Temporomandibular oynaq

Temporomandibular oynaq (lat. articulátio temporomandibularis) kəllə sümüyünün alt çənəsi hissəsini kəllə kökü ilə birləşdirən qoşa diartrozdur. Alt çənə sümüyünün baş hissəsi və mandibulyar fossa tərəfindən əmələ gəlmiş temporal sümüyün ellipsoidal ikioxlu birləşməsidir. Oynağın unikal formalaşması oynaq kapsulu ilə birləşərək oynaq kapsulunun boşluğunu iki ayrı hissəyə ayıran oynaqdaxili diskdir (lat. díscus articuláris).

Ontogenez

Birləşmənin formalaşması intrauterin inkişafının 12-ci həftəsində baş verir.

Struktur və funksiya

Temporomandibular birləşmə anatomik olaraq iki ayrı-ayrı troklear oynaqların (sol və sağ) funksional birləşməsini təmsil edən qarışıq birləşmə şəklidir. Aşağı çənənin baş hissəsinin (lat. cáput mandibuláre) və temporal sümüyün oynaq vərəminin (lat. tuberculum articulare) oynaq səthləri onlar arasında yerləşən lifli oynaqdaxili qığırdaq (lat. díscus articuláris) ilə tamamlanır və bu da öz növbəsində kənarları ilə artikulyar kapsula qədər böyüyərək oynaq boşluğunu iki ayrı hissəyə ayırır. Hər iki temporomandibular oynaq eyni vaxtda fəaliyyət göstərir və vahid qarışıq oynaq birləşməsini əmələ gətirir. Temporomandibular oynaq kondilvari (daha doğrusu ellipsoidal) quruluşa malik olsa da oynaqdaxilində qığırdaq diskinin olması səbəbindən hər üç istiqamətdə hərəkət etmə imkanı yaradır. 1. frontal ox: aşağı çənənin aşağı və yuxarı hərəkəti (ağzın açılması və bağlanması) - birləşmənin aşağı hissəsində, yəni , qığırdaq diski ilə alt çənənin baş hissəsi arasında baş verir; 2. sagittal ox: aşağı çənənin irəli və geri hərəkəti - oynağın yuxarı hissəsində, yəni, qığırdaq diski ilə temporal sümüyün artikulyar səthi arasında baş verir; 3. şaquli ox: çeynəmə zamanı yan hərəkətlər (aşağı çənənin dəyirmi hərəkəti ) - bir tərəfdən alt çənənin baş hissəsi qığırdaq diski ilə birlikdə artikulyar fossadan tüberkülə çıxır, əks tərəfdə isə alt çənənin baş hissəsi oynaq boşluğuna nisbətən şaquli ox ətrafında fırlanır. Oynaqların aşağıdakı əsas elementləri ayırd edilir:

• Mandibulyar blok
• Temporal sümüyün artikulyar səthi
• Kapsul
• İntraartikulyar disk
• Bağlar

Bağlar

Temporomandibular oynağın yaxınlığında əsasən üç növ bağ vardır : oynaqla birbaşa əlaqəli olan böyük yan bağ (lat. ligamentum laterale) [3] və iki kiçik bağ, yəni sfenomandibulyar bağ (lat. = lat. ligamentum sphenomandibulare) və oynaqdan nisbətən uzaqda yerləşən stilomandibular (lat. = lat. ligamentum stylomandibulare) bağlar.

• Böyük bağlar (lat. lig. laterale, lat. lig. temporomandibulare) əslində kapsulun yan hissəsinin qalınlaşması olub iki hissədən, yəni xarici oblik və daxili eninə hissələrindən ibarətdir.
• İki kiçik bağ (lat. lig. stylomandibulare et sphenomandibulare) isə əslində bağlara aid deyildir və alt çənənin asılı qalmasını asanlaşdıran, ilgək əmələ gətirən fasyanın süni şəkildə təcrid olunmuş sahələridir.
• lat. Liqa. Stylomandibulare infratemporal bölgəni (öndə) parotid nahiyədən (arxada) ayırır və stiloid prosesindən başlayaraq mandibulanın bucağına qədər dəvam edir .
• lat. Liqa. sphenomandibulare sfenoid sümüyünün onurğasından başlayır və aşağı çənənin lingulasına qədər dəvam edir.

Bu bağlar hərəkətin sərhədlərini, daha dəqiq desək aşağı çənənin dəqiqləşdirilmiş sərhədlərini müəyyən etməklə  mühüm rol oynayırlar. Alt çənənin hərəkətləri yalnız əzələ əlavələrinin funksional məhdudiyyətləri daxilində edilə bilər. Sərbəstlik dərəcəsini artırmaq cəhdi ağrıya səbəb olur və beləliklə, normal oynaq  funksiyası ilə bu məhdudiyyətlər nadir hallarda əldə edilir. Orta qulağın (malleus) temporomandibular oynaqla əlaqəsi:
*  disko-mandibular bağ,
*  malleusomandibulyar bağ.

Kapsul və qığırdaq diski

Oynaq kapsulası fossa mandibularisin kənarı boyunca fissura petrotympanica ilə birləşərək tuberculum articulare-i və aşağı hissədə isə collum mandibulae-ni əhatə edir.

İnnervasiya və qan tədarükü

Oynaqların özlərində yalnız sensor innervasiya vardır. Oynağı innervasiya edən hiss lifləri V3-ün aurikulotemporal və çeynəmə qollarından (üçlü sinirin mandibulyar qollarından) çıxır. Oynağın arterial qanla təmini xarici karotid yuxu arteriyasından , əsasən də səthi temporal arteriyadan çıxan arterial qan vasitəsilə olur. Xarici yuxu arteriyasının oynağı qanla təmin edən digər qolları isə dərin qulaq arteriyası, ön qulaq arteriyası, yuxarı qalxan faringeal arteriya və üst çənə arteriyasıdır. Venoz drenajı oynağın ətrafında olan rete articulare mandibulae venoz şəbəkəsinə, daha sonra isə v.retromandibularisə aparılır.

Xəstəliyin diaqnostikası

TMO vəziyyətinin diaqnozu rentgenoqrafiya, kompüter tomoqrafiyası və maqnit rezonans görüntüləmə kimi üsullardan istifadə etməklə həyata keçirilir. Ən informativ üsul temporomandibular oynağın MRT-sidir ki, bu üsul zamanı bədən radiasiyaya məruz qalmadan oynaqların müxtəlif elementlərini vizuallaşdırmaq imkanı vardır.