Pura
Suratan niki wagian saking séri |
Arsitéktur Bali haŕsitektuŕbali. |
---|
Wangunan |
Patra Keketusan
|
Ritual & Festival |
Pura utawi kahyangan inggih punika genah suci sané kaanggén olih pesan Hindu antuk ngaturang bakti ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa. Wenten makudang-kudang pura sané wénten ring Bali, nika mawinan Pulo Baliné kasub kawastanin Pulau Seribu Pura. Wenten sané kawastanin pura subak sané kaanggén genah para petaniné ngaturang bakti, wénten pura melanting sané kaanggén genah para dagange ngaturang bakti, wénten pura paibon sané kaanggén genah para kulawargané ngaturang bakti, wénten pura kahyangan jagat, wénten taler pura sad kahyangan.
Étimologi[uah | uah wit]
Kruna pura sujatiné maasal saking kruna Basa Sansekerta (-pur, -puri, -pura, -puram, -pore), maartos "kota", "tembok kota", "menara kota", utawi "puri", ring dija ritatkala Indianisasi Asia Kelod Kangin lan pasebaran Hindu, kautama ring Jagat Indo. Ritatkala pangelimbakan Basa Bali, kruna pura dados kaanggit ring genah pasembahyangan suci, sapunika kruna puri nganggit maartos satunggil genah, genah nyeneng raja utawi manca, pateh sekadi ring Jawi dados kruna keraton.
Pahan[uah | uah wit]
Mabinayan sareng kuil Hindu ring Anak Benua India sané magenah ring ruangan ngalejer tegeh, pura karancang dados genah sembahyang kabuka sané masengker témbok, kahubungang antuk makudang lawang sané kahiasin ukiran rimbit riantara kompléksné. Kompléks masengker niki madaging makudang wangunan tur pelinggih, sekadi méru, lan balé. Desain tur tata genah pura nyarengin tata titi trimandala ring alokasi ruang Bali.[1] Ring pura prasida kakepah dados 3 mandala, sapunika pawelas riantara mandala ipun madaging lawang sané mabinayan ring sawilang mandala, punika taler pura ketah kesarengin olih pelaba.
Mandala[uah | uah wit]
Tiga wawidangan mandala kasusun manut tingakatan suci:
- Nista mandala (jaba pisan): wawidangan jaba, sané ngubungang langsung kompléks pura sareng palemahan jaba utawi pelaba lan lawang ngeranjing pura. Wawidangan niki ketahné marupa lapangan kabuka utawi taman sané prasida kaanggén antuk sesolahan balih-balihan utawi sakral, tur dados genah wewehan antuk mataki-taki ring piodalan pura.
- Madya mandala (jaba tengah): wawidangan tengah pura, genah kamargiangné parikrama, saha genah wangunan pawantu pura. Ring wawidangan niki taler kawangun makudang balé, sekadi balé kulkul, balé gong, balé pesandekan, tur balé perantenan.
- Utama mandala (jero): wawidangan pinih pingit tur pinih suci ring pura. Genahné sané matekep tur pinih tegeh ketahné madaging pelinggih sekadi padmasana, pelinggih méru, balé pawédan, balé piyasan, bale pepelik, balé panggungan, balé murda, lan gedong penyimpenan.
Sakémanten unggah ungguh tata titi wangunan ring kalih wawidangan pinih jaba, nista mandala saha madya mandala nénten ja saklek. Makudang wangunan, minakadi balé kulkul, prasida kagenahang dados menara pinih bucu jaba; Siosan punika taler, perantenan (paon ring pura) prasida magenah ring wawidangan mandala Nista.
Lawang[uah | uah wit]
Wenten kalih soroh lawang ring undagi Bali: nggih punika candi bentar,[2] lan paduraksa utawi kori agung. Kakalih soroh lawang punika madué kawigunan kusus ring rancang undagi Bali. Candi bentar pinaka jelanan lawang sané kaanggén ring nista mandala, sapunika kori agung kaaggén dados jelanan lawang riantara madya mandala saha pakarangan ring utama mandala. Unggah ungguh tata titi lawang puniki taler kaanggén ring genah sané nganutin trimandala antuk kompléks ten-kaagamaan minakadi puri, jeroan manca, saha griya.
Pelaba[uah | uah wit]
Pelaba punika tanah sané asil ipun kaanggén nyokong pakaryan taler kauripan ring pura.
Lis pura[uah | uah wit]
Puniki indik lis pura-pura ring Indonesia miwah dura negara. Lis pura niki nenten jangkep, semeton dados nambahang miwah ngmecikang sane iwang
Acéh[uah | uah wit]
Nenten wenten
Sumatra Kalér[uah | uah wit]
Sumatra Kawan[uah | uah wit]
Riau[uah | uah wit]
Nenten wenten
Kapuloan Riau[uah | uah wit]
Bengkulu[uah | uah wit]
Nenten wenten
Jambi[uah | uah wit]
Bangka Belitung[uah | uah wit]
Sumatra Kelod[uah | uah wit]
Lampung[uah | uah wit]
Banten[uah | uah wit]
- Pura Merta Sari Rempoa, Kota Tangerang Selatan
- Pura Kerta Jaya, Kota Tangerang
Jakarta[uah | uah wit]
- Pura Aditya Jaya, Rawamangun
- Pura Agung Taman Sari, Halim Perdanakusumah
- Pura Agung Wira Dharma, Cilandak
Jawa Kawan[uah | uah wit]
Jawa Tengah[uah | uah wit]
- Pura Giri Natha, Kota Semarang
- Pura Widya Saraswati Akpol, Kota Semarang
- Candi Untoroyono, Klaten
- Pura Satya Dharma Putra, Klaten
- Pura Dharma Santana TIbayan, Klaten
Yogyakarta[uah | uah wit]
- Pura Widya Dharma, Sleman
- Pura Sri Gading, Sleman
- Pura Jagatnatha Banguntapan, Bantul
- Pura Vaikuntha Vyomantara, Kompleks AU Bantul
- Pura Éka Dharma, Bantul
- Pura Karang Gedé, Bantul
- Pura Santiloka Banaran, Gunungkidul
- Pura Segara Ngobaran, Gunungkidul
- Pura Bhakti Widhi, Gunungkidul
- Candi Prambanan (Tawur Agung Kesanga)
- Pasih Parangkusumo (Melasti)
Jawa Kangin[uah | uah wit]
- Pura Agung Blambangan, Banyuwangi
- Pura Kawitan Alas Purwo, Banyuwangi
- Pura Giri Salaka Alas Purwo, Banyuwangi
- Pura Mandhara Giri Seméru Agung, Lumajang
- Pura Luhur Poten Gunung Bromo, Probolinggo
- Pura Agung Jagat Karana, Surabaya
- Pura Segara Kenjeran, Surabaya
- Pura Medang Kamulan, Gresik
- Pura Giri Arjuno, Malang
- Pura Kertha Bhuwana Giri Wilis, Nganjuk
Bali[uah | uah wit]
Pura Kahyangan Jagat ring Bali
Pura Kahyangan Rwa Binéda[uah | uah wit]
- Besakih (Purusa)
- Ulun Danu Batur (Pradana)
Pura Kahyangan Catur Loka Pala[uah | uah wit]
- Pucak Mangu (Kaja)
- Lempuyang Luhur (Kangin)
- Andakasa (Kelod)
- Luhur Batukaru (Kauh)
Pura Sad Kahyangan[uah | uah wit]
Pura Dang Kahyangan[uah | uah wit]
Pura Kahyangan Padma Bhuwana[uah | uah wit]
- Pusering Jagat (Madya)
- Ulun Danu Batur (Kaja)
- Besakih (Kaja kangin)
- Lempuyang Luhur (Kangin)
- Goa Lawah (Kelod kangin)
- Andakasa (Kelod)
- Uluwatu (Kelod Kauh)
- Batukaru (Kauh)
- Pucak Mangu (Kaja Kauh)
Badung[uah | uah wit]
- Uluwatu
- Padedekan Mengwi
- Dalem Puri Puserjagat Sobangan
- Pucak Mangu
- Pucak Bon
- Dalem Solo
- Pucak Gegelang
- Hyang Api
- Kancing Gumi
- Bukit Sari Sangéh
Bangli[uah | uah wit]
Buléléng[uah | uah wit]
- Penegil Darma
- Gambur Anglayang
- Ponjok Batu
- Pulaki
- Pabean
- Pucak Manik
- Melanting
- Kerta Kawat
- Pemuteran
- Bukit Sinunggal
- Segara Rupek
Kota Dénpasar[uah | uah wit]
Gianyar[uah | uah wit]
- Gunung Raung
- Samuan Tiga
- Érjeruk
- Masceti
- Gunung Kawi Sebatu
- Dalem Pingit Sebatu
- Tirta Empul
- Pusering Jagat
- Penataran Sasih
- Kebo Édan
- Goa Gajah
- Pangukurukuran
- Selukat
- Bukit Jati
- Bukit Darma
Jembrana[uah | uah wit]
Karangasem[uah | uah wit]
- Lempuyang Luhur
- Penataran Agung Besakih
- Dalem Puri
- Gelap
- Batu Madeg
- Merajan Selonding
- Merajan Kanginan
- Gua Raja
- Bangun Sakti
- Pesimpangan
- Kiduling Kreteg
- Hyang Aluh
- Manik Mas
- Pura Pasar Agung
- Pengubengan
- Tirta
- Ulun Kulkul
- Banua Kawan
- Basukihan
- Pajinengan
- Andakasa
- Silayukti
- Dalem Pandawa
- Dukuh Sakti Catur Lawa
Klungkung[uah | uah wit]
- Pura Dasar Buana
- Segara Watuklotok
- Goa Lawah
- Penataran Pééd
- Gua Giri Putri
- Segara Pééd
- Taman Pééd
- Agung Kentel Gumi
Tabanan[uah | uah wit]
- Tambawaras
- Muncaksari
- Batukaru
- Batu Belig
- Besikalung
- Terate Bang
- Tanah Lot
- Luhur Serijong
- Luhur Natar Sari Apuan
- Pucak Geni
Nusa Tenggara Kawan[uah | uah wit]
- Pura Suranadi, Lombok Barat
- Pura Lingsar, Lombok Barat
- Pura Narmada, Lombok Barat
- Pura Gunung Pengsong, Lombok Barat
- Pura Ulun Suwi Pelangan, Lombok Barat
- Pura Batu Bolong, Lombok Barat
- Pura Jagatnatha Mayura, Kota Mataram
- Pura Segara Ampenan, Kota Mataram
Nusa Tenggara Kangin[uah | uah wit]
Kalimantan Kawan[uah | uah wit]
Kalimantan Tengah[uah | uah wit]
Kalimantan Kangin[uah | uah wit]
Kalimantan Kelod[uah | uah wit]
Kalimantan Kalér[uah | uah wit]
Sulteng[uah | uah wit]
Gorontalo[uah | uah wit]
Sulawesi Kawan[uah | uah wit]
Sulawesi Kalér[uah | uah wit]
Sulawesi Kelod[uah | uah wit]
Sulawesi Kelod Kangin[uah | uah wit]
Maluku Kalér[uah | uah wit]
Maluku[uah | uah wit]
Papua[uah | uah wit]
Papua Kelod Kawan[uah | uah wit]
nenten wenten/kauningin
Papua Kawan[uah | uah wit]
nenten wenten/kauningin
Papua Tengah[uah | uah wit]
nenten wenten/kauningin
Papua Pagunungan[uah | uah wit]
nenten wenten/kauningin
Papua Kelod[uah | uah wit]
nenten wenten/kauningin
Dura negara[uah | uah wit]
- Pura Agung Santi Bhuwana (Bélgia)
- Pura Tri Hita Karana (Berlin, Jerman)
- Pura Sangga Bhuwana (Hamburg, Jerman)
- Pura Giri Natha Dili (Dili, Timor Lésté)
Pustaka[uah | uah wit]
- ↑ "Traditional Balinese Architecture". School of Architecture, Faculty of Engineering, Udayana University. Kaaksés 2010-07-20.
- ↑ "Bali:The Land of Temples". Indo.com. Kaaksés 2010-07-20.