Асманская мова

Асманская мова (саманазва: لسان غثمانی lisân-instagram'ı Osmânî, турэцк.: Osmanlıca, Osmanlı TürkçesiOsmanlıca, Osmanlı Türkçesi), званая таксама стараанаталійска-цюркскай, стараасманскай або асманска-турэцкай, — дзяржаўная мова Асманскай імперыі, належыць да агускай падгрупы цюркскіх моў. Нягледзячы на тое, што асманская мова была цюркскай ў сваёй аснове, яе лексіка даходзіла ў некаторых творах да 80-90 % арабскіх і персідскіх слоў, прычым арабізмы ў большасці сваёй прыйшлі (як і ў іншыя цюркскія мовы) праз персідскую. Акрамя гэтага, выкарыстоўваліся асобныя арабскія і персідскія граматычныя канструкцыі (напрыклад, ізафет). Таму да сярэдзіны XIX стагоддзя асманская мова вельмі моцна адрознівалася ад гутарковых турэцкіх дыялектаў (хоць, з іншага боку, і ўплывала на іх). Выкарыстоўваўся арабскі алфавіт з некаторымі мадыфікацыямі (агульнымі з персідскай пісьменнасцю, за выключэннем літары каф з трыма кропкамі зверху — для заднеязычнага [ŋ], які не захаваўся ў сучасным літаратурным турэцкім, але прысутнічае ў шэрагу сучасных цюркскіх моў, напрыклад, у татарскай, казахскай).

Асманская мова
Саманазва	لسان عثمانى
Краіны	—
Класіфікацыя
цюркскія мовы уласнацюркскія мовы Oghuz Western Oghuz турэцкая мова асманская мова
Пісьменнасць	Ottoman Turkish alphabet[d] і арабскае пісьмо
Моўныя коды
ISO 639-1	—
ISO 639-2	ota
ISO 639-3	ota
LINGUIST List	ota
IETF	ota
Glottolog	otto1234
Вікіпедыя на гэтай мове

Перыядызацыя

I. Стараанаталійска-цюркская (XIII — канец XV стст.) — фармавалася ў складанай этнічнай сітуацыі ў Малой Азіі, якая склалася пасля перасялення сельджукаў ў Анатолю, ядро іх складалі агузскія плямёны, у заваевах прымалі ўдзел таксама кыпчацкія і карлукскія плямёны. Звычайна стараанаталійска-цюркскую вылучаюць у асобную мову.

II. Уласна асманская:

1. Ранетурэцкая або ранеасманская (другая палова XV—XVI стст.).

2. Сярэднятурэцкая або сярэднеасманская (XVII — першая палова XVIII стст.) — «залаты век» асманскай літаратуры, максімальны адрыў пісьмова-літаратурнай мовы ад народна-гутарковага.

3. Наватурэцкая або наваасманская (першая палова XIX — першая чвэрць XX стст.).

III. Уласна турэцкая (з 30-х гг. XX стагоддзя).

З сярэдзіны XIX стагоддзя (пасля танзімата) стала складывацца так званая наваасманская мова, якая стаіць бліжэй да гутарковай мовы і змяшчае шмат запазычанняў з заходнееўрапейскіх моў. Пасля ўтварэння Турэцкай рэспублікі (1924) была кадыфікаваная сучасная турэцкая літаратурная мова, з пісьменнасцю, заснаванай на лацінскім алфавіце (1928), і асманская мова выйшла з ужывання.

Сучасная турэцкая мова была створана ў пачатку XX стагоддзя шляхам кадыфікацыі народных гутарковых дыялектаў Турцыі і не з’яўляецца прамым працягам асманскай мовы. Аднак за некалькі стагоддзяў выкарыстання асманская пісьмовая традыцыя аказала на гэтыя дыялекты моцны ўплыў. Адно з асноўных адрозненняў сучаснай турэцкай мовы ад асманскай — гэта больш шырокае выкарыстаннем цюркскіх неалагізмаў замест араба-персідскіх запазычанняў (доля апошніх у турэцкай мове складае каля 30 % супраць 80 % у асманскай), а таксама меншая колькасць складаных слоў.

У пачатку XXI ст. чачэнскія джыхадзісты разглядалі асманскую мову (разам з арабскай) як магчымую наднацыянальную мову для «Каўказскага эмірата», аднак ўзяла верх кропка гледжання прыхільнікаў арабскай мовы.

Літаратура

На рускай

• Гузев В. Г. Староанатолийско-тюркский язык // Языки мира: Тюркские языки. — М.: Институт языкознания РАН, 1996. — С. 116—126. — (Языки Евразии). — ISBN 5-655-01214-6. 
• Гузев В. Г. Староосманский язык. — М.: «Наука», Главная редакция восточной литературы, 1979. 
• Кононов А. Н. Турецкий язык // Языки мира: Тюркские языки. — М.: Институт языкознания РАН, 1996. — С. 394—412. — (Языки Евразии). — ISBN 5-655-01214-6

На англійскай

• Davids, A. L. (1832). A grammar of the Turkish language. London.
• Boyd, Charles (1842). The Turkish interpreter or A new grammar of the Turkish language. Paris, London.
• Arnold, Edwin (1877). A simple transliteral grammar of the Turkish language. London.{{cite book}}: Папярэджанні CS1: месца без выдавецтва (спасылка)
• Redhouse, J. W. (1884). A simplified grammar of the Ottoman-Turkish language. London.{{cite book}}: Папярэджанні CS1: месца без выдавецтва (спасылка)
• Redhouse, J. W. (1880). Turkish dictionary, in two parts, English and Turkish, and Turkish and English. London.{{cite book}}: Папярэджанні CS1: месца без выдавецтва (спасылка)
• Redhouse, J. W. (1884). A lexicon, English and Turkish. Constantinople.{{cite book}}: Папярэджанні CS1: месца без выдавецтва (спасылка)

На нямецкай

• Müller, August & Gies, Hermann (1889). Türkische Grammatik, mit Paradigmen, Litteratur, Chrestomathie, und Glossar. Berlin.{{cite book}}: Папярэджанні CS1: месца без выдавецтва (спасылка) Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list (спасылка)Türkische Grammatik, mit Paradigmen, Litteratur, Chrestomathie, und Glossar. — Berlin, 1889.
• Manissadjian, J. J. (1893). Lehrbuch der modernen osmanischen Sprache.
• Weil, Gotthold (1917). Gramatik der osmanisch-türkischen Sprache. Berlin.{{cite book}}: Папярэджанні CS1: месца без выдавецтва (спасылка)Gramatik der osmanisch-türkischen Sprache. — Berlin, 1917.

На французскай

• Bianchi, T.X. & Kieffer, J. D. (1801). Dictionnaire turc-français. Vol. I. Paris.{{cite book}}: Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list (спасылка)— Paris, 1801. — Vol. I.
• Bianchi, T.X. & Kieffer, J. D. (1837). Dictionnaire turc-français. Vol. II. Paris.{{cite book}}: Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list (спасылка)— Paris, 1837. — Vol. II.
• Bianchi, T.X. (1843). Dictionnaire français-turc. Vol. I. Paris.— Paris, 1843. — Vol. I.
• Bianchi, T.X. (1846). Dictionnaire français-turc. Vol. II. Paris.— Paris, 1846. — Vol. II.
• Hindoglu, A. (1831). Dictionnaire abrégé français-turc. Vienne.— Vienne, 1831.
• Youssouf, R. (1890). Dictionnaire portatif turc-français. Constantinople.{{cite book}}: Папярэджанні CS1: месца без выдавецтва (спасылка)— Constantinople, 1890.
• Jaubert, P. A. (1833). Éléments de la grammaire turke. Paris.— Paris, 1833.
• Davids, A. L. (1836). Grammaire Turke. London.— London, 1836.
• Redhouse, J. W. (1846). Grammaire raisonnée de la langue ottomane. Paris.— Paris, 1846.
• Malouff, N. (1890). Grammaire élémentaire de la langue turque. Paris.{{cite book}}: Папярэджанні CS1: месца без выдавецтва (спасылка)— Paris, 1890.

Спасылкі

• http://www.osmanlimedeniyeti.com(недаступная спасылка —,)
• Курс асманскай мовы(недаступная спасылка — гісторыя, копія)
• Асманская клавіятура: [1], [2]