Republika Srbija je sa Evropskom komisijom potpisala Memorandum o razumijevanju o strateškom partnerstvu o održivim sirovinama, lancima proizvodnje baterija i električnim vozilima. U tu svrhu je u Beograd doputovao njemački kancelar Olaf Scholz i Maroš Šefčovič, izvršni potpredsjednik za evropski zeleni dogovor, međuinstitucionalne odnose i planiranje Evropske komisije.
U politici je sve dozvoljeno. Nekoliko mjeseci najprizemnije retorike na relaciji Srbija – Njemačka je nulirano, a predsjednik Srbije Aleksandar Vučić je poručio da je riječ o „istorijskom potezu posle kojeg više ništa neće biti isto u Srbiji“. Svečani doček za kancelara zemlje koja je bila predlagač Rezolucije o genocidu u Srebrenici pred Generalnom skupštinom UN-a, koju je Vučić tada etiketirao kao „naslednicu nacista, počiniocima genocida nad Srbima u Prvom svetskom ratu i holokausta u Drugom“. Nema više „zlih finansijera i stranih agenata moći“.
U politici je dozvoljeno i da tadašnja premijerka, a današnja predsjednica Skupštine Srbije, Ana Brnabić, vlastitom narodu u januaru 2022. godine kaže da se otkazuje projekat litijuma nakon ekoloških protesta, a da predsjednik Vučić isti dan po potpisivanju Memoranduma u intervjuu na TV Prvoj kaže: „Prethodne dve godine smo marljivo radili – i ja, i moj kabinet, i članovi Vlade“.
Kad sve ustukne pred novcem
Narativ o „dekadentnom Zapadu, slobodarskim pogledima, nesvrstavanju…“ je utihnuo u ogromnom broju srbijanskih medija. Izgovorene riječi ustuknuše pred novcem, tržištem, savremenim tehnologijama, zakonskim procesima globalističke Evropske unije. Istovremeno je i njemačka politička elita smetnula svoje dosadašnje principe – demokratskim i ustavnim standardima, poštenom izbornom legitimitetu, medijskim slobodama, uvođenju sankcija Rusiji…
Odmah po povratku iz Beograda se stavovima pojašnjenja oglasila Evropska unija. „Nakon potpisivanja Memoranduma o razumijevanju, EU i Republika Srbija će zajedno u roku od šest mjeseci izraditi mapu puta sa konkretnim akcijama za sprovođenje Strateškog partnerstva u praksi […] S obzirom da su kritične sirovine bitan preduslov za postizanje zelene i digitalne tranzicije, Komisija je započela formiranje niza partnerstava o sirovinama, slijedeći Akcioni plan o kritičnim sirovinama i Zakon o kritičnim sirovinama. Takvi sporazumi potpisani su sa Kanadom i Ukrajinom 2021. godine, sa Kazahstanom i Namibijom 2022. godine, sa Argentinom, Čileom, Zambijom, Demokratskom Republikom Kongo i Grenlandom 2023. godine, te sa Ruandom, Norveškom, Uzbekistanom i Australijom 2024. godine“.
U obraćanju medijima neposredno nakon potpisivanja Memoranduma je Maroš Šefčovič rekao da je „Srbija najnaprednija u pripremama“, dok je kancelar Scholz zahvalio Vučiću „na pokretanju važnog projekta i za EU i za Srbiju“.
Memorandum objavili tek rijetki
Cjelokupan sadržaj Memoranduma je objavilo tek nekoliko medija u Srbiji, prije svega opozicionih. Oni koji su naklonjeni vlastima su ponavljali izvode iz predsjednikovog 90-ominutnog gostovanja na TV Prvoj. U pomenutom intervjuu je Vučić naglasio da će 87 posto svih resursa ostajati u Srbiji.
Ministar građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture Goran Vesić je otišao još dalje. „Ovaj dan ostaće u istoriji kao jedan od najznačajnijih datuma, jer je Srbija suštinski postala članica EU. Formalno će se članstvo desiti u narednom periodu, ali ovo je praktično prvi put da su EU i Nemačka našle konkretan ekonomski interes za saradnju sa Srbijom. Do sad su to bile želje i interesi za proširenjem, ispunjavali su se uslovi, a sada postajemo deo strateške proizvodnje u EU”.
U trećoj tački Memoranduma se naglašava „da partnerstvo treba da bude otvoreno, transparentno i inkluzivno, te da osigura snažno javno-privatno višestepeno partnerstvo koje uključuje predstavnike institucija i tijela EU, industrijske aktere, poslovne asocijacije, socijalne partnere, predstavnike civilnog društva sa obje strane, relevantna ministarstva zainteresovanih država članica i Srbije, javne organizacije, finansijske institucije i investitore“.
U daljem tekstu sporazuma se navedi pet glavnih oblasti rada. Izdvajamo dvije – saradnja na istraživanju novih ležišta primarnih i sekundarnih sirovina u Srbiji koristeći podatke, usluge i tehnologije “Earth Observation/Copernicus”, te unapređenje najboljih praksi za klasifikaciju resursa korišćenjem međunarodnih standarda (UNFC, JORC) i upravljanje geopodacima, uključujući mapiranje mineralnog potencijala iz izvora otpada.
Tišina u opoziciji
Interesantno je i da su prilično tihi u opozicionim redovima. Uputili smo poziv Zeleno/levom frontu, koja ima svoje poslanike u Skupštini Srbije. Pitali smo ih osjećaju li se izdanim i od koga sve? Odgovori nisu stigli. U medijima se oglašavaju pojedinačne i organizovane grupe ljudi koje nemaju stručne reference za oblast rudarstva i zaštite okoline. No, pažnju je privuklo strancima.
Austrijski Der Standard je posvetio analizu dešavanjima oko potpisivanja Memoranduma. Navode da je „evropskoj automobilskoj industriji hitno potreban alkalni litijum, kojim bi postali nezavisniji o Kini koja ima zalihe ovih sirovina. Time bi bili spremni odgovoriti željama autokratskog režima Srbije“. Navode nedavnu njemačku blokadu prijema Kosova u Vijeće Evrope kao vjerovatni ustupak za „bijelo zlato“. Napominjujući da Srbija nije potpisala Ohridski sporazum, političke poslove nazivaju sirovinskom diplomatijom. „Njemačka izgleda kao prosjak, a Vučić poentira na svim nivoima“, komentariše Der Standard.
Pomenute teme se dotakao i Financial Times napominjujući da „dogovor sa EU oko litija, uz prodaju oružja Ukrajini u vrijednosti od 800 miliona eura, Vučiću daje učinkovitu moć klackanja i uspavljivanja kritičara u Evropi za neuvođenje sankcija Rusiji i nacionalističko-revizionističku političku liniju sa velikosrpskim ambicijama koje destabiliziraju regiju“.
Weberov skepticizam
I dok je većina analitičara spremna prihvatiti realizaciju ovako kontroverznog plana, jer se od 2022. godine i ruskog napada na Ukrajinu, te dolaskom nove njemačke koalicije na vlast, bilježi početak ozbiljne zelene tranzicije u Njemačkoj i EU, jedan politički analitičar iz Berlina je skeptičan da će se projekat ikada realizovati. U pitanju je Bodo Weber, viši saradnik u Vijeću za političku demokratizaciju.
„Istovremeno postoji iskustvo šoka energetske zavisnosti od jednog geopolitičkog konkurenta – Rusije, u kontekstu rata u Ukrajini, i u međuvremenu, ta politika EU o rijetkim, kritičnim sirovinama i pokušaj da se EU osamostali od Kine. Sve to, opet da naglasim, i jeste svrsishodna i legitimna politika. Međutim, problem je tu kad Zapad u toj trci s autokratskim konkurentima iz svijeta, napušta svoje liberalno-demokratske vrijednosti i ponaša se kao u kolonijalnim vremenima. Nastupa na isti način kao što su to Kina ili Rusija“, smatra Weber.
Odgovor na već uznapredovanu kampanju iskopavanja rude jadarita stručnjaci nude u naučnim radovima i publikacijama. Jedna od njih je „Uticaj istražnih aktivnosti potencijalnog rudnika litijuma na životnu sredinu u zapadnoj Srbiji“ gdje se upozorava na dugoročne posljedice okoliš i životne aktivnosti oko 20.000 stanovnika u okolini Loznice. Upravo su oni posljednja brana projektu. Osmislili su i slogan: „Ili ekologija ili onkologija“.
Projekt će voditi britansko-australska kompanija Rio Tinto, u kojoj vlasničkog udjela ima i Aluminijumska korporacija Kine (11 posto dionica), te američki investicioni fondovi BlackRock (8,7 posto) i Capital Research and Management (5,2 posto). Planirana investicija vrijedna je 2,4 milijarde američkih dolara.
Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.