Прагляд зыходнага тэксту старонкі Ваенная гісторыя Беларусі

{{Гісторыя Беларусі}}
{{Беларусь і ўзброеныя канфлікты}}
'''Ваенная гісторыя Беларусі''' — частка [[Гісторыя Беларусі|гісторыі Беларусі]], прысвечаная [[Ваенная справа|ваеннай справе]] і [[вайна|войнам]] (гл.таксама '''[[Спіс войн Беларусі]]''').

Гісторыя ўзброеных канфліктаў і развіцця [[ваеннае будаўніцтва|ваеннага будаўніцтва]] краіны звязана са [[Кіеўская Русь|Старажытнарускай дзяржавай]], [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княствам Літоўскім]], [[Рэч Паспалітая|Рэччу Паспалітай]], [[Расійская імперыя|Расійскай імперыяй]], [[Узброеныя сілы Беларускай Народнай Рэспублікі|Узброенымі сіламі БНР]] і [[Беларуская ваенная акруга|Беларускай ваеннай акругай (БВА)]].

У дэмаграфічным плане самымі разбуральнымі войнамі для беларускіх зямель сталі [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікая Айчынная]] (2 219 316 прамых страт; з улікам ускосных — ад 2,5 да 3 млн<ref>[https://archives.gov.by/home/tematicheskie-razrabotki-arhivnyh-dokumentov-i-bazy-dannyh/istoricheskie-sobytiya/velikaya-otechestvennaya-vojna-belarus/istoriya-vojny-obzor-sobytij/posledstviya-velikoj-otechestvennoj-vojny-dlya-belarusi Последствия Великой Отечественной войны для Беларуси] // Архивы Беларуси</ref>; 23—32 % насельніцтва) і [[Вайна Расіі з Рэччу Паспалітай (1654—1667)|руска-польская 1654—1667 гадоў]] (1,5 млн; 53 % насельніцтва<ref name="vsrb"/>).

== Развіццё арміі ==
Развіццё ваеннай справы ва [[усходнія славяне|ўсходніх славян]] звязана з гісторыяй фарміравання племянных княжанняў, якое праходзіла адначасова з фарміраваннем [[Кіеўская Русь|Старажытнарускай дзяржавы]]. Плямёны стаялі перад неабходнасцю змагацца з ваяўнічымі суседзямі і пераадоленнем унутраных канфліктаў. У сувязі з гэтым яны пачынаюць аб’ядноўвацца вакол [[князь|князёў]] (ваенных лідараў). Іх апорнай сілай выступала [[дружына]]. Гэта падраздзяленне дзялілася па ўзроўні дасведчанасці і прафесіяналізму на малодшую і старэйшую. Асновай дружыны была першая. У другой служылі найбольш знатныя воіны, блізкія дарадцы князя. Старэйшыя дружыннікі нярэдка атрымлівалі ад яго правы збору [[даніна|даніны]] ў некаторых абласцях на сваю карысць і мелі свае ўласныя атрады. Князь разам з дружыннікамі жылі ў [[дзядзінец|дзядзінцы]] — умацаванай частцы горада{{sfn|Ковкель|2000|pp=8—9}}<ref>БСЭ, статья «Дружина (отряд воинов)»</ref>{{sfn|Новик|2011|p=30}}.

[[Узброеныя сілы Вялікага Княства Літоўскага|Войска Вялікага Княства Літоўскага]] на ранніх этапах па прынцыпах фарміравання было падобна да арміі княжацкіх часоў, паколькі складалася з дружын і [[апалчэнне|апалчэння]]. Аднак паступова адбываліся пераўтварэнні. Асноўная роля стала адводзіцца [[кавалерыя|конніцы]], а не [[пяхота|пяхоце]]. Сфармавалася таксама дваранскае войска ([[паспалітае рушэнне]]), якое складалася з [[шляхта|шляхты]] і аднаго альбо некалькіх коннікаў і пяхотнікаў ад кожнага [[феадалізм|феадала]]. Пасля рэформы 1786 года армія княства складалася з гвардыі, інжынернага корпуса, артылерыйскага корпуса, франтавой гвардыі і пяхотна-кавалерыйскага корпуса. У пяхотна-кавалерыйскі корпус ўваходзілі 2 дывізіі змешанага тыпу, якія фармаваліся па тэрытарыяльным прынцыпе ў асобных ваенных акругах. Корпус пяхоты і кавалерыі складаўся з чатырох дывізій. Армія фарміравалася з добраахвотнікаў і [[прыгоннае права|прыгонных сялян]] шляхам рэкрутавання<ref>Василенко Н. П. Литовско-русское государство // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп. т.). — СПб., 1890—1907. — Т. XVIIa. — С. 818—827.</ref>.

Напярэдадні [[Вайна 1812 года|вайны 1812 года]] ў [[Беларусь|Беларусі]] размяшчаліся 1-я і 2-я заходнія арміі (гл. [[Руская армія 1812 года]])<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Отечественная война 1812 года}}</ref>. Да пачатку валадарання [[Мікалай I (імператар расійскі)|Мікалая I]] у краі размясцілася [[1-я армія (Расійская імперыя)|1-я армія]]<ref>{{ВТ-ВЭ|Армейский корпус}}</ref>, на базе якой у 1862 годзе ўтворана [[Віленская ваенная акруга]]<ref name=":1">{{Кніга|аўтар=Безугольный Алексей Юрьевич, Ковалев Валерий Евгеньевич, Ковалевский Николай Федорович|загаловак=История военно-окружной системы в
России. 1862 – 1918|адказны=Шурлапова, Е.Ю.|год=2012|месца=Москва . С. 4.|выдавецтва=Центрполиграф|старонкі=4, 55|старонак=463|isbn=978-5-227-03506-6}}</ref>. Часцяком камандуючы войскамі адначасова займаў пасаду Віленскага, Ковенскага і Гродзенскага генерал-губернатара<ref name=":0">{{Кніга|спасылка=https://www.rosgvard.ru/uploads/2018/05/mestnye-vojska-i-konvojnaya-strazha1.pdf|аўтар=Марценюк, Ю.А. и другие|загаловак=Местные войска и конвойная стража в Первой мировой войне|год=2017|выданне=Военно-исторический труд|месца=Москва|выдавецтва=Редакция журнала Росгвардии "На боевом посту"|старонкі=10|старонак=256|isbn=978-5-9907783-1-3|archive-url=https://web.archive.org/web/20200712115236/https://www.rosgvard.ru/uploads/2018/05/mestnye-vojska-i-konvojnaya-strazha1.pdf|archive-date=2020-07-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200712115236/https://www.rosgvard.ru/uploads/2018/05/mestnye-vojska-i-konvojnaya-strazha1.pdf|archivedate=12 ліпеня 2020}}</ref>. Сярод беларускіх гарадоў ключавым умацпунктам акругі з’яўляўся горад [[Гродна]]<ref name="автоссылка1">{{ВТ-ВЭС|Виленский военный округ}}</ref>. Тут жа грунтаваўся [[2-і армейскі корпус (Расійская імперыя)|2-і армейскі корпус]]<ref>{{Cite web |url=http://regiment.ru/upr/B/2/AK/2.htm |title=2-й армейский корпус |access-date=28 студзеня 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130420013046/http://regiment.ru/upr/B/2/AK/2.htm |archive-date=20 красавіка 2013 |url-status=dead }}</ref>, у той час як у [[Мінск]]у быў раскватараваны [[4-ы армейскі корпус (Расійская імперыя)|4-ы]]. У 1914 годзе і да канца [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай]] на беларускіх землях дзейнічала [[Мінская ваенная акруга (Расійская імперыя)|Мінская ваенная акруга]]<ref>«Краснознамённый Белорусский военный округ», 2-е изд., Минск, 1983.</ref><ref>''Валерий Федорович Блохин'', «Военная цензура Минского военного округа и начало Первой мировой войны», Новый исторический вестник, 2019 год.</ref>.

На фоне рэвалюцыйных падзей 1917 года пачалося стварэнне першых беларускіх нацыянальных падраздзяленняў. Адным з такіх была Беларуская пяхотная дывізія, якая ўзнікла ў студзені 1918 годзе ў складзе 4-га корпуса<ref>{{Cite web|url=https://gwar.mil.ru/documents/view/?id=106390785|title=Приказ Русским войскам Румынского фронта № 1399 от 21 января 1918 г.|website=Портал «Памяти героев Великой войны 1914–1918 годов».|access-date=2022-11-30|archive-date=2022-11-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20221130152024/https://gwar.mil.ru/documents/view/?id=106390785|url-status=live}}</ref>. За фармаванне і арганізацыю адказвала [[Цэнтральная беларуская вайсковая рада]], пазней падпарадкаваная [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Радзе БНР]]. Аднак стварыць дзеяздольную армію не ўдалося, чаму перашкаджалі і бальшавіцкі рэжым, і нямецкая акупацыя. Сітуацыя ўскладнялася недастатковай падтрымкай насельніцтва, а з-за малалікасці беларускай інтэлігенцыі не хапала афіцэрскіх кадраў. Акрамя таго, большая частка мужчынскага насельніцтва была мабілізавана і раскідана па франтах за межамі Беларусі<ref>Шыбека 3ахар. V. Перыяд імперскага крызісу і станаўленне беларускай дзяржаўнасці. 1914—1920 // Нарыс гісторыі Беларусі (1795—2002). — Мн.: Энцыклапедыкс, 2003. — С. 184 и 290. — 490 с. — 2500 экз. — ISBN 985-6599-43-1.</ref>. Усё ж асобныя часці былі сфарміраваны і ажыццяўлялі паспяховую барацьбу — [[1-я беларуская брыгада]], [[Беларускі конны полк]], [[Беларускі Віцебскі полк]], 1-ы Смаленскі Беларускі полк, [[Асобны аддзел войскаў БНР у Балтыі|Асобны атрад]] [[Станіслаў Нікадзімавіч Булак-Балаховіч|Булак-Булаховіча]], [[1-ы беларускі полк]], [[Першы Слуцкі полк|Слуцкая брыгада/полк стральцоў]]. У асноўным жа войскі БНР прадстаўлялі [[партызанская вайна|партызанскія фарміраванні]]<ref name="Лат">{{cite web  |url=http://charter97.org/ru/news/2009/3/25/16549/ |title=25 вопросов и ответов из истории БНР (Фото)  |date=2009-03-25 |publisher=[[Хартыя'97]] |access-date=2015-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20111129171837/http://charter97.org/ru/news/2009/3/25/16549/ |archive-date=2009-03-25}}</ref>.

Адначасова з імі ствараліся часці [[Рабоча-сялянская Чырвоная армія|Чырвонай Арміі]]. Сучасныя [[Узброеныя Сілы Беларусі|Узброеныя Сілы Рэспублікі Беларусь]] сваю афіцыйную гісторыю вядуць менавіта ад РСЧА. Базай для фарміравання арміі бальшавікоў паслужылі войскі [[Заходні фронт (Першая сусветная вайна, Расійская імперыя)|Заходняга фронту]], якія размяшчаліся ў тым ліку ў Беларусі. У лістападзе 1918 года была сфарміравана Мінская ваенная акруга (неўзабаве перайменаваная ў Заходнюю) — папярэднік [[Беларуская ваенная акруга|Беларускай ваеннай акругі]]. Тут жа, пасля аб’яднання Беларускай і Літоўскай савецкіх рэспублік, ствараецца [[Беларуска-літоўская армія|16-я армія]], яна ж Беларуска-Літоўская. Пасля грамадзянскай вайны акруга была пераведзены на тэрытарыяльна-кадравы прынцып камплектавання. Будучы памежнай, яна фармавалася пераважна з кадравых злучэнняў. Усе часці знаходзіліся ў стане пастаяннай баявой гатоўнасці. Такое становішча зрабіла акругу галоўнай базай для ваенных напрацовак{{sfn|Армия Белорусского народа|2023|pp=12, 20-22, 30, 32}}.

У пасляваенны час Беларусь захавала сваё асаблівае становішча. Беларуская ваенная акруга ўваходзіла ў лік самых магутных ва [[Узброеныя Сілы СССР|Узброеных Сілах СССР]]. Тут адпрацоўваліся найноўшыя формы і спосабы кіраўніцтва бою, актыўна ўдасканальваліся вайсковая арганізацыя і падрыхтоўка байцоў. Акруга адной з першых забяспечвалася новым узбраеннем{{sfn|Армия Белорусского народа|2023|p=104}}.

18 сакавіка 1992 года [[Вярхоўны Савет Беларусі]] даручыў [[Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь|Савету Міністраў]] пачаць фарміраванне нацыянальных узброеных сіл. 6 мая БВА скасавана. На яе базе ўзнікае армія незалежнай Беларусі{{sfn|Армия Белорусского народа|2023|p=125}}.
{{Гл. таксама|Ваеннае будаўніцтва Беларусі}}

== Старажытная Русь і рускія княствы ==
[[Файл:Battle on Nemiga 02.jpg|міні|250px|Бітва на Нямізе. [[Мініяцюра]] з [[Радзівілаўскі летапіс|Радзівілаўскага летапісу]].]]
Паводле заходняй гістарыяграфіі, на [[Русь|Русі]] кіравалі дзве скандынаўскія дынастыі — [[Рурыкавічы]] і [[Ізяславічы Полацкія|Рагвалодавічы]]<ref name="Stender-Petersen">''Stender-Petersen А.'' Varangica. Aarhus, 1953. Р. 130—131.</ref><ref name="Pritsak">{{кніга|аўтар=Pritsak О.|загаловак=The Origin of Rus|месца=Cambridge (МА)|год=1981|volume=1. Old Scandinavian Sources other than the Sagas|pages=137|isbn=978-0674644656}}</ref><ref name="Duczko">''Duczko W.'' Viking Rus: Studies on the Presence of Scandinavians in Eastem Europe. Leiden, 2004. Р. 126—127.</ref>. Першыя грунтаваліся ў [[Вялікі Ноўгарад|Ноўгарадзе]] і [[Кіеў|Кіеве]], а другія княжылі ў сучасным беларускім горадзе [[Полацк]]у. Абедзве дынастыі канкуравалі паміж сабой і вялі ўзброеную барацьбу<ref name="Мартынюк">{{кніга|аўтар=Мартынюк А. В.|загаловак=Alba Ruscia: Белорусские земли на перекрестке культур и цивилизаций (Х—ХVI вв.)|месца=М.|год=2015|старонкі=9}}</ref>. Сярод ваенных кампаній іх канфлікту вылучаюць:
<div class="references-small" style="-moz-column-count:3; column-count:3; -webkit-column-count:3;">
* 872 год: паход [[Аскольд]]а на [[палачане|палачан]].
* 977 год: паход Уладзіміра Святаславіча на Полацк.
* 1021 год: напад Брачыслава на Ноўгарад, [[Бітва на Судоме|паражэнне Брачыслава на Судоме]].
* 1065 год: напад Усяслава на Пскоў.
* 1066 год: напад Усяслава на Ноўгарад, [[Узяцце Ноўгарада (1067)|захоп і спусташэнне Ноўгарада]].
* 1067 год: [[Бітва на Нямізе]].
* 1069 год: напад Усяслава на Ноўгарад.
* 1071 год: паражэнне Усяслава пад [[Галацічаск]]ам.
* 1077 год, вясна: паход Усяслава на Ноўгарад.
* 1077 год, лета: [[Кіева-полацкая вайна (1077—1078)|паход]] Усевалада на Полацк.
* 1077/78, зіма: [[Кіева-полацкая вайна (1077—1078)|паход]] Святаполка Ізяславіча, Уладзіміра Манамаха і [[полаўцы|полаўцаў]] на Полацк.
* паміж 1078 і 1084 гадамі: паход Усяслава на Смаленск, паходы Уладзіміра Манамаха да Лукомля і Лагойска і на Друцк.
* паміж 1084 і 1086 гадамі: паход Уладзіміра Манамаха з полаўцамі на Мінск.
* 1104 год: паходы Уладзіміра Манамаха на [[Глеб Усяславіч|Глеба Усяславіча]] Мінскага.
* 1116 год: паход Глеба Усяславіча Мінскага на Слуцк.
* 1117 год: паход Уладзіміра Манамаха на Глеба Усяславіча Мінскага.
* 1127 год: [[Полацкі паход Мсціслава Вялікага]].
</div>
У канцы XII—пачатку XIII стагоддзяў на фоне [[рускія княствы|феадальнай раздробненасці]] беларускія землі сталі аб’ектам агрэсіі [[крыжовыя паходы|крыжакоў]]. У гэты перыяд нямецкія рыцары з [[ордэн мечаносцаў|Ордэна мечаносцаў]] пачынаюць заваяванне [[Краіны Балтыі|Прыбалтыкі]]. Мясцовыя плямёны прасілі дапамогі ў Полацка. У той час улада [[Полацкае княства|полацкага князя]] распаўсюджвалася на ніжнюю плынь [[Заходняя Дзвіна|Заходняй Дзвіны]], і прыбалтыйскія плямёны [[лівы|ліваў]] і [[латгалы|латгалаў]] плацілі яму даніну. Тут меліся і дзве крэпасці — [[Герцыке]] і [[Кокнэсэ|Кукейнос]], якія належалі Полацку. З’яўленне нямецкіх крыжакоў у рэгіёне стала пагражаць стратай гэтых зямель. Таму летам 1203 года дружыны [[Уладзімір (князь полацкі)|князя Уладзіміра]] аблажылі нямецкія крэпасці Ікскюль і [[Саласпілс|Гольм]]. У тым жа годзе князь Герцыке Усевалад здзейсніў паход на [[Рыга|Рыгу]]. Але гэтыя паходы не прынеслі Полацку поспеху. Не быў паспяховы паход Уладзіміра разам з лівамі супраць крыжакоў і ў 1206 годзе, калі на 11 дзён палачане беспаспяхова аблажылі Гольм і вымушаныя былі адступіць{{sfn|Ковкель|2000|p=11}}{{sfn|Новик|2011|pp=46—47}}.

У 1208 годзе крыжакі захапілі Кукейнос, а ў 1209 годзе спалілі Герцыке. У наступным годзе паміж [[Альберт фон Буксгёўдэн|рыжскім біскупам Альбертам]] і князем Уладзімірам быў заключаны дагавор, па якім Полацк захоўваў сваё права атрымання даніны з ліваў. Але плаціць яе абавязаўся біскуп. Праз два гады пачаліся новыя перамовы. Уладзімір запатрабаваў ад крыжакоў адмовіцца ад хрышчэння ліваў, пагражаючы спаліць усе іх замкі. Але дамагчыся свайго ён не змог. Да таго ж на Полацкую зямлю пачалі здзяйсняць набегі [[Літва (плямёны)|літоўцы]], што значна аслабіла ваенныя сілы палачан. Перамовы скончыліся тым, што Уладзімір вымушаны быў адмовіцца ад Ніжняга Падзвіння, дамогшыся толькі свабоднага гандлю па Заходняй Дзвіне. Але барацьба палачан супраць крыжакоў пасля гэтага не спынілася. У 1214 годзе немцы, парушыўшы дагавор, зноў напалі на Герцыке, але былі разбіты літоўцамі, прызванымі Полацкам. Горад з часткай княства некаторы час яшчэ належаў Полацку. У 1216 годзе палачане сумесна з [[эсты|эстамі]] і літоўцамі рыхтавалі новы паход супраць крыжакоў. Але напярэдадні яго полацкі князь Уладзімір раптоўна памёр. Ёсць здагадка, што ён быў атручаны нямецкімі лазутчыкамі{{sfn|Ковкель|2000|p=12}}{{sfn|Новик|2011|pp=47—48}}.

Акрамя крыжакоў, з’явілася пагроза і з боку [[Мангольская імперыя|мангола-татараў]]. У 1240—1242 гадах войскі [[Батый|Батыя]] на чале з Гуюнкам і Кейданам прайшлі праз паўднёвую частку тэрыторыі Беларусі, разрабаваўшы [[Мазыр]], [[Тураў]], [[Пінск]], [[Брэст]]. У сярэдзіне і другой палове ХІІІ стагоддзя яны яшчэ не раз ажыццяўлялі паходы на беларускія і літоўскія землі. Уварванні паўтарыліся ў 1275, 1277, 1287, 1315, 1325, 1338 гадах{{sfn|Ковкель|2000|p=13}}{{sfn|Новик|2011|pp=48—49}}.
{{Гл. таксама|Паўночныя крыжовыя паходы|Мангола-татарскае нашэсце}}

== Вялікае Княства Літоўскае і Рэч Паспалітая ==

=== сяр. XIII—кан. XV ===
{{Гл. таксама|Вайна Тэўтонскага ордэна з Вялікім Княствам Літоўскім|Руска-літоўскія войны|Войны Залатой Арды з Вялікім Княствам Літоўскім}}
У XIII стагоддзі на тэрыторыі сучаснай [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]] сфарміравалася Вялікае Княства Літоўскае. Ужо ў першыя дзесяцігоддзі свайго існавання яно сутыкнулася з неабходнасцю адстойвання дзяржаўнага суверэнітэту ў барацьбе з крыжакамі, [[Галіцка-Валынскае княства|Галіцка-Валынскім княствам]], татарамі, [[Каралеўства Польшча|Польскім каралеўствам]]<ref name="vsrb">[https://docviewer.yandex.by/view/0/?page=2&*=SJO3HEDuFzyVmUf5MumvRGW1scB7InVybCI6Imh0dHBzOi8vd3d3Lm1pbC5ieS9ydS9hbGxfYWJvdXQvZG9wcml6eXYvaGVscC9GaWxlcy8lRDAlOTIlRDAlQkUlRDAlQjUlRDAlQkQlRDAlQjAlRDElOEZfJUQwJUI4JUQxJTgxJUQxJTgyJUQwJUJFJUQxJTgwJUQwJUI4JUQxJThGXyVEMCU5MSVEMCVCNSVEMCVCQiVEMCVCMCVEMSU4MCVEMSU4MyVEMSU4MSVEMCVCOC5kb2N4IiwidGl0bGUiOiLQktC%2B0LXQvdCw0Y9f0LjRgdGC0L7RgNC40Y9f0JHQtdC70LDRgNGD0YHQuC5kb2N4Iiwibm9pZnJhbWUiOnRydWUsInVpZCI6IjAiLCJ0cyI6MTcwNDAzMjMzOTEzNCwieXUiOiIzOTM5NjU1OTMxNjYxNDM0NjkyIiwic2VycFBhcmFtcyI6InRtPTE3MDQwMzIzMzImdGxkPWJ5Jmxhbmc9cnUmbmFtZT0lRDAlOTIlRDAlQkUlRDAlQjUlRDAlQkQlRDAlQjAlRDElOEZfJUQwJUI4JUQxJTgxJUQxJTgyJUQwJUJFJUQxJTgwJUQwJUI4JUQxJThGXyVEMCU5MSVEMCVCNSVEMCVCQiVEMCVCMCVEMSU4MCVEMSU4MyVEMSU4MSVEMCVCOC5kb2N4JnRleHQ9JUQwJUIyJUQwJUJFJUQwJUI1JUQwJUJEJUQwJUJEJUQwJUIwJUQxJThGKyVEMCVCOCVEMSU4MSVEMSU4MiVEMCVCRSVEMSU4MCVEMCVCOCVEMSU4RislRDAlQjElRDAlQjUlRDAlQkIlRDAlQjAlRDElODAlRDElODMlRDElODElRDAlQjgmdXJsPWh0dHBzJTNBLy93d3cubWlsLmJ5L3J1L2FsbF9hYm91dC9kb3ByaXp5di9oZWxwL0ZpbGVzLyUyNUQwJTI1OTIlMjVEMCUyNUJFJTI1RDAlMjVCNSUyNUQwJTI1QkQlMjVEMCUyNUIwJTI1RDElMjU4Rl8lMjVEMCUyNUI4JTI1RDElMjU4MSUyNUQxJTI1ODIlMjVEMCUyNUJFJTI1RDElMjU4MCUyNUQwJTI1QjglMjVEMSUyNThGXyUyNUQwJTI1OTElMjVEMCUyNUI1JTI1RDAlMjVCQiUyNUQwJTI1QjAlMjVEMSUyNTgwJTI1RDElMjU4MyUyNUQxJTI1ODElMjVEMCUyNUI4LmRvY3gmbHI9MTU3Jm1pbWU9ZG9jeCZsMTBuPXJ1JnNpZ249ZGI5MTYxOGMwNjU5MGVhYjI0NjRjODIyMjNjZTA3NDcma2V5bm89MCJ9&lang=ru КРАТКИЕ МАТЕРИАЛЫ ПО ВОЕННОЙ ИСТОРИИ БЕЛАРУСИ]</ref>.

Першым праціўнікам ВКЛ сталі галіцка-валынскія князі, якія яшчэ пры першым князі [[Міндоўг]]у ўтварылі супраць дзяржавы ваенную кааліцыю, каб вярнуць [[Навагрудскі раён|Новагародчыну]]. Вайна скончылася перамогай маладой краіны і канчатковым далучэннем Новагародскай зямлі да Літвы. Пры князі [[Трайдзен]]е галіцка-валынскія войскі здзейснілі набегі на [[Наваградак|Новагародак]]. У гэтыя ж гады ВКЛ вядзе барацьбу з татарамі і рускімі князямі, душыць паўстанні нальшанскіх феадалаў. Пры князі [[Віцень|Віцене]] крыжакі з [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэна]] неаднаразова нападалі на [[Гродзенскае княства|Гродзенскія землі]]. У ходзе абароны тэрыторыі ад нямецкіх рыцараў асабліва вызначыўся [[Давыд Гарадзенскі]]. Пазней, у 1311 і 1315 гадах, Вялікае Княства Літоўскае само здзейсніла напады на землі крыжакоў у [[Прусія|Прусіі]]. Мелі месца і ўнутраныя канфлікты: пры Віцене адбываецца паўстанне жамойцкіх феадалаў. У перыяд кіравання [[Гедзімін]]а працягваецца барацьба з крыжакамі і татара-манголамі{{sfn|Новик|2011|pp=62—63}}.

У барацьбе з нямецкімі набегамі асноўны цяжар несла насельніцтва Беларусі. У 1348 годзе літоўскае войска атрымала [[Бітва на Стрэве (1348)|перамогу над тэўтонамі каля ракі Стрэва]]{{sfn|Ковкель|2000|p=17}}
[[Файл:Jan Matejko, Bitwa pod Grunwaldem.jpg|міні|[[Ян Матэйка]]. «[[Грунвальдская бітва (карціна)|Грунвальдская бітва]]», 1878 г.]]
Пры [[Альгерд]]зе ў 1362 годзе ў [[Бітва на Сініх Водах|бітве на рацэ Сінія Воды]] армія ВКЛ разбіла татара-мангольскае войска, тым самым далучыўшы значную частку сучаснай [[Украіна|Украіны]]. У 1368, 1370 і 1372 гадах [[літвіны]] здзяйсняюць паходы супраць [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]]. Барацьба з усходнім суседам працягвалася і пры [[Вітаўт|Вітаўце]]{{sfn|Новик|2011|p=64}}{{sfn|Ковкель|2000|p=17}}. У 1389—1392 гады краіну ахапіла [[Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім (1389—1392)|грамадзянская вайна]] паміж [[Ягайла]] і Вітаўтам, якая скончылася [[Востраўскае пагадненне|Востраўскім пагадненнем]]{{sfn|Новик|2011|p=74}}{{sfn|Ковкель|2000|p=19}}. У 1399 годзе войска Вялікага Княства Літоўскага трывае [[Бітва на Ворскле|буйное паражэнне ад татараў на рацэ Ворскле]]. Пазней дзяржава аднаўляе барацьбу з крыжакамі. У ходзе [[Вялікая вайна (1409—1411)|Вялікай вайны 1409—1411 гадоў]] літоўскія і польскія сілы сумесна [[Грунвальдская бітва|разбіваюць тэўтонаў пад Грунвальдам]], чым прыпынілі нямецкія напады на беларускія і літоўскія землі{{sfn|Ковкель|2000|p=19}}{{sfn|Новик|2011|pp=87—88}}.

Пасля смерці Вітаўта краіна была ахоплена [[Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім у 1430-х гадах|новай грамадзянскай вайной]]. Гэтым разам за прастол змагаліся [[Свідрыгайла]] і [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонт]]{{sfn|Ковкель|2000|p=19}}{{sfn|Новик|2011|pp=76—78}}.

=== кан. XV — кан. XVIII ===
{{Гл. таксама|Войны Расіі з Рэччу Паспалітай|Крымска-нагайскія набегі на Вялікае Княства Літоўскае}}
[[Файл:Autor nieznany (malarz z kręgu Lukasa Cranacha Starszego), Bitwa pod Orszą.jpg|міні|left|[[Бітва пад Оршай (карціна)|«Бітва пад Оршай», палатно невядомага аўтара]].]]
У канцы XV і пачатку XVI стагоддзяў аднаўляюцца войны з Маскоўскай дзяржавай. Ваенныя сутыкненні былі справакаваныя [[праваслаўе|праваслаўнымі]] князямі прыгранічных зямель ВКЛ{{sfn|Ковкель|2000|p=20}}. Канфрантацыя прывяла да [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Вялікім Княствам Літоўскім (1492—1494)|неабвешчанай памежнай вайны 1487—1494 гадоў]], у выніку якой была зламаная ўся літоўская памежная паласа. У [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Вялікім Княствам Літоўскім (1500—1503)|1500—1503 гадах]] баявыя дзеянні перамяшчаюцца ва Усходнюю Беларусь. [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Вялікім Княствам Літоўскім (1512—1522)|Наступны буйны канфлікт]] пачаўся летам 1513 года, падчас чаго літвіны атрымалі [[Бітва пад Оршай|буйную перамогу пад Оршай]], хоць яна і не прывяла да перамогі ва ўсёй вайне{{sfn|Новик|2011|pp=90—92}}.

Працягваліся набегі татараў на ВКЛ, але іх удалося прыпыніць. Аднак у другой палове XV стагоддзя нарастае пагроза з боку [[Крымскае ханства|Крымскага ханства]]. Толькі за перыяд з 1500 па 1569 гады з яго боку ажыццёўлена 45 набегаў на беларускія землі. Для абароны ад нападаў на паўднёвых межах былі створаны казачыя заслоны. Асабліва вызначыўся ў барацьбе з крымскімі набегамі [[Міхаіл Львовіч Глінскі|Міхаіл Глінскі]], які [[Бітва пад Клецкам|разбіў налётчыкаў пад Клецкам]]{{sfn|Новик|2011|pp=88—89}}. Ён жа пазней [[мяцеж Глінскіх|падыме паўстанне]], якое ахапіла Мазыр, [[Друцк]], Тураў, [[Крычаў]], [[Гомель]] і іншыя беларускія гарады{{sfn|Ковкель|2000|p=20—21}}{{sfn|Новик|2011|pp=90—91}}.

У сярэдзіне XVI стагоддзя краіна ўступіла ў [[Лівонская вайна|Лівонскую вайну]]. У ходзе канфлікту асабліва разлютаваная барацьба вялася за Полацк. Цяжкае ваеннае становішча вымусіла ВКЛ заключыць з Польшчай [[Люблінская унія|Люблінскую унію]], утварыўшы [[Рэч Паспалітая|Рэч Паспалітую]]{{sfn|Ковкель|2000|p=38}}{{sfn|Новик|2011|pp=106—107}}. Барацьба з Расіяй працягвалася ў рамках [[Смутны час|Смуты]] і [[Смаленская вайна|Смаленскай вайны]]. Найбольш разбуральнымі для беларускіх зямель сталі [[Руска-польская вайна (1654—1667)|падзеі 1654—1667 гадоў]], падчас якіх рускія занялі практычна ўсю Беларусь. Гэтаму папярэднічала [[Паўстанне Хмяльніцкага|казацка-сялянская вайна]] ва Украіне і ў цэнтральнай і паўднёвай Беларусі. Абодва канфлікты прынеслі разбуральныя наступствы, сур’ёзна ўдарыўшы па гаспадарчым развіцці беларускіх зямель. Вайна 1654—1667 гадоў некаторымі беларускімі гісторыкамі называецца самай трагічнай у гісторыі краіны{{sfn|Ковкель|2000|pp=46—52}}{{sfn|Новик|2011|pp=136—138}}. Перыяд з другой паловы XVII па пачатак XVIII стагоддзя аказаўся адным з найбольш складаных і неспрыяльных для беларускіх зямель. У выніку казацка-сялянскай колькасць насельніцтва зменшылася з 3 700 тыс. чалавек у 1648 годзе да 2 876 тыс. чалавек у 1650. Вайна Расійскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай скараціла колькасць жыхароў на 53 % (да 1667 годзе засталося 1 352 тыс. чалавек)<ref name="vsrb"/>.
[[Файл:Battle of Lesnaya.jpg|міні|[[Жан-Марк Нацье]]. «Бітва пры Лясной», 1717 г.]]
У пачатку XVIII стагоддзя Беларусь была закранута [[Вялікая Паўночная вайна|Паўночнай вайной]]. На тэрыторыі краіны вялі барацьбу рускія і шведскія войскі. Менавіта тут, [[Бітва пры Лясной|каля вёскі Лясной]], шведы пацярпелі першае буйное паражэнне. [[Пётр I]] у наступным назаве бітву пры Лясной «маці [[Палтаўская бітва|палтаўскай перамогі]]». Дадзеная вайна абвастрыла сацыяльныя супярэчнасці на беларускіх землях. Узрасла колькасць сялянскіх і гарадскіх паўстанняў{{sfn|Новик|2011|pp=140—141}}{{sfn|Ковкель|2000|pp=54—59}}. Вайна і спадарожная ёй чума паменшылі насельніцтва з 2 200 тыс. чалавек у 1700 годзе да 1 500 тыс. чалавек у 1717<ref name="vsrb"/>.

У другой палове стагоддзя беларускія землі былі ўцягнутыя ў барацьбу [[Канфедэрацыя Рэчы Паспалітай|шляхецкіх канфедэрацый]]. Адна з такіх, [[Слуцкая канфедэрацыя|Слуцкая]], узнікла ў самой Беларусі.

У 1794 годзе край закрануты [[паўстанне Касцюшкі|паўстаннем Касцюшкі]], якое было задушана Расіяй. Падзеі прывялі да [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай]] і знікнення дзяржавы{{sfn|Новик|2011|p=146}}{{sfn|Ковкель|2000|pp=66—67}}.

== Расійская імперыя ==
{{Гл. таксама|Беларусь у вайне 1812 года|Беларусь у Першай сусветнай вайне}}
[[Файл:Klyastitsy.jpg|міні|left|Петэр фон Гес. «Бітва пад Клясціцамі».]]
У чэрвені 1812 года на тэрыторыю сучаснай Беларусі ўварвалася [[Вялікая армія|напалеонаўская армія]]. Рускім войскам удалося нанесці паражэнні Вялікай арміі пад [[Віцебск]]ам, [[Мір (Гродзенская вобласць)|Мірам]], [[Кобрын]]ым, [[Клясціцы|Клясціцамі]]. Аднак [[Напалеон]] працягваў прасоўвацца ўглыб краіны. У ліпені яго войскі дасягнулі [[Дняпро|Дняпра]]. На бок французаў пераходзіла мясцовая шляхта, якая імкнулася адрадзіць Рэч Паспалітую і ВКЛ. У кастрычніку французская армія стала адступаць з Расіі. 7 кастрычніка французы пакінулі Полацк, 26 кастрычніка — Віцебск, 4 лістапада — Мінск, 9 лістапада — [[Барысаў (горад)|Барысаў]], 12 лістапада — [[Магілёў]]. У лістападзе каля вёскі Студзёнка непадалёк ад Барысава напалеонаўскім войскам [[Бітва на Бярэзіне|быў нанесены зруйнавальны ўдар]]. Вялікая армія фактычна перастала існаваць{{sfn|Новик|2011|pp=176—179}}{{sfn|Ковкель|2000|pp=82—91}}.

У пачатку красавіка 1831 года Літву і паўночны захад Беларусі ахапілі падзеі [[Паўстанне 1830—1831 гадоў|Польскага паўстання]]. Паўстанцы дзейнічалі ў Ашмянскім, Браслаўскім, Дзісненскім і Вілейскім паветах. Некалькі пазней мяцеж распаўсюдзіўся на паўднёвую частку Беларусі, а менавіта Рэчыцкі, Мазырскі і Пінскі паветы. Курыраваннем выступленняў на беларуска-літоўскім землях займаўся Віленскі цэнтральны паўстанцкі камітэт. Аднак да пачатку жніўня царская армія падавіла мяцеж{{sfn|Новик|2011|p=185}}{{sfn|Ковкель|2000|p=94}}.

У 1863 годзе Беларусь ахапіла [[Паўстанне 1863—1864 гадоў|новае паўстанне]]. Яго курыраваў Літоўскі правінцыйны камітэт на чале з [[Кастусь Каліноўскі|Кастусём Каліноўскім]], падпарадкаваны Цэнтральнаму нацыянальнаму камітэту ў [[Варшава|Варшаве]]{{sfn|Новик|2011|p=214}}. У студзені—лютым дзейнасць паўстанцаў вялася толькі ў заходніх рэгіёнах. Увесну іх атрады з’яўляюцца і на астатняй тэрыторыі Беларусі. У маі руская армія аднавіла парадак у Мінскай, Магілёўскай і Віцебскай губернях. Такім чынам, галоўным цэнтрам паўстання стала Гарадзеншчына. Аднак і там дзейнасць мяцежнікаў, асабліва пасля рэпрэсій [[Міхаіл Мікалаевіч Мураўёў-Віленскі|Міхаіла Мураўёва]], паступова прыпынілася. Апошні паўстанцкі атрад быў ліквідаваны летам 1864 года на Навагрудчыне{{sfn|Ковкель|2000|pp=115—117}}.
[[Файл:Smarhonski zbor. Смаргонскі збор (1917) (2).jpg|міні|Разбурэнні ў Смаргоні.]]
У 1915 годзе ў ходзе [[Вялікае адступленне|Вялікага адступлення рускай арміі]] на тэрыторыю Беларусі перамяшчаецца [[Усходні фронт Першай сусветнай вайны|Усходні фронт Першай сусветнай]]. У жніўні пачалося нямецкае наступленне ў напрамку [[Коўна]] — [[Вільня]] — [[Мінск]]. Пасля няўдалай спробы ўзяць Вільню нямецкія войскі распачалі новае наступленне і 9 верасня [[Свянцянскі прарыў|прарвалі фронт у ваколіцах Свянцянаў]], праніклі ў расійскі тыл, захапілі [[Вілейка|Вілейку]] і наблізіліся да [[Маладзечна]]. Стаўка расійскага Вярхоўнага галоўнакамандуючага была пераведзена з [[Баранавічы|Баранавіч]] у Магілёў. У сярэдзіне верасня кайзераўскія сілы былі спыненыя. Немцы адступілі ў раён азёр [[Нарач (возера)|Нарач]] — [[Свір (возера)|Свір]]. У гэты ж час на працягу 810 дзён вяліся [[Абарона Смаргоні|зацятыя баі]] за горад [[Смаргонь]], які быў цалкам разбураны і ўвайшоў у гісторыю як «мёртвы горад». Тут неаднаразова ўжывалася [[хімічная зброя]]. У кастрычніку 1915 года фронт стабілізаваўся на лініі [[Дзвінск]] — Смаргонь — Баранавічы — Пінск{{sfn|Новик|2011|p=264}}{{sfn|Ковкель|2000|pp=206—207}}.

== Найноўшы час ==

=== 1918—1939 ===
{{гл. таксама|Грамадзянская вайна і ваенная інтэрвенцыя ў Беларусі (1918—1920)|Беларусь у польска-савецкай вайне}}
Пасля [[Кастрычніцкая рэвалюцыя|Кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 года]] ў Беларусі пачалася [[Канфлікт паміж Радай Усебеларускага з’езда і Аблвыканзахам|барацьба паміж бальшавікамі і беларускім нацыянальным рухам]]. У 1918 годзе беларускія землі былі ўцягнутыя ў [[Грамадзянская вайна ў Расіі|грамадзянскую вайну ў Расіі]]. Ключавымі ўдзельнікамі канфлікту ў краі сталі прыхільнікі [[БНР|Беларускай Народнай Рэспублікі]] і прыхільнікі савецкай улады ў асобе [[Аблвыканкамзах]]у (у далейшым — [[ССРБ]], [[Літбел]], [[БССР]]). Урэшце на пачатак 1919 года тут усталявалася ўлада [[бальшавікі|бальшавікоў]]<ref>Шыбека, З. Нарыс гісторыі Беларусі (1795—2002) / З. Шыбека. — Мінск : Энцыклапедыкс, 2003. — 490 с.</ref><ref>Ладысеў, У. Ф. На пераломе эпох: станаўленне беларускай дзяржаўнасці (1917—1920 гг.) / У. Ф. Ладысеў, П. І. Брыгадзін. — Мінск : БДУ, 1999. — 128 с.</ref>.

У студзені 1918 года ў Беларусі ўзнімае [[мяцеж Доўбар-Мусніцкага|мяцеж польскі корпус Доўнар-Мусніцкага]]. Паўстанцы ўзялі [[Рагачоў]], [[Жлобін]] і [[Бабруйск]], але былі хутка разбітыя савецкай уладай{{sfn|Ковкель|2000|pp=277-278}}. У лютым актывізуюцца баявыя дзеянні супраць немцаў. У гэты час кайзераўская армія пераходзіць у наступленне на Усходнім фронце. Бальшавікі апынуліся не ў сілах стрымаць праціўніка, таму пайшлі на заключэнне [[Брэсцкі мір|Брэст-Літоўскага мірнага дагавора]]. Да таго моманту большая частка краіны была акупаваная{{sfn|Ковкель|2000|pp=278—279}}.

Увосень 1918 года на беларускім напрамку пачала [[Паход Чырвонай арміі ў Прыбалтыку і Беларусь (1918—1919)|наступленне Чырвоная армія]]. Яе прасоўванне не сустракала супраціву<ref>Какурин Н. Е. Гражданская война. 1918—1921 / Н. Е. Какурин, И. И. Вацетис; Под ред. А. С. Бубнова и др. — СПб.: ООО «Издательство „Полигон“, 2002. — 672 с., ил. — (Великие противостояния). Тираж 5100 экз. ISBN 5-89173-150-9.</ref>, паколькі войскі БНР не былі да канца сфарміраваны<ref>Bolesław Waligóra : Walka o Wilno. Okupacja Litwy i Białorusi w 1918—1919 r. przez Rosja Sowiecka/ Bolesław Waligóra. — Wilno.; WYDAWNICTWO ZARZADU MIEJSKEGO w WILNE, 1938.</ref><ref>Oleg Łatyszonek Białoruskie formacje wojskowe 1917—1923</ref>. Да 10 снежня савецкія войскі вышлі на лінію [[Дзвінск]] — Мінск — [[Слуцк]] — [[Шацілкі]], узяўшы палову Беларусі<ref>Гражданская война и военная интервенция в СССР. Энциклопедия / Хромов С. С. (отв. ред.). — 1-е. — Москва: Советская энциклопедия, 1983. — 704 с. — 100 000 экз.</ref> і працягнуўшы прасоўванне на захад<ref>Атлас: Гісторыя Беларусі 1917—1945 г.г. / Мінск, «Белкартаграфія», — 2009. — 20 с. ISBN 978-985-508-160-0.</ref>.

[[Файл:Sciag 1 Sluckaha palka.jpg|міні|left|Сцяг 1-га слуцкага палка, які арганізаваў паўстанне 1920 года.]]
У лютым 1919 года ў Беларусь уварвалася [[Другая Рэч Паспалітая|Польшча]]. Да сярэдзіны сакавіка палякі захапілі заходнія рэгіёны краіны. Улетку яны працягнулі сваё паспяховае наступленне і 8 жніўня ўзялі Мінск. У сакавіку 1920 года пачалася наступальная аперацыя ў паўднёва-ўсходняй Беларусі, у выніку якой польскія войскі захапілі Рэчыцу, Мазыр і [[Калінкавічы]]. У маі—ліпені ініцыятыва пераходзіць да Чырвонай Арміі. Ужо ў канцы ліпеня баявыя дзеянні з Беларусі перамяшчаюцца ў Польшчу. Аднак чырвонаармейцы пацярпелі паражэнне пад Варшавай, пасля чаго пачалі адступаць{{sfn|Новик|2011|pp=313-315}}. З завяршэннем актыўнай фазы польска-савецкай вайны ў рэгіёне супраць бальшавікоў разгортваюць дзейнасць [[Зялёныя паўстанцы|зялёныя арміі]] беларускіх нацыянальных партый ([[Беларуская партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў|БПС-Р]], [[Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя (1918—1924)|БС-ДП]], [[Беларуская партыя сацыялістаў-федэралістаў|ПБС-Ф]]). На [[Палессе]] вялі барацьбу войскі Булак-Булаховіча. Адначасова разгортваецца [[Слуцкае паўстанне]]. Усе гэтыя выступленні былі падушаныя Чырвонай Арміяй{{sfn|Ковкель|2000|pp=330—340}}.

У сакавіку 1921 быў заключаны [[Рыжскі дагавор (1921)|Рыжскі мірны дагавор]], які падзяліў Беларусь паміж палякамі і бальшавікамі. Аднак супрацьстаянне яшчэ не было скончана. У [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]], якая адышла Польшчы, да лета 1925 года савецкія дыверсанты і мясцовыя прасавецкія паўстанцы вялі [[Партызанскі рух у Заходняй Беларусі (1921—1925)|ўзброеную барацьбу]]. Сярод кіраўнікоў супраціву найбольш вызначыліся [[Станіслаў Аляксеевіч Ваўпшасаў|Станіслаў Ваўпшасаў]], [[Кірыл Арлоўскі]]<ref>[https://web.archive.org/web/20080107022150/http://hronos.km.ru/sobyt/1921pol.html Партизанское движение в Западной Белоруссии (Польша) 1921—1925 гг.]</ref>, [[Васіль Захаравіч Корж|Васіль Корж]] і [[Аляксандр Маркавіч Рабцэвіч|Аляксандр Рабцэвіч]].

У міжваенны перыяд этнічныя беларусы і ўраджэнцы краіны розных нацыянальнасцей у ролі ваеннаслужачых РСЧА і [[савецкія ваенныя спецыялісты за мяжой|савецкіх ваенспецаў]] прымаюць удзел у канфліктах на [[Далёкі Усход|Далёкім Усходзе]], [[Кітай|Кітаі]]<ref>Воронкова, И. Ю. Военные конфликты на Дальнем Востоке и Беларусь : 1921—1941 гг. / И. Ю. Воронкова. — Минск : Беларуская навука, 2015—300 с. ISBN 978-985-08-1855-3.</ref>, [[Іспанія|Іспаніі]]. У апошнім выпадку адзначыліся і выхадцы з Заходняй Беларусі, якія ваявалі ў [[XIII інтэрбрыгада імя Яраслава Дамброўскага|інтэрбрыгадзе Дамброўскага]]<ref>{{кніга|аўтар=Воронкова И.Ю.|загаловак=Беларусь и война в Испании (1936–1939) |месца= Минск|выдавецтва=Белорусская наука|год=2009|старонак=159|ref=Воронкова}}</ref>.
{{гл. таксама|Беларусы ў грамадзянскай вайне ў Іспаніі|Беларусы ў далёкаўсходніх канфліктах СССР}}

=== 1939—1945 ===
{{гл. таксама|Беларусь у Вялікай Айчыннай вайне|Нямецкая акупацыя Беларусі (1941—1944)|Партызанскі рух у Беларусі падчас Вялікай Айчыннай вайны}}
1 верасня 1939 года з [[Польская кампанія вермахта (1939)|уварвання Германіі ў Польшчу]] пачалася [[Другая сусветная вайна]]. Немцы хутка разграмілі праціўніка, узялі Варшаву і наблізіліся да Заходняй Беларусі. 17 верасня, у адпаведнасці з [[Дагавор аб ненападзе паміж Германіяй і Савецкім Саюзам|пактам Молатава — Рыбентропа]], у край [[Польскі паход Чырвонай Арміі (1939)|былі ўведзеныя часці Чырвонай Арміі]]. Да 25 верасня [[СССР]] усталяваў поўны кантроль над рэгіёнам. Заходняя Беларусь была ўключана ў склад БССР{{sfn|Армия Белорусского народа|2023|pp=38—39}}{{sfn|Новик|2011|pp=385—387}}.

З лістапада 1939 па сакавік 1940 каля 100 тысяч прадстаўнікоў Беларусі ўдзельнічаюць у [[Савецка-фінляндская вайна (1939—1940)|савецка-фінскай вайне]]. Практычна на ўсіх участках фронту, ва ўсіх звёнах кіравання прысутнічалі беларусы і жыхары БССР<ref>[https://studfile.net/preview/5622345/page:11/ Советско-финская война. Участие белорусов в финской компании]</ref>.
[[Файл:І. Ахрэмчык. Абаронцы Брэсцкай крэпасці. 1957–1958.jpg|міні|[[Іван Восіпавіч Ахрэмчык|Іван Ахрэмчык]]. «Абаронцы Брэсцкай крэпасці», 1957—1958.]]
22 чэрвеня 1941 года [[Трэці Рэйх]] напаў на СССР, з чаго пачалася [[Вялікая Айчынная вайна]]. Памежнікі і чырвонаармейцы, якія служылі на захадзе БССР, аднымі з першых сутыкнуліся з праціўнікам. Баі праходзілі на двух абарончых комплексах — «[[Лінія Молатава|лініі Молатава]]» (па новай мяжы пасля 1939) і «[[Лінія Сталіна|лініі Сталіна]]» (па старой мяжы да 1939). У пачатковы перыяд вайны сярод усіх іншых эпізодаў вылучаецца [[Абарона Брэсцкай крэпасці (1941)|абарона Брэсцкай крэпасці]]. Асобныя групы яе абаронцаў змагаліся да 20 ліпеня. Іншай важнай падзеяй першых месяцаў вайны для Беларусі стаў [[Лепельскі контрнаступ|Лепельскі контрудар]], у рамках якога адбылася адна з найбуйнейшых танкавых бітваў Другой сусветнай. Акрамя таго, контрудары праводзіліся і на паўднёвым усходзе БССР, дзе ў ходзе [[Бабруйская бітва (1941)|паспяховай аперацыі РСЧА]] вызвалены Рагачоў і Жлобін. Сярод абарончых баёў найбольшае значэнне мела [[Магілёўская абарона|бітва за Магілёў]], абаронцы якога пратрымаліся тры тыдні{{sfn|Армия Белорусского народа|2023|pp=66—67, 71-72}}{{sfn|Новик|2011|pp=390, 399, 401}}. Тым не менш, Чырвоная армія адступала. Да канца жніўня Беларусь апынулася цалкам акупаваная{{sfn|Ковкель|2000|p=451}}.

У рэспубліцы разгарнуўся шырокі партызанскі і падпольны рух. З першых дзён вайны ў БССР ствараліся партызанскія атрады. Іх дзейнасць курыраваў [[Беларускі штаб партызанскага руху]]. Самая першая баявая аперацыя ў тыле праціўніка была праведзена яшчэ 28 чэрвеня 1941 года ў вёсцы Пасенічы [[Пінскі раён|Пінскага раёна]]. Агульная колькасць падпольшчыкаў і партызан за ўвесь час склала 440 000 чалавек. Яшчэ 400 000 прайшлі праз партызанскія рэзервы. Вялікае значэнне для развіцця партызанскага руху мела існаванне так званых [[Суражская брама|Суражскай (Віцебскай) «брамы»]]. Важным складнікам сталі дыверсіі на чыгунках. Асабліва адзначаецца падрыў на станцыі [[Асіповічы]], ажыццёўлены ў ноч з 29 на 30 ліпеня 1943 года. Гэты інцыдэнт стаў самай буйной наземнай-транспартнай дыверсіяй за ўсю вайну. У 1943—1944 падрывы на чыгунках павялічаны. Пачалася так званая «[[рэйкавая вайна]]»{{sfn|Новик|2011|pp=420—421}}{{sfn|Армия Белорусского народа|2023|pp=80, 84-85}}{{sfn|Ковкель|2000|pp=458—466}}.

З часам партызаны пашыралі сваё ўзаемадзеянне з рэгулярнай арміяй, што павялічвала эфектыўнасць іх дзейнасці. Паступова яны нават [[Партызанскія зоны|вызвалялі некаторыя тэрыторыі]]. Да канца вайны каля 60 % Беларусі знаходзіліся пад кантролем партызан. Асаблівасцю антыфашысцкай барацьбы ў заходніх раёнах Беларусі з’яўлялася знаходжанне тут адначасова з савецкімі партызанамі ваенных фарміраванняў польскай [[Армія Краёва|Арміі Краёвай]] і [[Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў|Арганізацыі ўкраінскіх нацыяналістаў]]{{sfn|Новик|2011|pp=421—422}}{{sfn|Армия Белорусского народа|2023|pp=86, 89}}.

Нямецкія войскі ў адказ на ўзброены супраціў правялі больш за 140 карных аперацый. На тэрыторыі БССР стварыліся «абарончыя вёскі», узброеныя жыхары якіх павінны былі супрацьстаяць партызанам і падпольшчыкам. Да процідзеяння савецкім сілам прыцягваліся калабарацыяністы: корпус [[Беларуская Самаабарона|Беларускай самаабароны]], [[Беларуская краёвая абарона]] і паліцэйскія батальёны{{sfn|Новик|2011|pp=412—418}}. У рэспубліцы дзейнічалі таксама рускія, украінскія, літоўскія і туркестанскія калабаранты{{sfn|Ковкель|2000|p=456}}.

23 верасня 1943 года быў вызвалены першы населены пункт Беларусі — [[Камарын]]. У выніку паспяхова праведзенай аперацыі савецкія войскі 26 лістапада занялі Гомель. 21 лютага 1944 года ў ходзе [[Рагачоўска-Жлобінская аперацыя|Рагачоўскай аперацыі]] яны выйшлі да Дняпра. 23 чэрвеня пачалася [[аперацыя «Баграціён»]], у рамках якой 3 ліпеня часці РСЧА ўвайшлі ў Мінск. Ужо 28 ліпеня чырвонаармейцы бяруць Брэст, завяршыўшы вызваленне Беларусі<ref>[https://peramoga.belta.by/ru/chronicle/?&page=7 Хроника освобождения Беларуси]</ref>{{sfn|Ковкель|2000|pp=466—471}}{{sfn|Новик|2011|pp=427—432}}.

У жніўні 1945 года, пасля разгрому Германіі, беларусы ў шэрагах РСЧА прымаюць удзел у [[савецка-японская вайна|вайне з Японіяй]]<ref>{{артыкул|аўтар=Э.Г. Иофее|загаловак=Белорусы в советско-японской войне|выданне=Милиция Беларуси|нумар=4|старонкі=30—35|спасылка=https://docviewer.yandex.by/view/0/?page=1&*=CE5TNOFlObklxt4j9EJoVFC7zC97InVybCI6Imh0dHBzOi8vZWxpYi5ic3B1LmJ5L2JpdHN0cmVhbS9kb2MvMTAyNjAvMS8lRDAlOTglRDAlQkUlRDElODQlRDElODQlRDAlQjUlMjAlRDAlOUMlRDAlQjglRDAlQkIlRDAlQjglRDElODYlRDAlQjglRDElOEYlMjAlRDAlOTElRDAlQjUlRDAlQkIlRDAlQjAlRDElODAlRDElODMlRDElODElRDAlQjglMjAyMDE1JTIwJUUyJTg0JTk2JTIwNCUyMCVEMCVBMS4lMjAzMF8zNS5wZGYiLCJ0aXRsZSI6ItCY0L7RhNGE0LUg0JzQuNC70LjRhtC40Y8g0JHQtdC70LDRgNGD0YHQuCAyMDE1IOKEliA0INChLiAzMF8zNS5wZGYiLCJub2lmcmFtZSI6dHJ1ZSwidWlkIjoiMCIsInRzIjoxNzA0MzExMDgxMzI3LCJ5dSI6IjM5Mzk2NTU5MzE2NjE0MzQ2OTIiLCJzZXJwUGFyYW1zIjoidG09MTcwNDMxMTA3OCZ0bGQ9YnkmbGFuZz1ydSZuYW1lPSVEMCU5OCVEMCVCRSVEMSU4NCVEMSU4NCVEMCVCNSUyMCVEMCU5QyVEMCVCOCVEMCVCQiVEMCVCOCVEMSU4NiVEMCVCOCVEMSU4RiUyMCVEMCU5MSVEMCVCNSVEMCVCQiVEMCVCMCVEMSU4MCVEMSU4MyVEMSU4MSVEMCVCOCUyMDIwMTUlMjAlRTIlODQlOTYlMjA0JTIwJUQwJUExLiUyMDMwXzM1LnBkZiZ0ZXh0PSVEMCVCMSVEMCVCNSVEMCVCQiVEMCVCRSVEMSU4MCVEMSU4MyVEMSU4MSVEMSU4QislRDAlQjIrJUQxJTgxJUQwJUJFJUQwJUIyJUQwJUI1JUQxJTgyJUQxJTgxJUQwJUJBJUQwJUJFLSVEMSU4RiVEMCVCRiVEMCVCRSVEMCVCRCVEMSU4MSVEMCVCQSVEMCVCRSVEMCVCOSslRDAlQjIlRDAlQkUlRDAlQjklRDAlQkQlRDAlQjUmdXJsPWh0dHBzJTNBLy9lbGliLmJzcHUuYnkvYml0c3RyZWFtL2RvYy8xMDI2MC8xLyUyNUQwJTI1OTglMjVEMCUyNUJFJTI1RDElMjU4NCUyNUQxJTI1ODQlMjVEMCUyNUI1JTI1MjAlMjVEMCUyNTlDJTI1RDAlMjVCOCUyNUQwJTI1QkIlMjVEMCUyNUI4JTI1RDElMjU4NiUyNUQwJTI1QjglMjVEMSUyNThGJTI1MjAlMjVEMCUyNTkxJTI1RDAlMjVCNSUyNUQwJTI1QkIlMjVEMCUyNUIwJTI1RDElMjU4MCUyNUQxJTI1ODMlMjVEMSUyNTgxJTI1RDAlMjVCOCUyNTIwMjAxNSUyNTIwJTI1RTIlMjU4NCUyNTk2JTI1MjA0JTI1MjAlMjVEMCUyNUExLiUyNTIwMzBfMzUucGRmJmxyPTE1NyZtaW1lPXBkZiZsMTBuPXJ1JnNpZ249NGM5YmNjOWU3YzAyNzlkMjY1MjE3MDVmZWMxZTUzN2Ema2V5bm89MCJ9&lang=ru}}</ref>.

=== Пасля 1945 ===
Пасля завяршэння Другой сусветнай у Беларусі, асабліва ў заходніх рэгіёнах, працягваліся сутыкненні. Тут вяло партызанскую барацьбу [[Польскае антысавецкае супраціўленне ў Заходняй Беларусі|польскае антысавецкае падполле]] Арміі Краёвай і іншых фарміраванняў. Удзельнікі руху імкнуліся вярнуць рэгіён у склад Польшчы. [[Польска-беларускі канфлікт|На перыяд 1944—1950 гадоў прыпадае пік іх акцый]]. Апошнія атрады [[Польскі нацыяналізм|польскіх нацыяналістаў]] заставаліся ў беларускіх лясах да 1954 года<ref name="маркелаў1">''Маркелов Н. И.'' [https://cyberleninka.ru/article/n/mezhetnicheskiy-konflikt-belorusov-i-polyakov-v-1944-1950-gg-politicheskiy-i-natsionalisticheskiy-aspekty Межэтнический конфликт белорусов и поляков в 1944—1950 гг. : политический и националистический аспекты] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20230318120836/https://cyberleninka.ru/article/n/mezhetnicheskiy-konflikt-belorusov-i-polyakov-v-1944-1950-gg-politicheskiy-i-natsionalisticheskiy-aspekty |date=18 сакавіка 2023 }} // Исторический журнал: научные исследования. — 2017.</ref>. Акрамя таго, барацьбу з савецкай улады вялі і ўласна беларускія групоўкі — [[Беларуская Народная Партызанка]] і [[Беларуская вызваленчая армія]] (больш вядомая як «Чорны кот»)<ref>Сяргей Ёрш, Сяргей Горбік. Беларускі супраціў. — Львоў, 2006.</ref>. [[Беларускі пасляваенны антысавецкі супраціў (1944—1957)|Арганізаваная дзейнасць вялася да 1955 года]], але некаторыя дробныя групы праводзілі акцыі аж да канца дзесяцігоддзя<ref>Ёрш Сяргей, Лескець Сяргей. Была вайна… (З гісторыі антысавецкага ўзброенага супраціву). — Менск: Беларускі Рэзыстанс, 2003. — 44 с.</ref><ref name=supr>«Беларускі пасляваенны антысавецкі супраціў 1944−1957 гг.» : док. фильм по книге С. Ерша и С. Горбика «Беларускі супраціў» / реж. Тележников А. — «ПартызанFilm», 2008.{{ref-be}} — [https://www.youtube.com/watch?v=_c8DL7oV5DU на сайте YouTube (www.youtube.com), загружено 28 января 2011.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150331214716/https://www.youtube.com/watch?v=_c8DL7oV5DU |date=31 сакавіка 2015 }}</ref><ref name=B>{{Cite web |url=http://www.gazetaby.com/index.php?sn_nid=9577&sn_cat=35 |title=''Ёрш Сяргей''. Камандзір беларускіх «лясных братоў» (фота друкуюцца ўпершыню) // Сайт газеты «Салідарнасць» (www.gazetaby.com) 04.11.2007.{{ref-be}} |access-date=2012-07-13 |archive-date=2008-09-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080927085757/http://gazetaby.com/index.php?sn_nid=9577&sn_cat=35 |url-status=live }}</ref>.

У гады [[халодная вайна|Халоднай вайны]] этнічныя беларусы, ураджэнцы рэспублікі розных нацыянальнасцей, вайскоўцы БВА і будучыя грамадзяне незалежнай Беларусі ўдзельнічалі ў лакальных канфліктах таго перыяду: [[Карэйская вайна|Карэйскай]]<ref>{{Артыкул|аўтар=Ирина Воронкова.|загаловак=На полуострове раздора|выданне=Беларуская думка|тып=часопіс|год=2018|нумар=8|pages=84—91}}</ref>, [[Вайна ў В’етнаме|В’етнамскай]]<ref>[https://golk.by/belarus-vetnam-voennye-attashe-posetili-mogilu-pogibshego-voina-iz-kostyukovich-mixaila-bryndikova.html Беларусь-Вьетнам: Вьетнамский народ посетил могилу Михаила Брындикова (фото и видео)]</ref>, [[Грамадзянская вайна ў Анголе|Ангольскай]]<ref>Кузнецова-Тимонова, А. В. [https://elib.psu.by/handle/123456789/25630 Белорусские воины-интернационалисты: на примере ветеранов войны в Анголе (1975—1992)] / А. В. Кузнецова-Тимонова // Вестник Полоцкого государственного университета. Серия A, Гуманитарные науки. — 2020. — № 9. — С. 85-87.</ref> войн. 28 тысяч у складзе [[Абмежаваны кантынгент савецкіх войскаў у Афганістане|АКСВА]] змагаліся ў [[Афганская вайна (1979—1989)|Афганскай вайне 1979—1989 гадоў]]. Актыўны ўдзел у канфлікце прынялі вайскоўцы Беларускай ваеннай акругі. Вопыт вайны паказаў напрамкі развіцця формаў і спосабаў проціборства, шмат у чым прадвызначыў развіццё ваеннай справы ў будучыні, змяніўшы ранейшыя погляды на сутнасць канфліктаў і ўзброенай барацьбы. У наступным ён апынуўся выключна важным і актыўна выкарыстоўваўся ў будаўніцтве і развіцці арміі незалежнай Беларусі. Нават у канцы 2010-х у шэрагу вайсковых часцей, асабліва ў падраздзяленнях ВПС і войск СПА, яшчэ служылі афіцэры, якія ваявалі ў [[Дэмакратычная Рэспубліка Афганістан|ДРА]]{{sfn|Армия Белорусского народа|2023|pp=104—106}}.
{{Гл. таксама|Беларусь у Халоднай вайне|Беларусы ў грамадзянскай вайне ў Анголе|Беларусы ў Афганскай вайне}}
[[Файл:CSTO collective peacekeeping forces in Kazakhstan 2022-JAN-10, Belarus soldier.jpg|міні|Беларускі вайсковец у Казахстане.]]
Пасля [[Развал СССР|развалу СССР]] незалежная Беларусь атрымала кантынгент Беларускай ваеннай акругі. Савецкая спадчына была занадта вялікай для краіны, таму ў 1990-я ўрад правёў [[Скарачэнні Узброеных сіл Беларусі (1992—1996)|скарачэнне ўзброеных сіл]]. Многія кадравікі страцілі свае працоўныя месцы, некаторыя сыходзілі самі з-за нізкіх заробкаў<ref name="alesin"/>. Не ўсе змаглі прыстасавацца да «грамадзянцы»<ref name="хартыя">[https://web.archive.org/web/20200418133342/https://charter97.org/ru/news/2008/7/25/8422/ Почему белорусские летчики работают и гибнут в Африке? (Фото)]</ref>, і частка звольненых пайшла ў найміты<ref name="alesin">{{артыкул|аўтар= Александр Алесин|загаловак= Эксперт: В Ливии могут воевать белорусские летчики, штабисты и снайперы|спасылка= https://belaruspartisan.by/politic/178872/|выданне= Белорусский партизан|тып= новостной сайт|год= 7 апреля 2011|ref= Алесин|archive-url= https://web.archive.org/web/20220316143338/https://belaruspartisan.by/politic/178872/|archive-date= 16 сакавіка 2022}}</ref>. Так, адстаўныя беларускія вайскоўцы, а ў некаторых выпадках дзяржаўныя [[ваенны спецыяліст|ваенспецы]], прынялі ўдзел у канфліктах у [[Кот-д’Івуар]]ы<ref name="alesin"/><ref name="leb"/>, [[Лівія|Лівіі]]<ref name="alesin"/><ref name="leb">{{артыкул|аўтар= Егор Лебедок|загаловак= Белорусское военное присутствие в Африке|спасылка= https://thinktanks.by/publication/2021/02/07/belorusskoe-voennoe-prisutstvie-v-afrike.html|выданне= Thinktanks.by|тып= сайт белорусских исследований|год= 7 февраля 2021|ref= Лебедок|archive-url= https://web.archive.org/web/20220727123949/https://thinktanks.by/publication/2021/02/07/belorusskoe-voennoe-prisutstvie-v-afrike.html|archive-date= 27 ліпеня 2022|archiveurl= https://web.archive.org/web/20220727123949/https://thinktanks.by/publication/2021/02/07/belorusskoe-voennoe-prisutstvie-v-afrike.html|archivedate= 27 ліпеня 2022}}</ref>, [[Сьера-Леонэ]]<ref name="расолька">Сяргей Расолька. [https://zviazda.by/be/news/20170825/1503672572-afrykanskaya-epapeya-belaruskih-vertalyotchykau Афрыканская эпапея беларускіх верталётчыкаў] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20220909192010/https://zviazda.by/be/news/20170825/1503672572-afrykanskaya-epapeya-belaruskih-vertalyotchykau |date=9 верасня 2022 }} // Звязда : газета. — 28 жніўня 2017.</ref><ref name="томашевская">{{Cite web|url=http://www.africana.ru/konkurs/raboti/Tomashevskaya/plen.htm|title=Возвращение из африканского плена|lang=ru|author=Ольга Томашевская|website=Белорусская деловая газета|date=1998-08-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20190913194313/http://www.africana.ru/konkurs/raboti/Tomashevskaya/plen.htm|archive-date=2019-09-13|access-date=2023-07-31}}</ref>, [[ДР Конга]]<ref>{{Cite web |url=https://vpk.name/news/236627_remont_i_modernizaciya_shturmovikov_su25_drk_v_baranovichah.html |title=Ремонт и модернизация штурмовиков Су-25 ДРК в Барановичах |access-date=2021-09-29 |archive-date=2019-04-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190404101624/https://vpk.name/news/236627_remont_i_modernizaciya_shturmovikov_su25_drk_v_baranovichah.html |url-status=live }}</ref><ref>[https://www.ctv.by/novosti-kongo/zhizni-troih-belorusov-postradavshih-pri-krushenii-mi-24-v-kongo-nichego-ne-ugrozhaet?page=1 Жизни троих белорусов, пострадавших при крушении МИ-24 в Конго, ничего не угрожает] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210929223647/https://www.ctv.by/novosti-kongo/zhizni-troih-belorusov-postradavshih-pri-krushenii-mi-24-v-kongo-nichego-ne-ugrozhaet?page=1 |date=29 верасня 2021 }} // СТВ, 1 февраля 2017.</ref>, [[Емен]]е<ref>Александр Алесин. [https://naviny.online/rubrics/society/2014/10/20/ic_articles_116_187343 Списанные в Беларуси танки воюют в Йемене] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210423185458/https://naviny.online/rubrics/society/2014/10/20/ic_articles_116_187343 |date=23 красавіка 2021 }} // Naviny.by (20 октября 2014)</ref>. Адметны таджыкістанскі выпадак, калі ў пачатку 1990-х беларусы з былых савецкіх фарміраванняў не змаглі своечасова вярнуцца на радзіму, вымушана ўдзельнічаючы ў [[Грамадзянская вайна ў Таджыкістане|грамадзянскай вайне ў Таджыкістане]]<ref name="сб">''Ян Жур.'' [https://www.sb.by/articles/doroga-dlinoy-v-26-let.html «Не мог и слова вымолвить»: белорус поехал на машине в опасное место, чтобы побывать там, где когда-то служил. Чем это закончилось?] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20230625195712/https://www.sb.by/articles/doroga-dlinoy-v-26-let.html |date=25 чэрвеня 2023 }} // СБ. Беларусь сегодня : газета. — 11 октября 2019.</ref>. Самы маштабны ўдзел беларусаў у баявых дзеяннях за мяжой у XXI стагоддзі адбыўся ў рамках [[Узброены канфлікт на ўсходзе Украіны|украінскага канфлікту]]<ref name="данбас колькасць">[https://belaruspartisan.by/politic/417090/ По разные стороны баррикад: сколько белорусов прошли через войну на Донбассе?] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210612092236/https://belaruspartisan.by/politic/417090/ |date=12 чэрвеня 2021 }} // Белорусский партизан, 27 февраля 2018</ref>.
{{Гл. таксама|Ваенныя спецыялісты Беларусі|Беларусы ў грамадзянскай вайне ў Таджыкістане|Беларускія найміты ў Кот-д’Івуары|Беларусы ў лівійскім канфлікце|Беларусь і канфлікт на ўсходзе Украіны|Беларусь ва ўварванні Расіі ва Украіну}}
У студзені 2022 года Узброеныя Сілы Беларусі прынялі ўдзел у [[аперацыя АДКБ у Казахстане|аперацыі АДКБ у Казахстане]]. Беларускія міратворцы адказвалі за ахову [[Жэтыген (аэрадром)|аэрадрома «Жэтыген»]] і арсенала артылерыйскіх боепрыпасаў у горадзе [[Канаеў|Капшагай]]{{sfn|Армия Белорусского народа|2023|p=330}}.

== Зноскі ==
{{Reflist}}

== Літаратура ==
* {{кніга|спсылка=https://docviewer.yandex.by/view/0/?page=10&*=MkbO5gW05dKgflQqstNuP%2FFPc1Z7InVybCI6Imh0dHBzOi8vd3d3LnZzYXZtLmJ5L3dwLWNvbnRlbnQvdXBsb2Fkcy8yMDEzLzAyLzc1MTYzNy5wZGYiLCJ0aXRsZSI6Ijc1MTYzNy5wZGYiLCJub2lmcmFtZSI6dHJ1ZSwidWlkIjoiMCIsInRzIjoxNzA0MDMwNzM1ODE1LCJ5dSI6IjM5Mzk2NTU5MzE2NjE0MzQ2OTIiLCJzZXJwUGFyYW1zIjoidG09MTcwNDAzMDcyNSZ0bGQ9YnkmbGFuZz1ydSZuYW1lPTc1MTYzNy5wZGYmdGV4dD0lRDAlQkElRDElODAlRDAlQjAlRDElODIlRDAlQkElRDAlQjAlRDElOEYrJUQwJUI4JUQxJTgxJUQxJTgyJUQwJUJFJUQxJTgwJUQwJUI4JUQxJThGKyVEMCVCMSVEMCVCNSVEMCVCQiVEMCVCMCVEMSU4MCVEMSU4MyVEMSU4MSVEMCVCOCZ1cmw9aHR0cHMlM0EvL3d3dy52c2F2bS5ieS93cC1jb250ZW50L3VwbG9hZHMvMjAxMy8wMi83NTE2MzcucGRmJmxyPTE1NyZtaW1lPXBkZiZsMTBuPXJ1JnNpZ249NjM4NTBmN2M4OWY2NGU4NTU2OWNkNDc1YzE3Y2QwMDAma2V5bm89MCJ9&lang=ru|аўтар=И.И. Ковкель, Э.С. Ярмусик|загаловак=История Беларуси с древнейших времён до нашего времени|месца=Минск|выдавецтва=«Аверсэв»|год=2000|старонак=592|ref=Ковкель}}
* {{кніга|спасылка=https://vk.com/doc35528094_475001882?hash=10gNQDPMgZr2eevrQthzbEfXcoy3uHjIiWWLKyuJTWT|аўтар=Е.К. Новик, И.Л. Качалов, Н.Е. Новик|загаловак=История Беларуси с древнейших времён до 2010 г.|месца=Минск|выдавецтва=«Вышэйшая школа»|год=2011|старонак=526|ref=Новик|ISBN=978-985-06-1917-4}}
* {{кніга|спасылка=https://www.mil.by/ru/e_book/105-book/|аўтар=Гура А.Н., Бузин Н.Е., Даниилов А.М. и др.|год=2023|загаловак=Армия белорусского народа : к 105-летию вооруженных сил Республики Беларусь|выдавецтва=«Беларусь»|месца=Минск|старонак=347|ref=Армия Белорусского народа}}

== Спасылкі ==
{{Commons cat|Military history of Belarus}}
* [https://vesti.bntu.by/voennaya-istoriya-belarusi-aktualnoe-napravlenie-otechestvennoy-nauki Военная история Беларуси — актуальное направление отечественной науки]
* [https://history.by/struktura-instituta/center_for_military_history_of_belarus/ Центр военной истории Беларуси]
{{вонкавыя спасылкі}}

[[Катэгорыя:Ваенная гісторыя Беларусі]]