Арашэнне: Розніца паміж версіямі

[[ВыяваФайл:PivotWithDrops.JPG|thumb|200px|справа|Самаходная франтальная арашальная прылада ў дзеянні]]

'''Арашэнне'''<ref name=pr>Напісанне ў адпаведнасці з Тлумачальным слоўнікам беларускай літаратурнай мовы. Мн.: БелЭн, 2002,. С. 64.</ref>, таксама '''Абвадненне''' або '''Ірыгацыя'''<ref name=prpr2>Напісанне ў адпаведнасці са Слоўнікам іншамоўных слоў у 2-х тамах., Мн., 1999,. Т. 1,. С. 547.</ref>  — падвядзенне [[вада|вады]] на палі, якія адчуваюць нястачу вільгаці, і павялічэннепавелічэнне яе запасаў у пласце грунту, дзе знаходзяцца корнікарані [[расліны|раслінаўраслін]], з мэтай павялічэнняпавелічэння ўрадлівасці грунту. Ірыгацыя з'яўляеццаз’яўляецца адным з відаў [[меліярацыя|меліярацыі]]. Арашэнне паляпшае сілкаванне корняўкаранёў раслін вільгаццю і пажыўнымі рэчывамі, зніжае тэмпературу прызямногапрыглебавага пласту паветра і павялічвае яго вільготнасць.

[[ВыяваФайл:Hama-3 norias.jpg|thumb|200px|справа|Норыі на рацэ [[Аронт]] у [[Сірыя|Сірыі]]]]

Ужо ў найстаражытныянайстаражытнейшыя часы арашэнне дасягнула ступені мастацтва, на якім быў заснаваны дабрабыт цэлых дзяржаў. Пра правядзенне вады для ўвільгатнення палёў згадваецца ў многіх месцах [[Біблія|Бібліі]]. Мясцовасць паміж [[Еўфрат]]ам і [[Рака Тыгр (рака)|Тыграм]] славілася ўжо ў глыбокай старажытнасці сельскагаспадарчым прагрэсам, дасягнутым пры дапамозе сістэматычнага арашэння. ЗСа спрадвечных часоў існуюць узоры арашальных збудаванняў у краінах старажытнай культуры: у [[Кітай|Кітаі]], [[Індыя|Індыі]] і [[Егіпет|Егіпце]], а ў [[Амерыка|Новым Свеце]]  — у абласцях зніклага царства [[Ацтэкі|ацтэкаў]]. Егіпцяне не здавольваліся перыядычнымі разлівамі [[Ніл]]а для апладнення сваіх палёў, а правялі яго воды, з дапамогай разгалінаванай сістэмы каналаў, па ўсёй сваёй урадлівай вобласці да края пустэльні. Пасля перайшлі тут да [[Норыя|водавычэрпальныхводавычэрпвальных колаў]], падымалі ваду на вышыню.

У [[Еўропа|Еўропе]] найстаражытнымінайстаражытнейшымі майстрамі па частцы арашэння з'яўляюццаз’яўляюцца [[этрускі]]. Велічэзныя рэшткі каналаў паміж [[Адыджэ]] і [[Рака По (рака)|По]] сведчаць і ў наш час аб каласальных инжынерныхінжынерных збудаваннях, выкананых гэтым народам выключна для абваднення палёў. Сваё мастацтва яны перадалі [[Старажытны Рым|рымлянам]]. Апошнія высока шанавалі ваду, і яшчэнават ўу цяперашні час дзівяцьіх сваімігідратэхнічныя гідратэхнічнымізбудаванні збудаванняміздзіўляюць: узнёслыя басейны, вадаправодныяводаправодныя каналы, штучныя [[сажалка|сажалкі]] і азёры, пышнае аздабленне крыніц і іншыя дасканалыя прылады для дастаўлення добрай вады.

Самым шырокім чынам арашальныя збудаванні развіліся ў [[Ламбардыя|Ламбардыі]]. Сетка арашальных каналаў у гэтай галіневобласці, якая развівалася і ўдасканальваласьўдасканальвалася з часоў рымлян, ахоплівала да пачатку [[XX стагоддзе|XX стагоддзя]] плошчу да 450 тысяч [[гектар]]аў. Галоўныя каналы гэтай сеткі, у склад якіх увайшлі і старажытныя штучныя вадацёкі, пабудаваныя былі ў пачатку СярэднявеччыСярэднявечча часткова манахамі, часткова гарадамі [[Мілан]]ам, [[Крэмона]]й і іншымі пад валадарствам [[Дом Вісконці|Вісконці]], [[Сфорца]], [[Палавічына]], а ў вобласці [[Мантуя|Мантуі]] дынастыяй [[Ганзага]]. НайстаражытныНайстаражытнейшы канал [[Веталія]] быў пабудаваны ў [[1057]] годзе. Ужо ў [[1216]] годзе ў Мілане з'явіўсяз’явіўся звод пастановаў пра карыстанне вадой, які пасля быў удасканалены і паслужыў падставай заканадаўства пра арашэнніарашэнне [[1747]] года. У [[XI стагоддзе|XI стагоддзі]] манахі [[Абацтваабацтва К'яраваллеК’яравалле]] валодалі больш чым 8000 гектарамі арашаныхарашаемых лугоў і прадавалі лішак сваёй вады. Для вызначэння яе колькасці карысталіся адмысловымі [[вадамеры|вадамерамі]], у якіх ваду прапускалі праз пэўную адтуліну шырынёй 0,029 м², пры сталым напоры 0,10  м. У хвіліну праз такую адтуліну працякае 2,1835 м³ вады, што называецца міланскай унцыяй. Пасля замест вадзяной унцыі сталі карыстацца для вымярэння выдатку іншымі прыладамі і прыборамі, званымі з часоў Саўдаці, першага вынаходніка такога прыбора ў [[XVI стагоддзе|XVI стагоддзі]], модулямі.

З Ламбардыі [[Германія|нямецкія]] жаўнеры ў [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзі]] прынеслі з сабой мастацтва арашэння ў вобласць [[Ніжні Рэйн|ніжняга Рэйна]], дзе арашальныя прылады асабліва развіліся і ўмацаваліся ў наваколлях горада [[Зіген]]а, дзякуючы намаганням [[Мер|бургамістра]] гэтага горада каля 1750 года. У [[Іспанія|Іспаніі]] арашэнне ўведзена было [[Маўры|маўрамі]], працамі якіх бязводныя наваколлі [[Валенсія|Валенсіі]] ператварыліся ў вобласць добрай урадлівасці. Разваліны гідратэхнічных збудаванняў маўраў у Іспаніі дагэтуль уражваюць сваёй веліччу. Маўрытанскія арашальныя прылады паслужылі ўзорам не толькі ў тэхнічных адносінах, але і ў дачыненні да заканадаўства і арганізацыі, бо тут з'явіласяз’явілася самая старажытная форма грамадскага карыстання арашэннем. Падведамныя маўрам правінцыі падзяляліся на арашальныя вучасткіўчасткі, для якіх неабходная колькасць вады забяспечвалася загародай горных раўчукоў і рэчак у летні час. Для гэтага будаваліся вялікія [[плаціна (архітэктура)|плаціны]]. ЗСа створаных такім чынам [[вадасховішча]]ў вада праводзілася магістральнымі каналамі, а ад іх адгаліноўваліся бакавыя каналы, з якіх вадаваду для арашэння асобных вучасткаўучасткаў вычэрпвалі норыямі. Для кожнага з арашаныхарашаемых вучасткаўучасткаў разлічана былобыла дакладна патрэбная колькасць вады. Карыстанне ёю было строга рэгламентавана, і за выпуск залішняй вады ўсталяваныя былі штрафы. Для кантролю расходу вады карысталіся стрэлкавым вадамерам. У некаторых мясцовасцях Іспаніі прылады гэтыя захаваліся яшчэ ў цяперашні час. У [[Францыя|Францыі]] вялікія арашальныя сістэмы знаходзяцца ў далінах [[Рака Луара|Луары]] і [[Гарона|Гароны]], а таксама ў дэпартаментах [[дэпартамент Савоя (дэпартамент)|Савоя]], [[Верхняя Савоя]], [[Буш-дзю-Рон]], [[Эро, (дэпартамент)|Эро]], [[Гар, (дэпартамент)|Гар]] і іншых. [[Англія]], па ўласцівасцях клімату, патрабуе мала арашэння, але месцамі і тут сустракаюцца шырокія мясцовасці, якія карыстаюцца штучным абвадненнем,: напрыклад, самыя старажытныя арашальныя прылады знаходзяцца ва [[Уілтшыр]]ы, створаныя ў [[1690-я|1690-х]]—[[1700-я|1700-х]] гадах, займаюць плошчу каля 20 тысяч гектараў.

Да асноўных спосабаў арашэння ставіццаадносяцца:

* Традыцыйнае арашэнне  — паліў па [[разора]]х вадой, падаецца помпай ці з арашальнага канала;

* Дажджаванне  — распырскваннемраспырскванне вады з адмыслова пракладзеных трубаў;

* Аэразольнае арашэнне  — арашэнне драбнюткімі кроплямі вады для рэгулявання [[тэмпература|тэмпературы]] і вільготнасці прыземнага пласта [[атмасфера|атмасферы]];

* Падглебавае арашэнне  — арашэнне зямель шляхам падачы вады непасрэдна ў зону [[глеба|глебы]], дзе знаходзяцца карані [[расліны|раслін]];

* ЛіманаеЛіманнае арашэнне  — глыбокае аднаразовае вясновае ўвільгатненне глебы водамі мясцовага сцёку.

* [[Канал (гідраграфія)|Канал, гідраграфія]]

* [http://ga.water.usgs.gov/edu/irmethods.html Тэхніка арашэння] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20051202105302/http://ga.water.usgs.gov/edu/irmethods.html |date=2 снежня 2005 }} USGS. {{ref-en}}

* [http://www.remuseum.org.uk/corpshistory/rem_corps_part12.htm Каралеўскі інжынерны музей] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20100730020910/http://www.remuseum.org.uk/corpshistory/rem_corps_part12.htm |date=30 ліпеня 2010 }} {{ref-en}}

[[Катэгорыя:Арашэнне|* ]]