Эстәлеккә күсергә

Шәкәр диабеты: өлгөләр араһындағы айырма

Һылтанмаларҙы төҙәтергә
Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеү
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.4
 
(7 ҡатнашыусының 16 аралыҡтағы өлгөһө күрһәтелмәгән)
1 юл: 1 юл:
{{seealso|Диабет}}
{{Болезнь
{{Болезнь
| Name = Шәкәр диабеты
| Name = Шәкәр диабеты
15 юл: 14 юл:
}}
}}


'''Шәкәр диабеты'''({{lang-la|diabetes mellītus}}) — [[инсулин]] (ашҡаҙан аҫты биҙе гормоны) етешмәгәнлектән, аҙыҡ менән [[углеводтар]]ҙы үҙләштереүҙең боҙолоуы арҡаһында барлыҡҡа килгән сир.
'''Шәкәр диабеты''' ({{lang-la|diabetes mellītus}}) — инсулин (ашҡаҙан аҫты биҙе гормоны) етешмәгәнлектән, аҙыҡ менән углеводтарҙы үҙләштереүҙең боҙолоуы арҡаһында барлыҡҡа килгән сир.


Беҙ көн һайын ҡулланған аҙыҡ ҡанға шәкәр ([[глюкоза]]) биреп, бөтә тән буйлап тарала һәм энергия сығанағы булып тора. Организм был шәкәрҙе дөрөҫ файҙаланмаһа, уның ҡандағы кимәле норманан артыҡ күтәрелә. Был ҡанда һәм бәүелдә шәкәрҙең артыуына килтерә.
Беҙ көн һайын ҡулланған [[аҙыҡ]] ҡанға шәкәр (глюкоза) биреп, бөтә тән буйлап тарала һәм энергия сығанағы булып тора. [[Организм]] был [[шәкәр]]ҙе дөрөҫ файҙаланмаһа, уның [[ҡан]]дағы кимәле норманан артыҡ күтәрелә. Был ҡанда һәм бәүелдә шәкәрҙең артыуына килтерә.


== Сәбәптәре ==
== Сәбәптәре ==
Мәкерле сирҙең төп сәбәпсеһе — дөрөҫ туҡланмау һәм аҙ хәрәкәтләнеү, артыҡ тән ауырлығы. Бынан тыш, ауырыу нәҫелдән күсә, сир йәки йәрәхәт һөҙөмтәһендә көсөргәнеш кисереү ҙә ауырыуға юлыҡтырыуы мөмкин.
Мәкерле сирҙең төп сәбәбе — дөрөҫ туҡланмау һәм аҙ хәрәкәтләнеү, артыҡ тән ауырлығы. Бынан тыш, ауырыу нәҫелдән күсә, сир йәки йәрәхәт һөҙөмтәһендә көсөргәнеш кисереү ҙә ауырыуға юлыҡтырыуы мөмкин.


Саманан тыш күп ашау, организмға физик эш, көсөргәнеш етмәүе, өйҙәге һәм эштәге күңелһеҙ хәлдәр, стресс — шәкәр диабетының төп сәбәпселәре булыуы мөмкин. Ген кодтары менән программаға һалынған организмдағы матдәләр алмашыныуы: углеводтар, майҙар һәм аҡһымдар әйләнеше тиккә генә боҙолмай. Нәҡ бына ошо тайпылыштарға бәйле лә инде шәкәр диабеты.
Саманан тыш күп ашау, организмға физик эш, көсөргәнеш етмәүе, өйҙәге һәм эштәге күңелһеҙ хәлдәр, стресс — шәкәр диабетына килтереүсе төп сәбәптәр булыуы ихтимал. Организмдағы ген кодтары менән программаға һалынған матдәләр алмашыныуы: углеводтар, майҙар һәм аҡһымдар әйләнеше тиккә генә боҙолмай. Нәҡ бына ошо тайпылыштарға бәйле лә инде шәкәр диабеты.


Глюкоза — организмдағы төп энергия сығанағы. Аш һеңдереү тракты аша инеп, ул барлыҡ күҙәнәктәргә лә тарала. Ләкин глюкозаны энергияға әйләндереү өсөн инсулин гормоны кәрәк. Ул ашҡаҙан аҫты биҙендә барлыҡҡа килә. Тап ул глюкозаның күҙәнәктәргә үтеүен тәьмин итә.
Глюкоза — организмдағы төп энергия сығанағы. Аш һеңдереү тракты аша ул барлыҡ күҙәнәктәргә лә тарала. Ләкин глюкозаны энергияға әйләндереү өсөн инсулин гормоны кәрәк. Ул ашҡаҙан аҫты биҙендә барлыҡҡа килә. Тап ул глюкозаның күҙәнәктәргә үтеүен тәьмин итә.
Шәкәр диабеты йәки шәкәр сире организмда инсулиндың бөтөнләй бүленмәгән йәки әҙләп бүленгән осраҡтарында барлыҡҡа килә.
Шәкәр диабеты йәки шәкәр сире организмда инсулиндың бөтөнләй бүленмәгән йәки әҙләп бүленгән осраҡтарында барлыҡҡа килә.


== Ауырыуҙың билдәләре ==
== Ауырыуҙың билдәләре ==
Ауыҙ ҡороуы, һыуға сарсау, хәлһеҙлек, хәтерҙең һәм иғтибарҙың насарайыуы – шәкәр диабетының төп билдәләре.
Ауыҙ кибеүе, сарсау, хәлһеҙлек, хәтерҙең һәм иғтибарҙың насарайыуы — шәкәр диабетының төп билдәләре.
Ҡанда күпләп тупланған глюкозаны организм һейҙек аша тиҙерәк сығарырға ынтыла һәм шунлыҡтан кешенең һыу эсеү теләге йышая.
Организм ҡанда күпләп тупланған глюкозаны һейҙек аша тиҙерәк сығарырға ынтыла һәм шунлыҡтан кешенең һыу эсеү теләге көсәйә.
Сирлеләрҙә асығыу тойғоһо барлыҡҡа килә, күптәре һимерә, ҡайһы берҙәре иһә ябыға. Артерияларҙағы ҡан йөрөшө боҙолоуы тромбозға, гангренаға килтереүе ихтимал. Тән тиреһе лә үҙгәрә, йәрәхәттәр оҙаҡ уңала, күреү һәләте кәмей, бөтөнләй һуҡырайыу ихтималлығы ла бар.
Сирлеләрҙә асығыу тойғоһо барлыҡҡа килә, күптәре һимерә, ҡайһы берҙәре иһә ябыға. Артерияларҙағы ҡан йөрөшө боҙолоуы тромбозға, гангренаға килтереүе ихтимал. Тән тиреһе лә үҙгәрә, йәрәхәттәр оҙаҡ уңала, күреү һәләте кәмей, бөтөнләй һуҡырайыу ихтималлығы ла бар.
Ҡаты диабет йыш ҡына бөйөрҙәрҙең, күҙҙәрҙең, артерияларҙың эшмәкәрлеге ҡатмарлашыуы менән оҙатыла һәм күп миҡдарҙа инсулин талап итә.
Ҡаты диабет йыш ҡына бөйөрҙәрҙең, күҙҙәрҙең, артерияларҙың эшмәкәрлеге ҡатмарлашыуына килтерә һәм күп миҡдарҙа инсулин талап итә.


== Дауалау юлдары ==
== Дауалау юлдары ==
Диабет менән сирләгәндә физкультура менән әүҙем шөғөлләнергә һәм мотлаҡ артыҡ ауырлыҡтан ҡотолорға кәрәк. Шәкәр диабетын дауалау, иң тәүҙә, организмдағы сафтан сыҡҡан матдәләр алмашыныуы процесын яйға һалыуға йүнәлтелергә тейеш. Диабет менән сирле кешегә диета тотоу мотлаҡ. Күпселек ауырыуҙар һимереүгә дусар, шуның өсөн дә калорияларҙы сикләү ҡамасауламаҫ.
Диабет менән сирләгәндә физкультура менән әүҙем шөғөлләнергә һәм мотлаҡ артыҡ ауырлыҡтан ҡотолорға кәрәк. Шәкәр диабетын дауалау, иң тәүҙә, организмдағы сафтан сыҡҡан матдәләр алмашыныу процесын яйға һалыуға йүнәлтелергә тейеш. Диабет менән сирләгән кешегә диета тотоу мотлаҡ. Күпселек ауырыуҙар һимереүгә дусар, шуның өсөн дә калорияларҙы сикләү ҡамасауламаҫ.


Иң мөһиме организмығыҙҙа ниндәй ҙә булһа тайпылыш һиҙһәгеҙ, мотлаҡ табипҡа мөрәжәғәт итегеҙ. Үҙ белдегегеҙ менән дауаланып, был мәкерле сирҙе еңеп булмай. Диабетты дауалауҙа өс төп ысул бар: диета, шәкәр кимәлен кәметеү терапияһы һәм инсулин терапияһы. Ҡандағы шәкәрҙе кәметеү өсөн махсус дарыуҙар ҡулланырға кәрәк.
Иң мөһиме - организмда ниндәй ҙә булһа тайпылыш һиҙелгәндә, мотлаҡ табипҡа мөрәжәғәт итергә кәрәк. Үҙ белдегеңә дауаланып, был мәкерле сирҙе еңеп булмай. Диабетты дауалауҙа өс төп ысул бар: диета, шәкәр кимәлен кәметеү һәм инсулин терапиялары. Ҡандағы шәкәрҙе кәметеү өсөн махсус [[Дауалау саралары|дарыу]]ҙар ҡулланырға кәрәк.


== Диабетты иҫкәртеү ==
== Диабетты иҫкәртеү ==
Углевод алмашыныуын яйға һалыу, көндәлек туҡланыу рационына иғтибарҙы арттырыу.
Углевод алмашыныуын яйға һалыу, көндәлек туҡланыу рационына иғтибарҙы арттырыу.
Был сирҙең билдәләре булмаһа ла, ҡандағы шәкәр кимәлен контролдә тотоу мотлаҡ. Анализ шәкәр ҡанда аҙ булған ваҡытта — иртәнсәк алына. Йоҡлар алдынан шәкәр кимәлен үлсәргә мөмкинлегегеҙ булмаһа, бер телем икмәк ашағыҙ, ул шәкәр кимәлен кәметергә булышлыҡ итә.
Был сирҙең билдәләре булмаһа ла, ҡандағы шәкәр кимәлен контролдә тотоу мотлаҡ. Анализ шәкәр ҡанда аҙ булған ваҡытта — иртәнсәк алына. Йоҡлар алдынан шәкәр кимәлен үлсәргә мөмкинлек булмаһа, бер телем икмәк ашағыҙ, ул шәкәр кимәлен кәметергә булышлыҡ итә.
Шәкәр диабеты менән сирләп тә, тулы ҡанлы тормош менән йәшәргә була, бының өсөн сәләмәт йәшәү рәүеше алып барырға, диета тоторға, йышыраҡ дауаханаға мөрәжәғәт итергә һәм даими анализ бирергә кәрәк.
Шәкәр диабеты менән сирләп тә, тулы ҡанлы тормош менән йәшәргә була, бының өсөн сәләмәт йәшәү рәүеше алып барырға, диета тоторға, йышыраҡ дауаханаға мөрәжәғәт итергә һәм даими анализ бирергә кәрәк.


== Шәкәр нормаһы ==
== Шәкәр нормаһы ==
14 йәшкә тиклемге балаларҙа – 3,33-5,55 ммоль/л;<br />
14 йәшкә тиклемге балаларҙа — 3,33-5,55 ммоль/л;<br />
өлкәндәрҙә – 3,89-5,83 ммоль/л;<br />
өлкәндәрҙә — 3,89-5,83 ммоль/л;<br />
60 йәштән уҙғандарҙа – 6,38 ммоль/л;<br />
60 йәштән уҙғандарҙа — 6,38 ммоль/л;<br />
ауырлы саҡта – 3,3-6,6 ммоль/л булырга тиеш
ауырлы саҡта — 3,3-6,6 ммоль/л булырға тейеш.


== Дауалау ==
== Дауалау ==
[[1922 йыл]]дан алып шәкәр диабетын инсулин менән дауалайҙар. Әлеге күптәр өсөн йәшәү сығанағы булган инъекцияны [[Канада]]ның йәш ғалимы [[Фредерик Бантинг]] уйлап таба һәм, беренсе тапҡыр уны ҡулланып, 14 йәшлек малайҙың ғүмерен һаҡлап ҡала. 1991 йылдан башлап ноябрь айында ([[14 ноябрь|14 ноябрҙә]] – инсулинды уйлап табыусының тыуған көнөндә) Бөтөн донъя шәкәр ауырыуы менән көрәш көнҡ билдәләп кителә. Бантингҡа һәм уның хеҙмәттәше Маклеодка [[Нобель премияһы]] тапшырыла.
[[1922 йыл]]дан алып шәкәр диабетын инсулин менән дауалайҙар. Күптәр өсөн йәшәү сығанағы булған хәҙерге инъекцияны [[Канада]]ның йәш ғалимы [[Фредерик Бантинг]] уйлап таба һәм беренсе тапҡыр уны ҡулланып, 14 йәшлек малайҙың ғүмерен һаҡлап ҡала. 1991 йылдан башлап, ноябрь айында ([[14 ноябрь|14 ноябрҙә]] — инсулинды уйлап табыусының тыуған көнөндә) Бөтә донъя шәкәр ауырыуы менән көрәш көнө билдәләнә. Бантингҡа һәм уның хеҙмәттәше Маклеодҡа [[Нобель премияһы]] тапшырыла.

== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания|2}}


== Һылтанмалар ==
== Һылтанмалар ==
* {{cite web
* {{cite web
| author =
|author =
| authorlink =
|authorlink =
| datepublished =
|datepublished =
| url = http://saharu.net
|url = http://saharu.net
| title = Диабетический информационный портал
|title = Диабетический информационный портал
| format =
|format =
| work =
|work =
| publisher =
|publisher =
| accessdate = 2009-08-07
|accessdate = 2009-08-07
| lang = ru
|lang = ru
| description =
|description =
| archiveurl = http://www.webcitation.org/611samEU3
|archiveurl = http://www.webcitation.org/611samEU3
| archivedate = 2011-08-18
|archivedate = 2011-08-18
}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090926034019/http://saharu.net/ |date=2009-09-26 }}
}}
* {{cite web
* {{cite web
| author =
| author =
147 юл: 143 юл:
}}
}}
* {{cite web
* {{cite web
| author =
|author =
| authorlink =
|authorlink =
| datepublished =
|datepublished =
| url = http://medsocium.com/2008/01/31/sovremennye-standarty-meditsinskoi-pomoshchi-patsientam-s-sakharnym-diabetom-chast-1-diag
|url = http://medsocium.com/2008/01/31/sovremennye-standarty-meditsinskoi-pomoshchi-patsientam-s-sakharnym-diabetom-chast-1-diag
| title = Современные стандарты медицинской помощи пациентам с сахарным диабетом
|title = Современные стандарты медицинской помощи пациентам с сахарным диабетом
| format =
|format =
| work =
|work =
| publisher =
|publisher =
| accessdate = 2009-08-07
|accessdate = 2009-08-07
| lang = ru
|lang = ru
| description =
|description =
| archiveurl = http://www.webcitation.org/611sdaVqa
|archiveurl = http://www.webcitation.org/611sdaVqa
| archivedate = 2011-08-18
|archivedate = 2011-08-18
}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090321084811/http://medsocium.com/2008/01/31/sovremennye-standarty-meditsinskoi-pomoshchi-patsientam-s-sakharnym-diabetom-chast-1-diag |date=2009-03-21 }}
}}
* {{cite web
* {{cite web
| author =
| author =
209 юл: 205 юл:


* {{cite web
* {{cite web
| author =
|author =
| authorlink =
|authorlink =
| datepublished =
|datepublished =
| url = http://www.medicalib.ru/standards/sakharnyjj-diabet
|url = http://www.medicalib.ru/standards/sakharnyjj-diabet
| title = Стандарт медицинской помощи больным сахарным диабетом. Диагностика. Лечение. Медикаменты. Утвержден приказом Министерства здравоохранения и социального развития Российской Федерации № 262 от 07.04.2005
|title = Стандарт медицинской помощи больным сахарным диабетом. Диагностика. Лечение. Медикаменты. Утвержден приказом Министерства здравоохранения и социального развития Российской Федерации № 262 от 07.04.2005
| format =
|format =
| work =
|work =
| publisher =
|publisher =
| accessdate = 2011-01-03
|accessdate = 2011-01-03
| lang = ru
|lang = ru
| description =
|description =
| archiveurl = http://www.webcitation.org/611sjgHrh
|archiveurl = http://www.webcitation.org/611sjgHrh
| archivedate = 2011-08-18
|archivedate = 2011-08-18
}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130811162659/http://medicalib.ru/standards/sakharnyjj-diabet |date=2013-08-11 }}
}}


* {{cite web
* {{cite web
| author =
|author =
| authorlink =
|authorlink =
| datepublished =
|datepublished =
| url = http://nmt-journal.com/saharnyj-diabet-2-tipa-kovarstvo-dvulikogo-yanusa/
|url = http://nmt-journal.com/saharnyj-diabet-2-tipa-kovarstvo-dvulikogo-yanusa/
| title = Сахарный диабет 2 типа – коварство «двуликого Януса». Статья из журнала НМТ 01.2007
|title = Сахарный диабет 2 типа – коварство «двуликого Януса». Статья из журнала НМТ 01.2007
| format =
|format =
| work =
|work =
| publisher =
|publisher =
| accessdate = 2011-02-22
|accessdate = 2011-02-22
| lang = ru
|lang = ru
| description =
|description =
| archiveurl = http://www.webcitation.org/64t1AbEBK
|archiveurl = http://www.webcitation.org/64t1AbEBK
| archivedate = 2012-01-22
|archivedate = 2012-01-22
}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131126133323/http://nmt-journal.com/saharnyj-diabet-2-tipa-kovarstvo-dvulikogo-yanusa/ |date=2013-11-26 }}
}}
* [http://diabet-in.ru/ Сахарный диабет - Помощь больным сахарным диабетом. Истории людей с сахарным диабетом.]
* [http://diabet-in.ru/ Сахарный диабет — Помощь больным сахарным диабетом. Истории людей с сахарным диабетом.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141105094428/http://diabet-in.ru/ |date=2014-11-05 }}


* {{cite web
* {{cite web
| author =
|author =
| authorlink =
|authorlink =
| datepublished =
|datepublished =
| url = http://www.diabet-site.ru/
|url = http://www.diabet-site.ru/
| title = Сайт посвященный сахарному диабету
|title = Сайт посвященный сахарному диабету
| format =
|format =
| work =
|work =
| publisher =
|publisher =
| accessdate = 2012-01-17
|accessdate = 2012-01-17
| lang = ru
|lang = ru
| description =
|description =
| archiveurl = http://www.webcitation.org/64t1D5Ar3
|archiveurl = http://www.webcitation.org/64t1D5Ar3
| archivedate = 2012-01-22
|archivedate = 2012-01-22
}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120307231624/http://www.diabet-site.ru/ |date=2012-03-07 }}
}}


== Әҙәбиәт ==
== Әҙәбиәт ==
265 юл: 261 юл:
|издание = 2-е изд
|издание = 2-е изд
|место = М.
|место = М.
|издательство = [[Диалектика (издательство)|«Диалектика»]]
|издательство = «Диалектика»
|год = 2006
|год = 2006
|страницы = 496
|страницы = 496
312 юл: 308 юл:
|оригинал = ABC of Diabetes
|оригинал = ABC of Diabetes
|ссылка =
|ссылка =
|ответственный = М.И Балаболкин
|ответственный = М. И. Балаболкин
|издание = 2
|издание = 2
|место = М.
|место = М.
327 юл: 323 юл:
* Ягудина Р. И., Куликов А. Ю., Аринина Е. Е. Фармакоэкономика сахарного диабета второго типа // М.: OOO «Медицинское информационное агентство», 2011. — 352С.
* Ягудина Р. И., Куликов А. Ю., Аринина Е. Е. Фармакоэкономика сахарного диабета второго типа // М.: OOO «Медицинское информационное агентство», 2011. — 352С.
* {{книга
* {{книга
|автор = Х.Астамирова,[[Ахманов, Михаил|М.Ахманов]]
|автор = Х. Астамирова, М. Ахманов
|заглавие = Настольная книга диабетика. Пятый вариант
|заглавие = Настольная книга диабетика. Пятый вариант
|место = М.
|место = М.
337 юл: 333 юл:
}}
}}
* {{книга
* {{книга
|автор = Х.Астамирова,[[Ахманов, Михаил|М.Ахманов]]
|автор = Х. Астамирова, М. Ахманов
|заглавие = Большая энциклопедия диабетика
|заглавие = Большая энциклопедия диабетика
|место = М.
|место = М.
347 юл: 343 юл:
}}
}}
* {{книга
* {{книга
|автор = [[Ахманов, Михаил|М.Ахманов]]
|автор = М. Ахманов
|заглавие = Диабет в пожилом возрасте
|заглавие = Диабет в пожилом возрасте
|место = СПб.
|место = СПб.
357 юл: 353 юл:
}}
}}
* {{книга
* {{книга
|автор = [[Никберг, Илья Исаевич|И. И. Никберг]], И. А. Чайковский, [[Ахманов, Михаил|М. С. Ахманов]]
|автор = И. И. Никберг, И. А. Чайковский, М. С. Ахманов
|заглавие = Лечение диабета в XXI веке. Реальность, мифы, перспективы
|заглавие = Лечение диабета в XXI веке. Реальность, мифы, перспективы
|место = СПб.
|место = СПб.
367 юл: 363 юл:
}}
}}



{{Диабетология}}
{{АТХ|A10|state=collapsed}}


[[Категория:Шәкәр диабеты]]
[[Категория:Шәкәр диабеты]]
[[Категория:Диабетология]]
[[Категория:Диабетология]]
[[Категория:Эндокринология]]
[[Категория:Эндокринология]]
[[Категория:Альфавит буйынса ауырыуҙар]]
[[Категория:Метаболик ауырыуҙар]]
[[Категория:Метаболик ауырыуҙар]]

09:30, 29 май 2023, ағымдағы өлгө

Шәкәр диабеты
БМО раҫлаған диабетты белдереүсе символ.
БМО раҫлаған диабетты белдереүсе символ.
МКБ-10

E1010.-E1414.

МКБ-9

250250

MedlinePlus

001214

eMedicine

med/546 emerg/134emerg/134

 Шәкәр диабеты Викимилектә
Шаблон: просмотр • обсуждение • править

Шәкәр диабеты (лат. diabetes mellītus) — инсулин (ашҡаҙан аҫты биҙе гормоны) етешмәгәнлектән, аҙыҡ менән углеводтарҙы үҙләштереүҙең боҙолоуы арҡаһында барлыҡҡа килгән сир.

Беҙ көн һайын ҡулланған аҙыҡ ҡанға шәкәр (глюкоза) биреп, бөтә тән буйлап тарала һәм энергия сығанағы булып тора. Организм был шәкәрҙе дөрөҫ файҙаланмаһа, уның ҡандағы кимәле норманан артыҡ күтәрелә. Был ҡанда һәм бәүелдә шәкәрҙең артыуына килтерә.

Сәбәптәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Мәкерле сирҙең төп сәбәбе — дөрөҫ туҡланмау һәм аҙ хәрәкәтләнеү, артыҡ тән ауырлығы. Бынан тыш, ауырыу нәҫелдән күсә, сир йәки йәрәхәт һөҙөмтәһендә көсөргәнеш кисереү ҙә ауырыуға юлыҡтырыуы мөмкин.

Саманан тыш күп ашау, организмға физик эш, көсөргәнеш етмәүе, өйҙәге һәм эштәге күңелһеҙ хәлдәр, стресс — шәкәр диабетына килтереүсе төп сәбәптәр булыуы ихтимал. Организмдағы ген кодтары менән программаға һалынған матдәләр алмашыныуы: углеводтар, майҙар һәм аҡһымдар әйләнеше тиккә генә боҙолмай. Нәҡ бына ошо тайпылыштарға бәйле лә инде шәкәр диабеты.

Глюкоза — организмдағы төп энергия сығанағы. Аш һеңдереү тракты аша ул барлыҡ күҙәнәктәргә лә тарала. Ләкин глюкозаны энергияға әйләндереү өсөн инсулин гормоны кәрәк. Ул ашҡаҙан аҫты биҙендә барлыҡҡа килә. Тап ул глюкозаның күҙәнәктәргә үтеүен тәьмин итә. Шәкәр диабеты йәки шәкәр сире организмда инсулиндың бөтөнләй бүленмәгән йәки әҙләп бүленгән осраҡтарында барлыҡҡа килә.

Ауырыуҙың билдәләре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ауыҙ кибеүе, сарсау, хәлһеҙлек, хәтерҙең һәм иғтибарҙың насарайыуы — шәкәр диабетының төп билдәләре. Организм ҡанда күпләп тупланған глюкозаны һейҙек аша тиҙерәк сығарырға ынтыла һәм шунлыҡтан кешенең һыу эсеү теләге көсәйә. Сирлеләрҙә асығыу тойғоһо барлыҡҡа килә, күптәре һимерә, ҡайһы берҙәре иһә ябыға. Артерияларҙағы ҡан йөрөшө боҙолоуы тромбозға, гангренаға килтереүе ихтимал. Тән тиреһе лә үҙгәрә, йәрәхәттәр оҙаҡ уңала, күреү һәләте кәмей, бөтөнләй һуҡырайыу ихтималлығы ла бар. Ҡаты диабет йыш ҡына бөйөрҙәрҙең, күҙҙәрҙең, артерияларҙың эшмәкәрлеге ҡатмарлашыуына килтерә һәм күп миҡдарҙа инсулин талап итә.

Дауалау юлдары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Диабет менән сирләгәндә физкультура менән әүҙем шөғөлләнергә һәм мотлаҡ артыҡ ауырлыҡтан ҡотолорға кәрәк. Шәкәр диабетын дауалау, иң тәүҙә, организмдағы сафтан сыҡҡан матдәләр алмашыныу процесын яйға һалыуға йүнәлтелергә тейеш. Диабет менән сирләгән кешегә диета тотоу мотлаҡ. Күпселек ауырыуҙар һимереүгә дусар, шуның өсөн дә калорияларҙы сикләү ҡамасауламаҫ.

Иң мөһиме - организмда ниндәй ҙә булһа тайпылыш һиҙелгәндә, мотлаҡ табипҡа мөрәжәғәт итергә кәрәк. Үҙ белдегеңә дауаланып, был мәкерле сирҙе еңеп булмай. Диабетты дауалауҙа өс төп ысул бар: диета, шәкәр кимәлен кәметеү һәм инсулин терапиялары. Ҡандағы шәкәрҙе кәметеү өсөн махсус дарыуҙар ҡулланырға кәрәк.

Диабетты иҫкәртеү

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Углевод алмашыныуын яйға һалыу, көндәлек туҡланыу рационына иғтибарҙы арттырыу. Был сирҙең билдәләре булмаһа ла, ҡандағы шәкәр кимәлен контролдә тотоу мотлаҡ. Анализ шәкәр ҡанда аҙ булған ваҡытта — иртәнсәк алына. Йоҡлар алдынан шәкәр кимәлен үлсәргә мөмкинлек булмаһа, бер телем икмәк ашағыҙ, ул шәкәр кимәлен кәметергә булышлыҡ итә. Шәкәр диабеты менән сирләп тә, тулы ҡанлы тормош менән йәшәргә була, бының өсөн сәләмәт йәшәү рәүеше алып барырға, диета тоторға, йышыраҡ дауаханаға мөрәжәғәт итергә һәм даими анализ бирергә кәрәк.

Шәкәр нормаһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

14 йәшкә тиклемге балаларҙа — 3,33-5,55 ммоль/л;
өлкәндәрҙә — 3,89-5,83 ммоль/л;
60 йәштән уҙғандарҙа — 6,38 ммоль/л;
ауырлы саҡта — 3,3-6,6 ммоль/л булырға тейеш.

Дауалау

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1922 йылдан алып шәкәр диабетын инсулин менән дауалайҙар. Күптәр өсөн йәшәү сығанағы булған хәҙерге инъекцияны Канаданың йәш ғалимы Фредерик Бантинг уйлап таба һәм беренсе тапҡыр уны ҡулланып, 14 йәшлек малайҙың ғүмерен һаҡлап ҡала. 1991 йылдан башлап, ноябрь айында (14 ноябрҙә — инсулинды уйлап табыусының тыуған көнөндә) Бөтә донъя шәкәр ауырыуы менән көрәш көнө билдәләнә. Бантингҡа һәм уның хеҙмәттәше Маклеодҡа Нобель премияһы тапшырыла.

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Алан Л. Рубин. Диабет для «чайников» = Diabetes For Dummies. — 2-е изд. — М.: «Диалектика», 2006. — С. 496. — ISBN 0-7645-6820-5.
  • Клиническая эндокринология. Руководство / Н. Т. Старкова. — издание 3-е переработанное и дополненное. — Санкт-Петербург: Питер, 2002. — 576 с. — («Спутник Врача»). — ISBN 5-272-00314-4.
  • Михайлов В. В. Основы патологической физиологии. Руководство для врачей / Б. М. Сагалович. — М.: Медицина, 2001. — 704 с. — ISBN 5-225-04458-1.
  • Питер Дж Уоткинс. Сахарный диабет = ABC of Diabetes / М. И. Балаболкин. — 2. — М.: Бином, 2006. — 134 p. — 3000 экз. — ISBN 5-9518-0156-7.
  • Книга «Diabetes» Автор: John A. Colwell
  • Ягудина Р. И., Куликов А. Ю., Аринина Е. Е. Фармакоэкономика сахарного диабета второго типа // М.: OOO «Медицинское информационное агентство», 2011. — 352С.
  • Х. Астамирова, М. Ахманов. Настольная книга диабетика. Пятый вариант. — М.: Эксмо, 2010. — 7 000 экз. — ISBN 978-5-699-42830-4.
  • Х. Астамирова, М. Ахманов. Большая энциклопедия диабетика. — М.: Эксмо, 2003. — 5 000 экз. — ISBN 5-699-04606-2.
  • М. Ахманов. Диабет в пожилом возрасте. — СПб.: Невский проспект, 2000. — (Советует доктор). — 15 000 + 15 000 экз. — ISBN 5-8378-0068-9.
  • И. И. Никберг, И. А. Чайковский, М. С. Ахманов. Лечение диабета в XXI веке. Реальность, мифы, перспективы. — СПб.: Вектор, 2011. — (Школа диабета). — 2 000 экз. — ISBN 978-5-9684-1714-5.
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Шәкәр_диабеты&oldid=1240515» битенән алынған