Тәбиғәт: өлгөләр араһындағы айырма
Һәҙиә (фекер алышыу | өлөш) |
Һәҙиә (фекер алышыу | өлөш) |
||
| 126 юл: | 126 юл: | ||
[[Файл:View from Cairo Tower 31march2007.jpg|thumb|Мисыр башҡалаһы Ҡаһирә янында [[Нил]] йылғаһы]] |
[[Файл:View from Cairo Tower 31march2007.jpg|thumb|Мисыр башҡалаһы Ҡаһирә янында [[Нил]] йылғаһы]] |
||
Йылға— тәбиғи һыу ағымы ([[водоток]]). Үҙе һалып алған тәбиғи йырҙаһы буйынса аға. Ер өҫтөнән һәм аҫтынан килгән һыу ағымдары иҫәбенә туйынып, тулыланып тора. Ғәҙәттә йылға һыуын [[океан]]<nowiki/>ға, диңгеҙгә, күлгә ҡоя йәки икенсе бер йылғаға ҡушыла. Ҡайһы бер осраҡтарҙа комлоҡтар араһында, йәиһә һаҙлыҡтарҙа юғала. Шулай уҡ, бер ниндәй һыу ятҡылығына ла барып етмәй ҡорорға ла мөмкин.Шишмә, ҡылымыҡ , родник, инеш кесе йылғалар булып тора. |
Йылға— тәбиғи һыу ағымы ([[водоток]]). Үҙе һалып алған тәбиғи йырҙаһы буйынса аға. Ер өҫтөнән һәм аҫтынан килгән һыу ағымдары иҫәбенә туйынып, тулыланып тора. Ғәҙәттә йылға һыуын [[океан]]<nowiki/>ға, диңгеҙгә, күлгә ҡоя йәки икенсе бер йылғаға ҡушыла. Ҡайһы бер осраҡтарҙа комлоҡтар араһында, йәиһә һаҙлыҡтарҙа юғала. Шулай уҡ, бер ниндәй һыу ятҡылығына ла барып етмәй ҡорорға ла мөмкин.Шишмә, ҡылымыҡ , родник, инеш кесе йылғалар булып тора. |
||
Йылға – гидрологик циклдың бер өлөшө. Йылғаларҙа һыу ғәҙәттә яуым-төшөмдәрҙән, ер өҫтө ағымдарынан тәбиғи боҙлоҡтар һәм ҡар япмаһы иреүенән, ер аҫты һыуҙарынан һәм шишмәләрҙән йыйыла. |
Йылға – гидрологик циклдың бер өлөшө. Йылғаларҙа һыу ғәҙәттә яуым-төшөмдәрҙән, ер өҫтө ағымдарынан тәбиғи боҙлоҡтар һәм ҡар япмаһы иреүенән, ер аҫты һыуҙарынан һәм шишмәләрҙән йыйыла. |
||
| 135 юл: | 135 юл: | ||
[[Файл:View of loch lomond.JPG|thumb| Шотландиялағы Лох-Ломонд күле сағыштырмаға ябыҡ экосистема булып тора<ref>{{статья |заглавие=The fish community of Loch Lomond, Scotland : its history and rapidly changing status |издание={{Нп3|Hydrobiologia}} |том=290 |номер=1—3 |страницы=91—102 |ссылка=http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&cpsidt=3302548 |doi=10.1007/BF00008956 |язык=en |тип=journal |автор=Adams, C.E. |год=1994}}</ref>]] |
[[Файл:View of loch lomond.JPG|thumb| Шотландиялағы Лох-Ломонд күле сағыштырмаға ябыҡ экосистема булып тора<ref>{{статья |заглавие=The fish community of Loch Lomond, Scotland : its history and rapidly changing status |издание={{Нп3|Hydrobiologia}} |том=290 |номер=1—3 |страницы=91—102 |ссылка=http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&cpsidt=3302548 |doi=10.1007/BF00008956 |язык=en |тип=journal |автор=Adams, C.E. |год=1994}}</ref>]] |
||
Экосистема — тере организмдар бергәлегенән ([[биоценоз]]) һәм уларҙың йәшәү мөхитенән торған биологик система (биотоп). Экосистема эсендә үҙ-ара бәйләнештәр системаһы, матдә һәм энергия алмашыныуы . |
Экосистема — тере организмдар бергәлегенән ([[биоценоз]]) һәм уларҙың йәшәү мөхитенән торған биологик система (биотоп). Экосистема эсендә үҙ-ара бәйләнештәр системаһы йәшәй, матдә һәм энергия алмашыныуы бар. Экосистемалар үҙ-ара бәйләнештә булған төрлө абиотик и [[Биотические факторы окружающей среды|биоти]]<nowiki/>к компоненттарҙан тора<ref>{{cite web|last=Pidwirny|first=Michael|date=2006|work=Fundamentals of Physical Geography (2nd Edition)|title=Introduction to the Biosphere: Introduction to the Ecosystem Concept|url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/9j.html|accessdate=2006-09-28|archiveurl=https://www.webcitation.org/6179vdUJp?url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/9j.html|archivedate=2011-08-21|deadlink=no}}</ref>.Экосистеманың структураһы һәм составы уратып алған мөхиттәге төрлө факторҙары йыйылмаһы, улар араһындығы бәйләнештәр системаһы менән билдәләнә. Был факторҙарҙың үҙгәреп тороуы экосистемала динамик үҙгәрештәрҙе барлыҡҡа килтерә. [[Почва]], [[Атмосфера Земли|атмосфера]], [[солнечное излучение]], [[вода]] и [[живые организмы]] являются одними из наиболее важных компонентов экосистемы. |
||
Центральной концепцией в понятии экосистемы является идея, что живые организмы взаимодействуют с любым другим элементом в их локальной среде. [[Одум, Юджин|Юджин Одум]], основатель экологии, говорил: «Любой элемент, содержащий все организмы (то есть „сообщество“) в данной области и взаимодействующий с физической средой таким образом, что поток энергии приводит к чётко определённой [[Пищевая цепь#Трофическая сеть|трофической структуре]], биотическому разнообразию и материальным циклам (то есть обмен материалами между живыми и неживыми частями) в пределах системы является экосистемой»<ref>Odum, EP (1971) Fundamentals of ecology, third edition, Saunders New York</ref>. В пределах экосистемы виды связаны в [[Пищевая цепь|пищевой цепи]] и зависят друг от друга, а также осуществляют обмен энергией и материей между собой и с окружающей средой<ref>{{cite web|author=Michael Pidwirny.|date=2006|work=Fundamentals of Physical Geography (2nd Edition)|title=Introduction to the Biosphere: Organization of Life|url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/9d.html|accessdate=2006-09-28|archiveurl=https://www.webcitation.org/6179wH8lL?url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/9d.html|archivedate=2011-08-21|deadlink=no}}</ref>. |
Центральной концепцией в понятии экосистемы является идея, что живые организмы взаимодействуют с любым другим элементом в их локальной среде. [[Одум, Юджин|Юджин Одум]], основатель экологии, говорил: «Любой элемент, содержащий все организмы (то есть „сообщество“) в данной области и взаимодействующий с физической средой таким образом, что поток энергии приводит к чётко определённой [[Пищевая цепь#Трофическая сеть|трофической структуре]], биотическому разнообразию и материальным циклам (то есть обмен материалами между живыми и неживыми частями) в пределах системы является экосистемой»<ref>Odum, EP (1971) Fundamentals of ecology, third edition, Saunders New York</ref>. В пределах экосистемы виды связаны в [[Пищевая цепь|пищевой цепи]] и зависят друг от друга, а также осуществляют обмен энергией и материей между собой и с окружающей средой<ref>{{cite web|author=Michael Pidwirny.|date=2006|work=Fundamentals of Physical Geography (2nd Edition)|title=Introduction to the Biosphere: Organization of Life|url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/9d.html|accessdate=2006-09-28|archiveurl=https://www.webcitation.org/6179wH8lL?url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/9d.html|archivedate=2011-08-21|deadlink=no}}</ref>. |
||
15:12, 18 апрель 2020 өлгөһө
—Тәбиғәт — йыһандағы матди тормош. Асылда тәбиғи фәндәрҙе өйрәнеүсе обьект. Көнкүрештә тәбиғәт тәбиғи һүҙе йәшәү мөхите, кеше тарафынан булдырылмаған тирә-яҡ мөхит булараҡ ҡулланыла.
 |
 |
 |
| Хоптаун Фолс шарлауығы, Австралия | Галунггунг ҙур янартауы(вулкан) атылған ваҡытында йәшен ялтлауы, Көнбайыш Ява, 1982 йыл | 1972 йылда Аполлон-17 экипажы тарафынан төшөрөлгән Ерҙең фотоһы |
Ер
Ер — әлеге ваҡытта билдәле йәшәү булған, йәнле тәбиғәте булған берҙән-бер планета. Уның тәбиғәт үҙенсәлектәре бик күп ғилми тикшеренеүҙәр предмете булып тора.
Ҡояш системаһындағы ҡояштан алып өсөнсө урында (Меркурий һәм Венеранан һуң) торған ер төркөмөндәге планета.Ул ер төркөмөндәге планеталар араһында диаметры, ауырлығы һәм тығыҙлығы буйынса,иң ҙуры.
Төп климатик үҙенсәлектәре: Ерҙең ике ҙур поляр өлкәһе, сағыштырмаса тар ике уртаса зонаһы һәм бер киң экваториаль-тропик өлкәһе бар.
Планетала яуым-төшөм микдары ҡайһы өлкәһе булыуына ҡарап киң дәирәлә айырыла һәм йылына бер нисә миллиметрҙан алып бер нисә метрға тиклем арауыҡта тибрәлә.
Ерҙең 71 % тиклем өҫкө йөҙөн донъя океаны биләй. Ҡалған өлөшө континенттарҙан һәм утрауҙарҙан тора. Кеше йәшәгән ҡоро ерҙең иң күп өлөшө төньяҡ ярымшарға тура килә.
Ерҙә быуаттар төпкөлөнән килән геологик һәм биологик әүерелештәр эҙһеҙ үтмәгән. Планетаның өҫкө йөҙө туҡтауһыҙ күсеп йөрөүсе бер нисә литосфера плиталарына бүленгән. Был хәл континенттарҙың әленән-әле ҡушылыуына һәм айырылыуына килтерә.
Ерҙең эске өлөшө ирегән мантияның ҡалын ҡатламынан һәм магнит яланы .генерациялаусы тимер ядронан тора.
Атмосфераның әлеге хәле баштағы торошонан ныҡ үҙгәреш кисергән. Был йәнле тәбиғәттең төрлө формаларының тереклек эшмәкәрлеге һөҙөмтәһе булып тора.
Хәҙерге торошонда шарттарҙың даимилығы, экологик тигеҙләнеш хәлендә тороуы ла — йәнле тәбиғәт эшмәкәрлеге.
Географик киңлеккә һәм башҡа факторҙарға бәйле, ерҙең төрлө нөктәләрендә климаттағы айырмалар ҙур ғына булһа ла, планатала уртаса глобаль климат етерлек дәрәжәлә тотороҡло килә (во время межледниковых периодов). Ә инде уртаса глобаль температураның 1—2 °C -ҡа үҙгәреп алыуы тарихи дәүерҙәр барышында экологик балансҡа һәм Ер географияһына ныҡ ҡына шауҡым яһап-яһап ала.
Геология
Геология — ер ҡабығының төҙөлөшө, составы, ундағы файҙалы ҡаҙылмалары тураһындағы фәндәр комплексы. Ерҙәге
материалдарҙың составын, структураһын, физик үҙсәнлектәрен, тарихын һәм динамикаһын ,уларҙы барлыҡҡа килтергән, үҙгәрткән, күсергән процестарҙы өйрәнә.
Геология — минераль һәм углеводород сеймалын табыуҙа , тәбиғи афәттәрҙең, стихиялы бәлә-ҡазаларҙың эҙемтәләрен прогнозлауҙа, геотехник өлкәләрҙә иҫәп-хисабта[en] һәм үткән дәүерҙәрҙәге климат һәм мөхитте өйрәнеүҙә төп академик дисциплиналарҙың береһе.
Атмосфера, климат и погода
Планетар экосистеманың тотороҡлоғон тотоп тороуҙа Ерҙең атмосфераһы төп факторҙарҙың береһе булып тора. Ерҙе уратып алған газдарҙың йоҡа ҡатламы планетаның тартыу көсө менән тотолоп тора. Атмосферы 78 % азоттан, 21 % кислородтан, 1 % аргондан, углекислый газдан, һыу парҙарынан һәм башҡа күп булмаған ҡушылмаларҙан тора. [1][2].
Өҫкә күтәрелгән һайын атмосфера баҫымы кәмей бара. 19—20 км бейеклектә баҫымдың кәмеүе һыуҙың һәм организмдағы туҡыма шыйыҡлығың ҡайнауына килтерә. Кеше физиологияһы өсөн «йыһан» 15—19 км бейеклектә үк башлана.
Ерҙең атмосфераһында 11 -ҙән алып 50 км тирәһе бейеклектә ( тропик киңлектәрҙә 25—30 км, уртаса киңлектәрҙә 20—25, в поляр киңлектәрҙә 15—20 км бейеклектә) озон ( O3) ҡатламы бар. Озон ҡатламы бар тереклекте үлемесле ультрафиолет (УФ) нурҙарҙан һаҡлап тороусы ҡалҡан булып тора. Атмосфера шулай уҡ төнөн йылылыҡты һаҡлай, температура тирбәлеүҙәрен кәметә.
Планетар климатҡа төрлө факторҙар йоғонто яһай: океандағы ағымдар, ер өҫтөнөң ҡайтарыу һәләте, сағылдырыу һәләте ( лат. albus, альбе́до — «белый») , парник газдары, ҡояштың яҡтыртыу дәрәжәһе,планетаның орбитаһындағы үҙгәрештәр һәм башҡалар . Ғалимдарҙың фекеренсә, Ер үҙ тарихында боҙлоҡ дәүерҙәрен дә үҙ эсенә алып, климаттың әллә күпме ҡырҡа үҙгәрештәренә дусар була.
Айырым төбәктәрҙең климаты иң беренсе нәүбәттә төбәктең ҡайҙа урынлашыуына, ниндәй киңлектәрҙе үҙ эсенә алыуына бәйле. Ҡайһы бер төбәктәр экваториаль климаттан башлап көньяҡ һәм төньяҡ ҡотоптарға тиклем барып етәләр. Климат шулай уҡ, миҙгелгә бәйле. Ә миҙгел ер күсәренең орбита яҫылығына ҡарата торошона (ауышлыҡ) бәйле. Ауышлыҡ һөҙөмтәһендә йыл әйләнәһендә планетаның төрлө урындарына, өҫкө йөҙөнә ҡоящ энергияһы тигеҙ төшмәй. Ер орбита буйлап күскән ыңғайына миҙгелдәр алмашына бара. Ниндәй ваҡытты алһаң да, төньяҡ һәм көньяҡ ярымшарҙарҙа ҡапма-ҡаршы миҙгел булып сыға.
Көн торошо күренештәре тотошлай тиерлек атмосфераның (тропосферала) түбәнге өлөшөндә бара һәм йылылыҡты таратыуҙың, бүлеүҙең конвектив системаһы (ағым) булып тора. Океан ағымдары климат яһаусы мөһим фактор булып тора. Бигерәк тә, ҡеүәтле термохалин һыу аҫты циркуляцияһы йылылыҡ энергияһын экватор зоналарынан алып ҡотопҡа тиклем тарата. Был ағымдар уртаса зонаның йәйе менән ҡышы араһындағы температура айырмаларын йомшартыу эшен атҡаралар. Әгәр ошо йылылыҡ энергияһын океан һәм атмосфера ағымдары таратмаһа, тропикахла күпкә эҫерәк һәм ҡотоптарҙа тағы ла һалҡыныраҡ булыр ине.
Көн торошо ыңғай ҙа, кире лә эҙемтәләрҙә килтерергә мөмкин. Торнадо, дауыл, циклон кеүек экстремаль күренештәр ҡеүәттәре менән әллә күпме ҡыйралыштарға килтерә алалар.
Үҫемлектәр донъяһы миҙгелдәрҙәге көн торошона, уның күп йылдарға һуҙылған ҡырҡа үҙгәрештәренә ныҡ бәйле. Ә Үҫемлектәр донъяһындағы үҙгәрештәр үлән менән туҡланыусы хайуандар тормошонда ла үҙгәрештәргә килтерә.
Көн торошо хаотик система. Мәхиттәге ҙур булмаған үҙгәрештәр ҙә көн торошон үҙгәртә ала. Шуға һауа торошон бер нисә көнгә генә алдан күҙаллап, алдан әйтеп була Әлеге ваҡытта бөтә донъя буйынса ике процесс бара: уртаса температура арта бара һәм төбәктәрҙәге климат күҙгә күренеп үҙгәрә.
Ерҙә һыу
Вода —водород һәм кислородтан торған химик берләшмә. Ерҙәге бөтә йәшәү формаларының да тереклеге өсөн мотлаҡ булған матдә [3] булып тора.
Ғәҙәттә һыу терминын уның шыйыҡ хәленә ҡарата ҡулланабыҙ. Әммә һыуҙың ҡаты хәле лә (боҙ) һәм газ —һыу пары хәле лә була.
Һыу Ерҙең 71 % -ҡа тиклем өҫкө йөҙөн биләп тора. Был майҙандың күп өлөшө океандарға һәм башҡа эре һыу ятҡылыҡтарана тура килә[4].
Бынан тыш яҡынса 1,6 % һыу ер аҫтарында һыу йөрөмәле горизонттарҙа һәм около 0,001 % тирәһе һауала пар һәм болоттар, шулай уҡ, яуым-төшөмдәр [5] хәлендә була.
Океандарҙа ер өҫтө һыуҙарының 97 % -ы тупланған. Боҙлоҡтарға һәм поляр боҙҙарға (полярные шапки) ᐨ 2,4 %, йылға , күл һәм быуаларға — ҡалған 0,6 %. тура килә. Тағын күпмелер һыу тере организмдарҙа һәм кеше етештергән продукцияларҙа.
Океандар
Ерҙең барлыҡ тиерлек тоҙло һыуҙары океандарҙа тупланған. Океан — гидросфераның төп компоненты. Ерҙең был һыу даръяһын айырым океандарға бүлеү йәшәп килһә лә, улар бөтәһе бергә бәйле бер глобаль тоҙло һыу массивы — Донъя океанын йәки глобаль океанды тәшкил итә[6][7].
Ер өҫтөнөң 71 % тирәһе майҙанын ( 361 млн км²) Донъя океаны биләй . Донъя океанының күп өлөшөндә тәрәнлек 3000 м-ҙы ашып китә. Ә һыуҙың уртаса тоҙлолоғо меңгә 35 өлөш тәшкил итә (ppt), йәғни 3,5 %.
Океандарҙың төп сиктәре булып континенттар, төрлө архипелагтар тора. Ерҙә ошондай океандарҙы (ҙурлығы кәмеү тәртибендә): Тымыҡ океан, Атлантик океан, Һинд океаны, Көньяҡ океан һәм Төнъяҡ боҙло океан.
Донъя океанының ҡоро ер йәки һыу аҫты рельефы менән уратып алынған өлөштәрен диңгеҙҙәр, ҡултыҡтар, бухталар тип атайҙар.
Шулай уҡ, Ерҙә Донъя океаны менән тоташмаған һәм майҙаны бәләкәйерәк булған ябыҡ тоҙло һыу ятҡылыҡтары бар. Мәҫәлән, Арал диңгеҙе һәм Ҙур Тоҙло күл.
Күлдәр
Күл — тәбиғи йәки кеше тарафынан яһалма ҡоорлған һыу ятҡылығы, гидросфера компоненттарының береһе. Диңгеҙ (океан) менән бәйләнеше юҡ. [8].
Ерҙә һыу ятҡылығы Донъя океаны менән тоташмаған осраҡта ғына күл тип атала. Шулай уҡ, күл йылға һыуҙары менән туйына һәм быуынан ҙурыраҡ һәм тәрәнерәк булып тора. Тәбиғи күлдәр ғәҙәттә таулы райондарҙа, риф зоналарында , боҙлоҡ менән бәйле зоналарҙа урынлашҡан. Башҡа күлдәр ағым булмаған (тоҡон) йәки оло йылғалар ағымына бәйле урындарҙағы осрай.
Ер шарының боҙлоҡ дәүеренән ҡалған, урыны хаотик структуралы дренажға бәйле күлдәре лә бар.
Ваҡыттың геологик масштабы эсендә күлдәр ваҡытлы ғына йәшәй. Сөнки күлдәрҙең яйлап ултырма тоҡом менән күмелеп юҡҡа сығыуы ҡүҙәтеләсәк.
Быуалар
Быуа— торғон (томроҡ) һыу ятҡылығы. Тәбиғи йәки яһалма сығышлы була. Ҙурлығы буйынса күлдән ҡалыша.
.Яһалма быуалар булып торалар :матурлыҡ, биҙәү өсөн эшләнгән һыу баҡсалары( водные сады[en]), коммерсия маҡсатынан балыҡ үрсетеү өсөн эшләнгән быуалар ( рыбные пруды[en]), йылылыҡ һаҡлау өсөн ҡояш быуалары ( солнечные пруды[en] ).
Йылғалар
Йылға— тәбиғи һыу ағымы (водоток). Үҙе һалып алған тәбиғи йырҙаһы буйынса аға. Ер өҫтөнән һәм аҫтынан килгән һыу ағымдары иҫәбенә туйынып, тулыланып тора. Ғәҙәттә йылға һыуын океанға, диңгеҙгә, күлгә ҡоя йәки икенсе бер йылғаға ҡушыла. Ҡайһы бер осраҡтарҙа комлоҡтар араһында, йәиһә һаҙлыҡтарҙа юғала. Шулай уҡ, бер ниндәй һыу ятҡылығына ла барып етмәй ҡорорға ла мөмкин.Шишмә, ҡылымыҡ , родник, инеш кесе йылғалар булып тора.
Йылға – гидрологик циклдың бер өлөшө. Йылғаларҙа һыу ғәҙәттә яуым-төшөмдәрҙән, ер өҫтө ағымдарынан тәбиғи боҙлоҡтар һәм ҡар япмаһы иреүенән, ер аҫты һыуҙарынан һәм шишмәләрҙән йыйыла.
Экосистемалар
Экосистема — тере организмдар бергәлегенән (биоценоз) һәм уларҙың йәшәү мөхитенән торған биологик система (биотоп). Экосистема эсендә үҙ-ара бәйләнештәр системаһы йәшәй, матдә һәм энергия алмашыныуы бар. Экосистемалар үҙ-ара бәйләнештә булған төрлө абиотик и биотик компоненттарҙан тора[10].Экосистеманың структураһы һәм составы уратып алған мөхиттәге төрлө факторҙары йыйылмаһы, улар араһындығы бәйләнештәр системаһы менән билдәләнә. Был факторҙарҙың үҙгәреп тороуы экосистемала динамик үҙгәрештәрҙе барлыҡҡа килтерә. Почва, атмосфера, солнечное излучение, вода и живые организмы являются одними из наиболее важных компонентов экосистемы.
Центральной концепцией в понятии экосистемы является идея, что живые организмы взаимодействуют с любым другим элементом в их локальной среде. Юджин Одум, основатель экологии, говорил: «Любой элемент, содержащий все организмы (то есть „сообщество“) в данной области и взаимодействующий с физической средой таким образом, что поток энергии приводит к чётко определённой трофической структуре, биотическому разнообразию и материальным циклам (то есть обмен материалами между живыми и неживыми частями) в пределах системы является экосистемой»[11]. В пределах экосистемы виды связаны в пищевой цепи и зависят друг от друга, а также осуществляют обмен энергией и материей между собой и с окружающей средой[12].
Меньший по размеру элемент называется микроэкосистемой. Примером микросистемы может быть камень и разнообразная жизнь под ним. Макроэкосистема может включать в себя целый экорегион с его бассейном[13].
Әҙәбиәт
- Ильин В. В., Калинкин А. Л. Природа науки. — М., 1985.
- Природа / Месяц С. В. // Полупроводники — Пустыня. — М. : Большая российская энциклопедия, 2015. — С. 519—520. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.]; vol. 2004—2017, вып. 27). — ISBN 978-5-85270-364-4.
Һылтанмалар
|
Природа Викиһүҙлектә |
|---|---|
|
Природа Викиөҙөмтәлә |
|
Природа Викимилектә |
|
Природа Викияңылыҡтарҙа |
- Всемирный фонд дикой природы
- Программа ООН по окружающей среде
- Гиперболический рост в живой природе и обществе
- Грани Жизни — живая природа
- Природные чудеса России
Һүҙлектәр һәм энциклопедиялар | |
|---|---|
| Норматив контроль |
- ↑ Ideal Gases under Constant Volume, Constant Pressure, Constant Temperature, & Adiabatic Conditions (недоступная ссылка — история). NASA. Дата обращения: 7 ғинуар 2007. Архивировано 21 август 2011 года.
- ↑ Pelletier, Jon D. Natural variability of atmospheric temperatures and geomagnetic intensity over a wide range of time scales (инг.) // Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America : journal. — 2002. — Т. 99. — № 90001. — С. 2546—2553. — DOI:10.1073/pnas.022582599 — — PMID 11875208.
- ↑ Water for Life. Un.org (22 март 2005). Дата обращения: 14 май 2011. Архивировано 21 август 2011 года.
- ↑ CIA- The world fact book. Central Intelligence Agency. Дата обращения: 20 декабрь 2008.
- ↑ Water Vapor in the Climate System Архивная копия от 20 март 2007 на Wayback Machine, Special Report, [AGU], December 1995 (linked 4/2007). Vital Water Архивная копия от 20 февраль 2008 на Wayback Machine UNEP.
- ↑ Ocean The Columbia Encyclopedia. 2002. New York: Columbia University Press
- ↑ Distribution of land and water on the planet Архивная копия от 16 февраль 2012 на Wayback Machine UN Atlas of the Oceans
- ↑ Спиридонов А. Четырёхъязычный энциклопедический словарь терминов по физической географии. — М.: Советская энциклопедия, 1980. — С. 296. — 703 с.
- ↑ Adams, C.E. The fish community of Loch Lomond, Scotland : its history and rapidly changing status (инг.) // Hydrobiologia (инг.)баш. : journal. — 1994. — Т. 290. — № 1—3. — С. 91—102. — DOI:10.1007/BF00008956
- ↑ Pidwirny, Michael Introduction to the Biosphere: Introduction to the Ecosystem Concept. Fundamentals of Physical Geography (2nd Edition) (2006). Дата обращения: 28 сентябрь 2006. Архивировано 21 август 2011 года.
- ↑ Odum, EP (1971) Fundamentals of ecology, third edition, Saunders New York
- ↑ Michael Pidwirny. Introduction to the Biosphere: Organization of Life. Fundamentals of Physical Geography (2nd Edition) (2006). Дата обращения: 28 сентябрь 2006. Архивировано 21 август 2011 года.
- ↑ Bailey, Robert G. Identifying Ecoregion Boundaries // Environmental Management. — 2004. — Т. 34. — № Supplement 1. — С. S14. — DOI:10.1007/s00267-003-0163-6 — PMID 15883869.