Azərbaycanda idman: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya saytından
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Courir.az-nike (müzakirə) tərəfindən edilmiş 6282979 nömrəli redaktə geri qaytarıldı
Teq: Geri qaytarma
Rescuing 16 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.1
Sətir 8: Sətir 8:
Azərbaycanda ilk [[futbol]] klubları [[1905]]-ci ildə yaranıb.<ref name="great"/> Bu komandalar əsasən [[Bakı]]nın iri [[neft]] sənayesi şirkətlərini təmsil edirdilər.<ref name="great"/> İlk rəsmi çempionat Bakıda [[1911]]-ci ildə keçirilib, qalib isə [[İngiltərə]] Neft Şirkətinin "Britaniya Klubu" komandası olub.<ref name="great"/> [[1912]]-ci ildə "Bakı" komandası Tbilisidə "Sokol" komandasına qarşı ilk beynəlxalq oyununu keçirib və 4:2 hesabı ilə qalib gəlib.<ref name="great"/> [[1914]]-cü ildə Azərbaycanda Futbol İttifaqı yaradılmışdır. İttifaq rəsmi şəhər birinciliklərini və digər yarışların təşkili, keçirilməsini öz üzərinə götürmüşdür.
Azərbaycanda ilk [[futbol]] klubları [[1905]]-ci ildə yaranıb.<ref name="great"/> Bu komandalar əsasən [[Bakı]]nın iri [[neft]] sənayesi şirkətlərini təmsil edirdilər.<ref name="great"/> İlk rəsmi çempionat Bakıda [[1911]]-ci ildə keçirilib, qalib isə [[İngiltərə]] Neft Şirkətinin "Britaniya Klubu" komandası olub.<ref name="great"/> [[1912]]-ci ildə "Bakı" komandası Tbilisidə "Sokol" komandasına qarşı ilk beynəlxalq oyununu keçirib və 4:2 hesabı ilə qalib gəlib.<ref name="great"/> [[1914]]-cü ildə Azərbaycanda Futbol İttifaqı yaradılmışdır. İttifaq rəsmi şəhər birinciliklərini və digər yarışların təşkili, keçirilməsini öz üzərinə götürmüşdür.


[[1927]]-ci ildə [[Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikası]]nda Azərbaycan ilk [[yoldaşlıq oyunu]]nu Gürcüstan və Ermənistana qarşı keçirmişdir.<ref name="ELO">{{cite web|title=World Football Elo Ratings: Azerbaijan|url=http://www.eloratings.net/Azerbaijan.htm|website=www.eloratings.net|publisher=www.eloratings.net|accessdate=13 iyul 2016|archiveurl=http://www.eloratings.net/Azerbaijan.htm|archivedate=13 iyul 2016}}</ref> Azərbaycanın futbol yığması özünün ilk yoldaşlıq oyunlarını [[1929]]-cu ildə [[Tehran]]da İran yığmasına qarşı keçirib və həmin oyunlarda 4:0, 4:1 və 11:0 hesabı ilə üç böyük qələbə qazanıb.<ref name="great">{{cite web |title=100 il! Azərbaycan futbolu tarixindən maraqlı faktlar |url=https://az.trend.az/azerbaijan/society/1887162.html |website=trend.az |publisher=trend.az |accessdate=17 dekabr 2019}}</ref>
[[1927]]-ci ildə [[Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikası]]nda Azərbaycan ilk [[yoldaşlıq oyunu]]nu Gürcüstan və Ermənistana qarşı keçirmişdir.<ref name="ELO">{{cite web|title=World Football Elo Ratings: Azerbaijan|url=http://www.eloratings.net/Azerbaijan.htm|website=www.eloratings.net|publisher=www.eloratings.net|accessdate=13 iyul 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170719224335/http://eloratings.net/Azerbaijan.htm|archivedate=2017-07-19|url-status=live}}</ref> Azərbaycanın futbol yığması özünün ilk yoldaşlıq oyunlarını [[1929]]-cu ildə [[Tehran]]da İran yığmasına qarşı keçirib və həmin oyunlarda 4:0, 4:1 və 11:0 hesabı ilə üç böyük qələbə qazanıb.<ref name="great">{{cite web |title=100 il! Azərbaycan futbolu tarixindən maraqlı faktlar |url=https://az.trend.az/azerbaijan/society/1887162.html |website=trend.az |publisher=trend.az |accessdate=17 dekabr 2019 |archive-date=2022-03-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220325055303/https://az.trend.az/azerbaijan/society/1887162.html |url-status=live }}</ref>


Azərbaycan futbolunun "''qızıl dövrü''" [[1960-cı illər]] sayılır.<ref>{{cite web|last1=Cruz|first1=Sarah|title=Football in Azerbaijan: Pride and Heritage|url=http://cushtravel.com/football-azerbaijan-pride-heritage/|website=cushtravel.com|publisher=cushtravel.com|accessdate=13 iyul 2016|archiveurl=http://cushtravel.com/football-azerbaijan-pride-heritage/|archivedate=13 iyul 2016}}</ref> Məhz bu dövrdə Azərbaycandan [[Anatoli Banişevski]] və [[Ələkbər Məmmədov]] kimi futbolçular çıxmış, futbol hakimi [[Tofiq Bəhramov]] isə [[1966]]-cı ildə İngiltərədə keçirilən [[Futbol üzrə dünya çempionatı 1966|dünya çempionatının finalında]] [[İngiltərə milli futbol komandası|İngiltərə]] komandasının lehinə verdiyi obyektiv qərar [[Uembli stadionu]]na toplaşmış 98000 tamaşaçının yaddaşına həkk olmuş və dünya futbol tarixinə qızıl hərflərlə yazılmışdı.<ref>{{cite web|last1=Wright|first1=Joe|title=Tofiq Bahramov - the story of football's most famous linesman|url=http://www.goal.com/en/news/11522/baku-2015/2015/01/29/8338942/tofiq-bahramov-the-story-of-footballs-most-famous-linesman|website=www.goal.com|publisher=www.goal.com|accessdate=13 iyul 2016|archiveurl=http://www.goal.com/en/news/11522/baku-2015/2015/01/29/8338942/tofiq-bahramov-the-story-of-footballs-most-famous-linesman|archivedate=13 iyul 2016}}</ref><ref>{{cite web|title=Baku memorial for 1966 linesman|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/3740556.stm|website=news.bbc.co.uk|publisher=[[BBC]]|accessdate=13 iyul 2016|archiveurl=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/3740556.stm|archivedate=13 iyul 2016}}</ref> [[SSRİ milli futbol komandası]]nın tərkibində çıxış edən digər futbolçulardan [[Kazbek Tuayev]], [[Nikolay Smolnikov]], [[Vitali Şevçenko]] və [[İqor Ponomaryov]]u qeyd etmək olar.
Azərbaycan futbolunun "''qızıl dövrü''" [[1960-cı illər]] sayılır.<ref>{{cite web|last1=Cruz|first1=Sarah|title=Football in Azerbaijan: Pride and Heritage|url=http://cushtravel.com/football-azerbaijan-pride-heritage/|website=cushtravel.com|publisher=cushtravel.com|accessdate=13 iyul 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191217011201/https://cushtravel.com/football-azerbaijan-pride-heritage/|archivedate=2019-12-17|url-status=live}}</ref> Məhz bu dövrdə Azərbaycandan [[Anatoli Banişevski]] və [[Ələkbər Məmmədov]] kimi futbolçular çıxmış, futbol hakimi [[Tofiq Bəhramov]] isə [[1966]]-cı ildə İngiltərədə keçirilən [[Futbol üzrə dünya çempionatı 1966|dünya çempionatının finalında]] [[İngiltərə milli futbol komandası|İngiltərə]] komandasının lehinə verdiyi obyektiv qərar [[Uembli stadionu]]na toplaşmış 98000 tamaşaçının yaddaşına həkk olmuş və dünya futbol tarixinə qızıl hərflərlə yazılmışdı.<ref>{{cite web|last1=Wright|first1=Joe|title=Tofiq Bahramov - the story of football's most famous linesman|url=http://www.goal.com/en/news/11522/baku-2015/2015/01/29/8338942/tofiq-bahramov-the-story-of-footballs-most-famous-linesman|website=www.goal.com|publisher=www.goal.com|accessdate=13 iyul 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211021000706/https://www.goal.com/en/news/11522/baku-2015/2015/01/29/8338942/tofiq-bahramov-the-story-of-footballs-most-famous-linesman|archivedate=2021-10-21|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|title=Baku memorial for 1966 linesman|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/3740556.stm|website=news.bbc.co.uk|publisher=[[BBC]]|accessdate=13 iyul 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220325055303/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/3740556.stm|archivedate=2022-03-25|url-status=live}}</ref> [[SSRİ milli futbol komandası]]nın tərkibində çıxış edən digər futbolçulardan [[Kazbek Tuayev]], [[Nikolay Smolnikov]], [[Vitali Şevçenko]] və [[İqor Ponomaryov]]u qeyd etmək olar.


Azərbaycan [[SSRİ]]-nin tərkibindən çıxmasından sonra, [[1992]]-cı ildə ölkədə [[Azərbaycan Futbol Federasiyaları Assosiasiyası]] (AFFA) yaranmışdır.<ref>{{cite web|title=AFFA-nın 20 İLLİK FƏALİYYƏTİNƏ “2” VERİLDİ|url=http://musavat.com/news/%C3%B6lk%C9%99/AFFA-n%C4%B1n-20-%C4%B0LL%C4%B0K-F%C6%8FAL%C4%B0YY%C6%8FT%C4%B0N%C6%8F-2-VER%C4%B0LD%C4%B0_120449.html|website=www.musavat.com|accessdate=26 June 2014|language=Azerbaijani}}</ref> AFFA [[1994]]-cü ildə [[UEFA]] və [[FİFA]]-ya qəbul edildi.<ref name="great"/> Həmin andan futbol üzrə [[Azərbaycan milli futbol komandası]] [[1996]]-cı il Avropa çempionatının seçmə oyunlarında iştirak etməyə başlayıb.<ref name="great"/>
Azərbaycan [[SSRİ]]-nin tərkibindən çıxmasından sonra, [[1992]]-cı ildə ölkədə [[Azərbaycan Futbol Federasiyaları Assosiasiyası]] (AFFA) yaranmışdır.<ref>{{cite web|title=AFFA-nın 20 İLLİK FƏALİYYƏTİNƏ “2” VERİLDİ|url=http://musavat.com/news/%C3%B6lk%C9%99/AFFA-n%C4%B1n-20-%C4%B0LL%C4%B0K-F%C6%8FAL%C4%B0YY%C6%8FT%C4%B0N%C6%8F-2-VER%C4%B0LD%C4%B0_120449.html|website=www.musavat.com|accessdate=26 June 2014|language=Azerbaijani|archive-date=19 August 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140819090126/http://musavat.com/news/%C3%B6lk%C9%99/AFFA-n%C4%B1n-20-%C4%B0LL%C4%B0K-F%C6%8FAL%C4%B0YY%C6%8FT%C4%B0N%C6%8F-2-VER%C4%B0LD%C4%B0_120449.html|url-status=live}}</ref> AFFA [[1994]]-cü ildə [[UEFA]] və [[FİFA]]-ya qəbul edildi.<ref name="great"/> Həmin andan futbol üzrə [[Azərbaycan milli futbol komandası]] [[1996]]-cı il Avropa çempionatının seçmə oyunlarında iştirak etməyə başlayıb.<ref name="great"/>


Ölkənin uğurlu futbolçularından [[Asim Xudiyev]], [[Aslan Kərimov]], [[Bədavi Hüseynov]], [[Branimir Subaşiç]], [[Dimitri Nəzərov]], [[Elbrus Abbasov]], [[Elvin Məmmədov]], [[Elvin Yunuszadə]], [[Emin Ağayev]], [[Əfran İsmayılov]], [[İsgəndər Cavadov]], [[Fərrux İsmayılov]], [[Kamran Ağayev]], [[Qara Qarayev (futbolçu)|Qara Qarayev]], [[Qurban Qurbanov]], [[Mahir Emreli]], [[Mahir Şükürov]], [[Mahmud Qurbanov]], [[Maksim Medvedev]], [[Maşalla Əhmədov]], [[Nazim Süleymanov]], [[Rahid Əmirquliyev]], [[Ramil Şeydayev]], [[Rauf Əliyev]], [[Rəşad Sadıqov]], [[Rəşid Özbəyov]], [[Riçard Almeyda]], [[Rüfət Dadaşov]], [[Sergey Kramarenko]], [[Səməd Qurbanov]], [[Səmədağa Şıxlarov]], [[Tərlan Əhmədov]], [[Vaqif Cavadov]], [[Vəli Qasımov]], [[Vidadi Rzayev]], [[Vüqar Nadirov]] və [[Zaur Tağızadə]]ni qeyd etmək olar.
Ölkənin uğurlu futbolçularından [[Asim Xudiyev]], [[Aslan Kərimov]], [[Bədavi Hüseynov]], [[Branimir Subaşiç]], [[Dimitri Nəzərov]], [[Elbrus Abbasov]], [[Elvin Məmmədov]], [[Elvin Yunuszadə]], [[Emin Ağayev]], [[Əfran İsmayılov]], [[İsgəndər Cavadov]], [[Fərrux İsmayılov]], [[Kamran Ağayev]], [[Qara Qarayev (futbolçu)|Qara Qarayev]], [[Qurban Qurbanov]], [[Mahir Emreli]], [[Mahir Şükürov]], [[Mahmud Qurbanov]], [[Maksim Medvedev]], [[Maşalla Əhmədov]], [[Nazim Süleymanov]], [[Rahid Əmirquliyev]], [[Ramil Şeydayev]], [[Rauf Əliyev]], [[Rəşad Sadıqov]], [[Rəşid Özbəyov]], [[Riçard Almeyda]], [[Rüfət Dadaşov]], [[Sergey Kramarenko]], [[Səməd Qurbanov]], [[Səmədağa Şıxlarov]], [[Tərlan Əhmədov]], [[Vaqif Cavadov]], [[Vəli Qasımov]], [[Vidadi Rzayev]], [[Vüqar Nadirov]] və [[Zaur Tağızadə]]ni qeyd etmək olar.
Sətir 21: Sətir 21:
Azərbaycanda [[voleybol]]un yaranması [[1926]]-cı ilə təsadüf edir.<ref name="fahne"/> Moskvanın İnqilab və Kamera teatrlarının artistləri 1926-cı ildə Bakıda ilk voleybol oyununu keçiriblər.<ref name="fahne"/> Həmin il də Azərbaycan voleybolunun yaranma tarixi kimi qəbul edilir.<ref name="fahne"/> İlk voleybol bölməsini isə bədən tərbiyəsi təlimatçısı Nikolay Arunovun rəhbərliyi altında dəmiryol işçiləri yaradıb. Sonradan neftçilər və tələbələr də onlara qoşulublar.<ref name="fahne"/> Bu yolla da "Qornyak", "Dinamo", "Kommunalnik" kimi komandalar formalaşmağa başlayıb.<ref name="fahne"/> [[1932]]-ci ildə isə ilk Bakı çempionatı təşkil olunub və həmin yarışın ən güclüsü adını dəmiryolçular qazanıblar.<ref name="fahne">{{cite web |title=Voleybolun Bakıya gəlişi ilə tarixə düşən ilklər |url=https://news.lent.az/news/280196 |website=lent.az |publisher=lent.az |accessdate=17 dekabr 2019 |archive-date=2019-12-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191217011111/https://news.lent.az/news/280196 |url-status=dead }}</ref> [[1935]]-ci il martın 12-dən 17-dək keçirilən 3-cü SSRİ çempionatı Azərbaycanda təşkil olunub.<ref name="fahne"/> Paytaxt Bakının "Dinamo" İdman Zalında 12 kişi və 12 qadın komandası gücünü yoxlayıb.<ref name="fahne"/>
Azərbaycanda [[voleybol]]un yaranması [[1926]]-cı ilə təsadüf edir.<ref name="fahne"/> Moskvanın İnqilab və Kamera teatrlarının artistləri 1926-cı ildə Bakıda ilk voleybol oyununu keçiriblər.<ref name="fahne"/> Həmin il də Azərbaycan voleybolunun yaranma tarixi kimi qəbul edilir.<ref name="fahne"/> İlk voleybol bölməsini isə bədən tərbiyəsi təlimatçısı Nikolay Arunovun rəhbərliyi altında dəmiryol işçiləri yaradıb. Sonradan neftçilər və tələbələr də onlara qoşulublar.<ref name="fahne"/> Bu yolla da "Qornyak", "Dinamo", "Kommunalnik" kimi komandalar formalaşmağa başlayıb.<ref name="fahne"/> [[1932]]-ci ildə isə ilk Bakı çempionatı təşkil olunub və həmin yarışın ən güclüsü adını dəmiryolçular qazanıblar.<ref name="fahne">{{cite web |title=Voleybolun Bakıya gəlişi ilə tarixə düşən ilklər |url=https://news.lent.az/news/280196 |website=lent.az |publisher=lent.az |accessdate=17 dekabr 2019 |archive-date=2019-12-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191217011111/https://news.lent.az/news/280196 |url-status=dead }}</ref> [[1935]]-ci il martın 12-dən 17-dək keçirilən 3-cü SSRİ çempionatı Azərbaycanda təşkil olunub.<ref name="fahne"/> Paytaxt Bakının "Dinamo" İdman Zalında 12 kişi və 12 qadın komandası gücünü yoxlayıb.<ref name="fahne"/>


Azərbaycan Respublikası 1992-ci ildə müstəqillik əldə etdikdən sonra beynəlxalq miqyaslı yarışlarda öz milli komandası ilə çıxış etməyə başladı. 1992-ci ildə yaranan [[Azərbaycan Voleybol Federasiyası]] elə həmin ildən etibarən [[Beynəlxalq Voleybol Federasiyası]] və [[Avropa Voleybol Konfederasiyası]], [[2005]]-ci ildə isə Şərqi Avropa Voleybol Zonal Assosiasiyasına (EEVZA) daxil olmuşdur.<ref>{{cite web |title=VOLEYBOLUN YARANMASINDAN 122 İL ÖTÜR |url=http://supersport.az/?p=62526 |website=supersport.az |publisher=supersport.az |accessdate=17 dekabr 2019}}</ref>
Azərbaycan Respublikası 1992-ci ildə müstəqillik əldə etdikdən sonra beynəlxalq miqyaslı yarışlarda öz milli komandası ilə çıxış etməyə başladı. 1992-ci ildə yaranan [[Azərbaycan Voleybol Federasiyası]] elə həmin ildən etibarən [[Beynəlxalq Voleybol Federasiyası]] və [[Avropa Voleybol Konfederasiyası]], [[2005]]-ci ildə isə Şərqi Avropa Voleybol Zonal Assosiasiyasına (EEVZA) daxil olmuşdur.<ref>{{cite web |title=VOLEYBOLUN YARANMASINDAN 122 İL ÖTÜR |url=http://supersport.az/?p=62526 |website=supersport.az |publisher=supersport.az |accessdate=17 dekabr 2019 |archive-date=2021-10-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211018164742/http://supersport.az/?p=62526 |url-status=live }}</ref>


Ölkənin uğurlu voleybolçularından [[Alla Həsənova]], [[Ayşən Əbdüləzimova]], [[Faiq Qarayev]], [[Feliks Məmmədov]], [[Gülşən Kərimova]], [[İnessa Qorxmaz]], [[İnna Rıskal]], [[Kseniya Poznyak]], [[Nataliya Məmmədova]], [[Natəvan Qasımova]], [[Oksana Kiselyova]], [[Oksana Kurt]], [[Polina Rəhimova]], [[Yana Matiasovska-Ağayeva]], [[Yelena Arifova]], [[Yelena Parxomenko]], [[Yelena Şabovta]], [[Yelizaveta Səmədova]] və [[Valeriya Məmmədova]]nı qeyd etmək olar.
Ölkənin uğurlu voleybolçularından [[Alla Həsənova]], [[Ayşən Əbdüləzimova]], [[Faiq Qarayev]], [[Feliks Məmmədov]], [[Gülşən Kərimova]], [[İnessa Qorxmaz]], [[İnna Rıskal]], [[Kseniya Poznyak]], [[Nataliya Məmmədova]], [[Natəvan Qasımova]], [[Oksana Kiselyova]], [[Oksana Kurt]], [[Polina Rəhimova]], [[Yana Matiasovska-Ağayeva]], [[Yelena Arifova]], [[Yelena Parxomenko]], [[Yelena Şabovta]], [[Yelizaveta Səmədova]] və [[Valeriya Məmmədova]]nı qeyd etmək olar.


==== Həndbol ====
==== Həndbol ====
Azərbaycanda [[həndbol]]un inkişafına ilk dəfə [[1926]]-[[1928]]-ci illərdə cəhd edilsə də, ölkədə həndbolun yaranması və inkişafı haqqında ilk məlumat [[1955]]-ci ilə təsadüf edir.<ref name=hand/> Azərbaycanın ilk hərbi həndbol komandasının banisi V.Çernoqortsev həmin il [[Leninqrad]]da təhsil aldıqdan sonra Bakıya qayıdaraq seminar təşkil edir və yeni oyun haqqında məlumat verir.<ref name=hand>{{cite web |title=Azərbaycan həndbolunun inkişaf tarixi |url=http://handball.az/tarixi-2/ |website=handball.az |publisher=handball.az |accessdate=17 dekabr 2019}}</ref>
Azərbaycanda [[həndbol]]un inkişafına ilk dəfə [[1926]]-[[1928]]-ci illərdə cəhd edilsə də, ölkədə həndbolun yaranması və inkişafı haqqında ilk məlumat [[1955]]-ci ilə təsadüf edir.<ref name=hand/> Azərbaycanın ilk hərbi həndbol komandasının banisi V.Çernoqortsev həmin il [[Leninqrad]]da təhsil aldıqdan sonra Bakıya qayıdaraq seminar təşkil edir və yeni oyun haqqında məlumat verir.<ref name=hand>{{cite web |title=Azərbaycan həndbolunun inkişaf tarixi |url=http://handball.az/tarixi-2/ |website=handball.az |publisher=handball.az |accessdate=17 dekabr 2019 |archive-date=2021-10-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211026144925/http://handball.az/tarixi-2/ |url-status=live }}</ref>


=== Fərdi idman növləri ===
=== Fərdi idman növləri ===
Sətir 32: Sətir 32:
Azərbaycanda geniş yayılmış idman növlərindən biri olan [[şahmat]] zəngin tarixi ənənələri ilə xalqımızın mədəniyyətində özünəməxsus yer tutur. [[1970-ci illər]]indən etibarən Azərbaycanda şahmata böyük diqqət göstərilmiş, şəhər və rayonlarda şahmat məktəbləri və klubları açılmışdır. Şahmat sahəsində əldə edilən nailiyyətlər, dünya və Avropa çempionatlarında, beynəlxalq turnirlərdə qazanılan qələbələr respublikada şahmata göstərilən marağı daha da artırmışdır.
Azərbaycanda geniş yayılmış idman növlərindən biri olan [[şahmat]] zəngin tarixi ənənələri ilə xalqımızın mədəniyyətində özünəməxsus yer tutur. [[1970-ci illər]]indən etibarən Azərbaycanda şahmata böyük diqqət göstərilmiş, şəhər və rayonlarda şahmat məktəbləri və klubları açılmışdır. Şahmat sahəsində əldə edilən nailiyyətlər, dünya və Avropa çempionatlarında, beynəlxalq turnirlərdə qazanılan qələbələr respublikada şahmata göstərilən marağı daha da artırmışdır.


[[Şahmat üzrə Milli Komandaların Avropa çempionatı]]nda kişilərdən ibarət Azərbaycan milli komandası 3 qat Avropa çempionu, qadınlardan ibarət Azərbaycan milli komandası iki dəfə bürünc medal qazanıb.<ref>{{cite web |title=Azerbaijan wins European Team Chess Championship 2017 |url=https://jam-news.net/azerbaijan-wins-european-team-chess-championship-2017/ |website=jam-news.net |publisher=jam-news.net |accessdate=16 dekabr 2019}}</ref>
[[Şahmat üzrə Milli Komandaların Avropa çempionatı]]nda kişilərdən ibarət Azərbaycan milli komandası 3 qat Avropa çempionu, qadınlardan ibarət Azərbaycan milli komandası iki dəfə bürünc medal qazanıb.<ref>{{cite web |title=Azerbaijan wins European Team Chess Championship 2017 |url=https://jam-news.net/azerbaijan-wins-european-team-chess-championship-2017/ |website=jam-news.net |publisher=jam-news.net |accessdate=16 dekabr 2019 |archive-date=2019-12-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191216211356/https://jam-news.net/azerbaijan-wins-european-team-chess-championship-2017/ |url-status=live }}</ref>


Ölkənin uğurlu şahmatçılarından [[Abdulla Qədimbəyli]], [[Ayan Allahverdiyeva]], [[Aydan Höccətova]], [[Aydın Hüseynov (şahmatçı)|Aydın Hüseynov]], [[Aydın Süleymanlı]], [[Aynur Sofiyeva]], [[Azər Mirzəyev (şahmatçı)|Azər Mirzəyev]], [[Elmar Məhərrəmov]], [[Eltac Səfərli]], [[Faiq Həsənov (şahmatçı)|Faiq Həsənov]], [[Fərid Abbasov]], [[Firuzə Vəlixanlı]], [[Gülnar Məmmədova]], [[Günay Məmmədzadə]], [[Gövhər Beydullayeva]], [[Xanım Balacayeva]], [[Xəyalə Abdulla]], [[İlahə Qədimova]], [[Qədir Hüseynov]], [[Namiq Quliyev]], [[Nərgiz Umudova]], [[Nərmin Kazımova]], [[Nicat Abbasov]], [[Nicat Məmmədov (şahmatçı)|Nicat Məmmədov]], [[Rauf Məmmədov (şahmatçı)|Rauf Məmmədov]], [[Rəşad Babayev]], [[Sərxan Quliyev]], [[Şəhriyar Məmmədyarov]], [[Teymur Rəcəbov]], [[Türkan Məmmədyarova]], [[Ülvi Bacarani]], [[Ülviyyə Fətəliyeva]], [[Vasif Durarbəyli]], [[Vüqar Əsədli]], [[Vüqar Həşimov]] və [[Zeynəb Məmmədyarova]]nı qeyd etmək olar.
Ölkənin uğurlu şahmatçılarından [[Abdulla Qədimbəyli]], [[Ayan Allahverdiyeva]], [[Aydan Höccətova]], [[Aydın Hüseynov (şahmatçı)|Aydın Hüseynov]], [[Aydın Süleymanlı]], [[Aynur Sofiyeva]], [[Azər Mirzəyev (şahmatçı)|Azər Mirzəyev]], [[Elmar Məhərrəmov]], [[Eltac Səfərli]], [[Faiq Həsənov (şahmatçı)|Faiq Həsənov]], [[Fərid Abbasov]], [[Firuzə Vəlixanlı]], [[Gülnar Məmmədova]], [[Günay Məmmədzadə]], [[Gövhər Beydullayeva]], [[Xanım Balacayeva]], [[Xəyalə Abdulla]], [[İlahə Qədimova]], [[Qədir Hüseynov]], [[Namiq Quliyev]], [[Nərgiz Umudova]], [[Nərmin Kazımova]], [[Nicat Abbasov]], [[Nicat Məmmədov (şahmatçı)|Nicat Məmmədov]], [[Rauf Məmmədov (şahmatçı)|Rauf Məmmədov]], [[Rəşad Babayev]], [[Sərxan Quliyev]], [[Şəhriyar Məmmədyarov]], [[Teymur Rəcəbov]], [[Türkan Məmmədyarova]], [[Ülvi Bacarani]], [[Ülviyyə Fətəliyeva]], [[Vasif Durarbəyli]], [[Vüqar Əsədli]], [[Vüqar Həşimov]] və [[Zeynəb Məmmədyarova]]nı qeyd etmək olar.
Sətir 47: Sətir 47:
1992-ci ildə [[Milli Olimpiya Komitəsi]]nin yaradılması ilə ölkənin Olimpiya Hərəkatında yeni bir dövr başlayır. Artıq Azərbaycan müstəqil bir dövlət kimi Beynəlxalq Olimpiya Hərəkatına qoşularaq, öz idman potensialını tam nümayiş etdirmək imkanı əldə etdi.<ref name="gesha"/> Azərbaycan ilk dəfə olaraq [[1996 Yay Olimpiya Oyunları]]nda 23 nəfərdən ibarət öz milli Olimpiya komandası ilə müstəqil Azərbaycan Respublikasının üçrəngli bayrağı altında çıxış etdi.<ref name="gesha"/> 197 ölkənin iştirak etdiyi bu oyunlarda Azərbaycan 61-ci yer tutdu.<ref name="gesha"/> Sərbəst üsulla güləşçi [[Namiq Abdullayev]]in həmin yarışlarda qazandığı gümüş medal isə müstəqil Azərbaycan Respublikası idmanının ilk yüksək nəticəsi kimi qiymətlidir.<ref name="gesha"/>
1992-ci ildə [[Milli Olimpiya Komitəsi]]nin yaradılması ilə ölkənin Olimpiya Hərəkatında yeni bir dövr başlayır. Artıq Azərbaycan müstəqil bir dövlət kimi Beynəlxalq Olimpiya Hərəkatına qoşularaq, öz idman potensialını tam nümayiş etdirmək imkanı əldə etdi.<ref name="gesha"/> Azərbaycan ilk dəfə olaraq [[1996 Yay Olimpiya Oyunları]]nda 23 nəfərdən ibarət öz milli Olimpiya komandası ilə müstəqil Azərbaycan Respublikasının üçrəngli bayrağı altında çıxış etdi.<ref name="gesha"/> 197 ölkənin iştirak etdiyi bu oyunlarda Azərbaycan 61-ci yer tutdu.<ref name="gesha"/> Sərbəst üsulla güləşçi [[Namiq Abdullayev]]in həmin yarışlarda qazandığı gümüş medal isə müstəqil Azərbaycan Respublikası idmanının ilk yüksək nəticəsi kimi qiymətlidir.<ref name="gesha"/>


Qış idman növləri Azərbaycanın idman həyatında yalnız kiçik bir rol oynayır, çünki Azərbaycanda qış iqlimi qış idman növləri çox tətbiq edilməsi üçün kifayət qədər soyuq deyildir.<ref>{{cite web |title=Yaqudin Azərbaycanda qış idman növlərinin inkişafı haqqında |url=https://oxu.az/sport/286023 |website=oxu.az |publisher=oxu.az |accessdate=15 dekabr 2019}}</ref> Azərbaycan [[Qış Olimpiya Oyunları]]nda [[1998]]-ci ildən daim iştirak etsə də, heç bir medal qazanmayıb.
Qış idman növləri Azərbaycanın idman həyatında yalnız kiçik bir rol oynayır, çünki Azərbaycanda qış iqlimi qış idman növləri çox tətbiq edilməsi üçün kifayət qədər soyuq deyildir.<ref>{{cite web |title=Yaqudin Azərbaycanda qış idman növlərinin inkişafı haqqında |url=https://oxu.az/sport/286023 |website=oxu.az |publisher=oxu.az |accessdate=15 dekabr 2019 |archive-date=2022-03-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220325055304/https://oxu.az/sport/286023 |url-status=live }}</ref> Azərbaycan [[Qış Olimpiya Oyunları]]nda [[1998]]-ci ildən daim iştirak etsə də, heç bir medal qazanmayıb.


== Əlillik idmanı ==
== Əlillik idmanı ==
Sətir 54: Sətir 54:
[[Şəkil:Olokhan Musayev at 2008 Paralympics.jpg|thumb|[[Oloxan Musayev]] [[2008 Yay Paralimpiya Oyunları]]nda qızıl medal qazanıb.]]
[[Şəkil:Olokhan Musayev at 2008 Paralympics.jpg|thumb|[[Oloxan Musayev]] [[2008 Yay Paralimpiya Oyunları]]nda qızıl medal qazanıb.]]


İlk dəfə olaraq [[Azərbaycan Milli Paralimpiya Komitəsi]] 1996-cı ildə Atlantada keçirilən 5-ci Yay Paralimpiya Oyunlarında cəmi iki idman növü üzrə iki idmançı ilə iştirak etmişlər.<ref>{{cite web |title=Komitə Haqqında |url=http://www.paralympic.az/committee/history.html |website=www.paralympic.az |publisher=www.paralympic.az |accessdate=16 dekabr 2019}}</ref> Ölkənin uğurlu paraolimpiyalı idmançılarından cüdoçular [[İlham Zəkiyev]], [[Afaq Sultanova]], [[Bayram Mustafayev]], [[Ramil Qasımov (cüdoçu)|Ramil Qasımov]], [[Kərim Sərdarov]], [[Rövşən Səfərov]], [[Ramin İbrahimov]] və [[Tofiq Məmmədov (cüdoçu)|Tofiq Məmmədov]], atletlər [[Zeynəddin Bilalov]], [[Vüqar Mehdiyev]], [[Vladimir Zayets]], [[Oloxan Musayev]], [[Oleq Panyutin]], [[Kamil Əliyev (atlet)|Kamil Əliyev]], [[İradə Əliyeva (atlet)|İradə Əliyeva]], [[Hüseyn Həsənov (atlet)|Hüseyn Həsənov]], atıcı [[Yelena Taranova]] və üzgüçü [[Natali Pronina]]nı qeyd etmək olar.
İlk dəfə olaraq [[Azərbaycan Milli Paralimpiya Komitəsi]] 1996-cı ildə Atlantada keçirilən 5-ci Yay Paralimpiya Oyunlarında cəmi iki idman növü üzrə iki idmançı ilə iştirak etmişlər.<ref>{{cite web |title=Komitə Haqqında |url=http://www.paralympic.az/committee/history.html |website=www.paralympic.az |publisher=www.paralympic.az |accessdate=16 dekabr 2019 |archive-date=2022-02-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220202094048/http://paralympic.az/committee/history.html |url-status=live }}</ref> Ölkənin uğurlu paraolimpiyalı idmançılarından cüdoçular [[İlham Zəkiyev]], [[Afaq Sultanova]], [[Bayram Mustafayev]], [[Ramil Qasımov (cüdoçu)|Ramil Qasımov]], [[Kərim Sərdarov]], [[Rövşən Səfərov]], [[Ramin İbrahimov]] və [[Tofiq Məmmədov (cüdoçu)|Tofiq Məmmədov]], atletlər [[Zeynəddin Bilalov]], [[Vüqar Mehdiyev]], [[Vladimir Zayets]], [[Oloxan Musayev]], [[Oleq Panyutin]], [[Kamil Əliyev (atlet)|Kamil Əliyev]], [[İradə Əliyeva (atlet)|İradə Əliyeva]], [[Hüseyn Həsənov (atlet)|Hüseyn Həsənov]], atıcı [[Yelena Taranova]] və üzgüçü [[Natali Pronina]]nı qeyd etmək olar.


== Mühüm idman məkanları ==
== Mühüm idman məkanları ==
Sətir 64: Sətir 64:


=== Qapalı arenalar ===
=== Qapalı arenalar ===
Azərbaycanda mühüm qapalı arenalardan [[Bakı Atıcılıq Mərkəzi]], [[Bakı İdman Sarayı]], [[Bakı Su İdmanı Sarayı]], [[Heydər Əliyev adına İdman Arenası]] və [[Milli Gimnastika Arenası]]nı qeyd etmək olar.<ref>{{cite web |title=Bakı Atıcılıq Mərkəzi |url=https://www.mys.gov.az/qurumlar/idman-qurgulari/7/baki-aticiliq-mrkzi |website=www.mys.gov.az |publisher=www.mys.gov.az |accessdate=15 dekabr 2019}}</ref> [[Bakı Tennis Akademiyası]] 2009-cu il mayın 5-də isti­fadəyə verilib və Azərbaycanda bu tipdə inşa edilmiş ilk idman qurğusudur.<ref name="BTA"/> 8-ci mikrorayonda yerləşən akademiyanın ümumi ərazisi 2,7 hektardır.<ref name="BTA">{{cite web |title=Bakı Tennis Akademiyası |url=https://www.mys.gov.az/qurumlar/idman-qurgulari/14/baki-tennis-akademiyasi |website=www.mys.gov.az |publisher=www.mys.gov.az |accessdate=15 dekabr 2019}}</ref>
Azərbaycanda mühüm qapalı arenalardan [[Bakı Atıcılıq Mərkəzi]], [[Bakı İdman Sarayı]], [[Bakı Su İdmanı Sarayı]], [[Heydər Əliyev adına İdman Arenası]] və [[Milli Gimnastika Arenası]]nı qeyd etmək olar.<ref>{{cite web |title=Bakı Atıcılıq Mərkəzi |url=https://www.mys.gov.az/qurumlar/idman-qurgulari/7/baki-aticiliq-mrkzi |website=www.mys.gov.az |publisher=www.mys.gov.az |accessdate=15 dekabr 2019 |archive-date=2022-08-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220807063549/https://mys.gov.az/qurumlar/idman-qurgulari/7/baki-aticiliq-mrkzi |url-status=live }}</ref> [[Bakı Tennis Akademiyası]] 2009-cu il mayın 5-də isti­fadəyə verilib və Azərbaycanda bu tipdə inşa edilmiş ilk idman qurğusudur.<ref name="BTA"/> 8-ci mikrorayonda yerləşən akademiyanın ümumi ərazisi 2,7 hektardır.<ref name="BTA">{{cite web |title=Bakı Tennis Akademiyası |url=https://www.mys.gov.az/qurumlar/idman-qurgulari/14/baki-tennis-akademiyasi |website=www.mys.gov.az |publisher=www.mys.gov.az |accessdate=15 dekabr 2019 |archive-date=2022-08-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220807063600/https://mys.gov.az/qurumlar/idman-qurgulari/14/baki-tennis-akademiyasi |url-status=live }}</ref>


=== Velodromlar ===
=== Velodromlar ===
Azərbaycanda ilk velodrom olan Bakı şəhərində velosiped treki [[1980]]-ci ildə istifadəyə verilib. [[Bakı metrosu]]nun [[20 Yanvar metrostansiyası]] yaxınlığında yerləşən velotrek [[2010-cu illər]]də yenidən qurulub. Trekin beton örtüyünün perimetri 333 metr 33 santimetr olmaqla, ümumi ərazisi 13 hektardır.<ref name="trek">{{cite web |title=Respublika Velotreki |url=https://www.mys.gov.az/qurumlar/idman-qurgulari/8/respublika-velotreki |website=www.mys.gov.az |publisher=www.mys.gov.az |accessdate=15 dekabr 2019}}</ref>
Azərbaycanda ilk velodrom olan Bakı şəhərində velosiped treki [[1980]]-ci ildə istifadəyə verilib. [[Bakı metrosu]]nun [[20 Yanvar metrostansiyası]] yaxınlığında yerləşən velotrek [[2010-cu illər]]də yenidən qurulub. Trekin beton örtüyünün perimetri 333 metr 33 santimetr olmaqla, ümumi ərazisi 13 hektardır.<ref name="trek">{{cite web |title=Respublika Velotreki |url=https://www.mys.gov.az/qurumlar/idman-qurgulari/8/respublika-velotreki |website=www.mys.gov.az |publisher=www.mys.gov.az |accessdate=15 dekabr 2019 |archive-date=2022-08-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220807063551/https://mys.gov.az/qurumlar/idman-qurgulari/8/respublika-velotreki |url-status=live }}</ref>


[[Bakı Veloparkı]] 2015-ci il mayın 13-də istifadəyə verilib.<ref name="rundown"/> Ümumi sahəsi 30 hektardan çox olan Veloparkın ərazisində yerləşən BMX veloparkında [[2015 Avropa Oyunları]]nın müvafiq yarışı keçirilib.<ref name="rundown"/> Sahəsi 28 min kvadratmetr olan BMX veloparkında yarışların keçirilməsi üçün maneəli meydança qurulub ki, onunda sahəsi 6700 kvadratmetrdir.<ref name="rundown"/> Həm yarış iştirakçıları həm də azarkeşlər üçün hər cür şəraitin yaradıldığı veloparkda 1197 nəfərlik tamaşaçı yeri yaradılıb.<ref name="rundown"/> Veloparkın ərazisində tikilən ikimərtəbəli ofis binasında qeydiyyat mərkəzi, iş, dopinq nəzarət, dopinq analizgötürmə otaqları, 25 yerlik iclas zalı və digər yardımçı otaqlar yaradılıb.<ref name="rundown">{{cite web |title=Velopark |url=https://www.mys.gov.az/qurumlar/idman-qurgulari/13/velopark |website=www.mys.gov.az |publisher=www.mys.gov.az |accessdate=15 dekabr 2019}}</ref>
[[Bakı Veloparkı]] 2015-ci il mayın 13-də istifadəyə verilib.<ref name="rundown"/> Ümumi sahəsi 30 hektardan çox olan Veloparkın ərazisində yerləşən BMX veloparkında [[2015 Avropa Oyunları]]nın müvafiq yarışı keçirilib.<ref name="rundown"/> Sahəsi 28 min kvadratmetr olan BMX veloparkında yarışların keçirilməsi üçün maneəli meydança qurulub ki, onunda sahəsi 6700 kvadratmetrdir.<ref name="rundown"/> Həm yarış iştirakçıları həm də azarkeşlər üçün hər cür şəraitin yaradıldığı veloparkda 1197 nəfərlik tamaşaçı yeri yaradılıb.<ref name="rundown"/> Veloparkın ərazisində tikilən ikimərtəbəli ofis binasında qeydiyyat mərkəzi, iş, dopinq nəzarət, dopinq analizgötürmə otaqları, 25 yerlik iclas zalı və digər yardımçı otaqlar yaradılıb.<ref name="rundown">{{cite web |title=Velopark |url=https://www.mys.gov.az/qurumlar/idman-qurgulari/13/velopark |website=www.mys.gov.az |publisher=www.mys.gov.az |accessdate=15 dekabr 2019 |archive-date=2022-08-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220807063558/https://mys.gov.az/qurumlar/idman-qurgulari/13/velopark |url-status=live }}</ref>


=== Motor yarışması dairələri ===
=== Motor yarışması dairələri ===
[[2016]]-cı ildə tikilən [[Bakı Şəhər Halqası]]nda [[Formula 1]] avtomobil yarışına aid olan [[Azərbaycan Qran-prisi]] keçirilir.<ref name="bitron"/> Trekin ən geniş yeri 13 metrdir, ən dar hissəsi trekin [[İçəri Şəhər]] ətrafında olan bölmələrində, o cümlədən 7-ci və 8-ci döngələrdə 7.6 metr təşkil edir.<ref name="bitron">{{cite web |title=Halqa üzrə bələdçi |url=https://formulaone-west.azurewebsites.net/az/yaris/halqa-uzr-bldci |website=formulaone-west.azurewebsites.net |publisher=formulaone-west.azurewebsites.net |accessdate=15 dekabr 2019}}</ref>
[[2016]]-cı ildə tikilən [[Bakı Şəhər Halqası]]nda [[Formula 1]] avtomobil yarışına aid olan [[Azərbaycan Qran-prisi]] keçirilir.<ref name="bitron"/> Trekin ən geniş yeri 13 metrdir, ən dar hissəsi trekin [[İçəri Şəhər]] ətrafında olan bölmələrində, o cümlədən 7-ci və 8-ci döngələrdə 7.6 metr təşkil edir.<ref name="bitron">{{cite web |title=Halqa üzrə bələdçi |url=https://formulaone-west.azurewebsites.net/az/yaris/halqa-uzr-bldci |website=formulaone-west.azurewebsites.net |publisher=formulaone-west.azurewebsites.net |accessdate=15 dekabr 2019 |archive-date=2021-09-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210927195622/https://formulaone-west.azurewebsites.net/az/yaris/halqa-uzr-bldci |url-status=live }}</ref>


== İstinadlar ==
== İstinadlar ==

16:19, 10 sentyabr 2022 tarixinə olan versiya

Azərbaycanda idman — Azərbaycan mədəniyyətində mühüm rol oynayır.

İdman növünə görə

Komanda idman növləri

Futbol

border=none Əsas məqalə: Azərbaycanda futbol

Azərbaycanda ilk futbol klubları 1905-ci ildə yaranıb.[1] Bu komandalar əsasən Bakının iri neft sənayesi şirkətlərini təmsil edirdilər.[1] İlk rəsmi çempionat Bakıda 1911-ci ildə keçirilib, qalib isə İngiltərə Neft Şirkətinin "Britaniya Klubu" komandası olub.[1] 1912-ci ildə "Bakı" komandası Tbilisidə "Sokol" komandasına qarşı ilk beynəlxalq oyununu keçirib və 4:2 hesabı ilə qalib gəlib.[1] 1914-cü ildə Azərbaycanda Futbol İttifaqı yaradılmışdır. İttifaq rəsmi şəhər birinciliklərini və digər yarışların təşkili, keçirilməsini öz üzərinə götürmüşdür.

1927-ci ildə Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikasında Azərbaycan ilk yoldaşlıq oyununu Gürcüstan və Ermənistana qarşı keçirmişdir.[2] Azərbaycanın futbol yığması özünün ilk yoldaşlıq oyunlarını 1929-cu ildə Tehranda İran yığmasına qarşı keçirib və həmin oyunlarda 4:0, 4:1 və 11:0 hesabı ilə üç böyük qələbə qazanıb.[1]

Azərbaycan futbolunun "qızıl dövrü" 1960-cı illər sayılır.[3] Məhz bu dövrdə Azərbaycandan Anatoli Banişevski və Ələkbər Məmmədov kimi futbolçular çıxmış, futbol hakimi Tofiq Bəhramov isə 1966-cı ildə İngiltərədə keçirilən dünya çempionatının finalında İngiltərə komandasının lehinə verdiyi obyektiv qərar Uembli stadionuna toplaşmış 98000 tamaşaçının yaddaşına həkk olmuş və dünya futbol tarixinə qızıl hərflərlə yazılmışdı.[4][5] SSRİ milli futbol komandasının tərkibində çıxış edən digər futbolçulardan Kazbek Tuayev, Nikolay Smolnikov, Vitali Şevçenko və İqor Ponomaryovu qeyd etmək olar.

Azərbaycan SSRİ-nin tərkibindən çıxmasından sonra, 1992-cı ildə ölkədə Azərbaycan Futbol Federasiyaları Assosiasiyası (AFFA) yaranmışdır.[6] AFFA 1994-cü ildə UEFA və FİFA-ya qəbul edildi.[1] Həmin andan futbol üzrə Azərbaycan milli futbol komandası 1996-cı il Avropa çempionatının seçmə oyunlarında iştirak etməyə başlayıb.[1]

Ölkənin uğurlu futbolçularından Asim Xudiyev, Aslan Kərimov, Bədavi Hüseynov, Branimir Subaşiç, Dimitri Nəzərov, Elbrus Abbasov, Elvin Məmmədov, Elvin Yunuszadə, Emin Ağayev, Əfran İsmayılov, İsgəndər Cavadov, Fərrux İsmayılov, Kamran Ağayev, Qara Qarayev, Qurban Qurbanov, Mahir Emreli, Mahir Şükürov, Mahmud Qurbanov, Maksim Medvedev, Maşalla Əhmədov, Nazim Süleymanov, Rahid Əmirquliyev, Ramil Şeydayev, Rauf Əliyev, Rəşad Sadıqov, Rəşid Özbəyov, Riçard Almeyda, Rüfət Dadaşov, Sergey Kramarenko, Səməd Qurbanov, Səmədağa Şıxlarov, Tərlan Əhmədov, Vaqif Cavadov, Vəli Qasımov, Vidadi Rzayev, Vüqar Nadirov və Zaur Tağızadəni qeyd etmək olar.

Voleybol

border=none Əsas məqalə: Azərbaycanda voleybol

Azərbaycanda voleybolun yaranması 1926-cı ilə təsadüf edir.[7] Moskvanın İnqilab və Kamera teatrlarının artistləri 1926-cı ildə Bakıda ilk voleybol oyununu keçiriblər.[7] Həmin il də Azərbaycan voleybolunun yaranma tarixi kimi qəbul edilir.[7] İlk voleybol bölməsini isə bədən tərbiyəsi təlimatçısı Nikolay Arunovun rəhbərliyi altında dəmiryol işçiləri yaradıb. Sonradan neftçilər və tələbələr də onlara qoşulublar.[7] Bu yolla da "Qornyak", "Dinamo", "Kommunalnik" kimi komandalar formalaşmağa başlayıb.[7] 1932-ci ildə isə ilk Bakı çempionatı təşkil olunub və həmin yarışın ən güclüsü adını dəmiryolçular qazanıblar.[7] 1935-ci il martın 12-dən 17-dək keçirilən 3-cü SSRİ çempionatı Azərbaycanda təşkil olunub.[7] Paytaxt Bakının "Dinamo" İdman Zalında 12 kişi və 12 qadın komandası gücünü yoxlayıb.[7]

Azərbaycan Respublikası 1992-ci ildə müstəqillik əldə etdikdən sonra beynəlxalq miqyaslı yarışlarda öz milli komandası ilə çıxış etməyə başladı. 1992-ci ildə yaranan Azərbaycan Voleybol Federasiyası elə həmin ildən etibarən Beynəlxalq Voleybol Federasiyası və Avropa Voleybol Konfederasiyası, 2005-ci ildə isə Şərqi Avropa Voleybol Zonal Assosiasiyasına (EEVZA) daxil olmuşdur.[8]

Ölkənin uğurlu voleybolçularından Alla Həsənova, Ayşən Əbdüləzimova, Faiq Qarayev, Feliks Məmmədov, Gülşən Kərimova, İnessa Qorxmaz, İnna Rıskal, Kseniya Poznyak, Nataliya Məmmədova, Natəvan Qasımova, Oksana Kiselyova, Oksana Kurt, Polina Rəhimova, Yana Matiasovska-Ağayeva, Yelena Arifova, Yelena Parxomenko, Yelena Şabovta, Yelizaveta Səmədova və Valeriya Məmmədovanı qeyd etmək olar.

Həndbol

Azərbaycanda həndbolun inkişafına ilk dəfə 1926-1928-ci illərdə cəhd edilsə də, ölkədə həndbolun yaranması və inkişafı haqqında ilk məlumat 1955-ci ilə təsadüf edir.[9] Azərbaycanın ilk hərbi həndbol komandasının banisi V.Çernoqortsev həmin il Leninqradda təhsil aldıqdan sonra Bakıya qayıdaraq seminar təşkil edir və yeni oyun haqqında məlumat verir.[9]

Fərdi idman növləri

Şahmat

Azərbaycanda geniş yayılmış idman növlərindən biri olan şahmat zəngin tarixi ənənələri ilə xalqımızın mədəniyyətində özünəməxsus yer tutur. 1970-ci illərindən etibarən Azərbaycanda şahmata böyük diqqət göstərilmiş, şəhər və rayonlarda şahmat məktəbləri və klubları açılmışdır. Şahmat sahəsində əldə edilən nailiyyətlər, dünya və Avropa çempionatlarında, beynəlxalq turnirlərdə qazanılan qələbələr respublikada şahmata göstərilən marağı daha da artırmışdır.

Şahmat üzrə Milli Komandaların Avropa çempionatında kişilərdən ibarət Azərbaycan milli komandası 3 qat Avropa çempionu, qadınlardan ibarət Azərbaycan milli komandası iki dəfə bürünc medal qazanıb.[10]

Ölkənin uğurlu şahmatçılarından Abdulla Qədimbəyli, Ayan Allahverdiyeva, Aydan Höccətova, Aydın Hüseynov, Aydın Süleymanlı, Aynur Sofiyeva, Azər Mirzəyev, Elmar Məhərrəmov, Eltac Səfərli, Faiq Həsənov, Fərid Abbasov, Firuzə Vəlixanlı, Gülnar Məmmədova, Günay Məmmədzadə, Gövhər Beydullayeva, Xanım Balacayeva, Xəyalə Abdulla, İlahə Qədimova, Qədir Hüseynov, Namiq Quliyev, Nərgiz Umudova, Nərmin Kazımova, Nicat Abbasov, Nicat Məmmədov, Rauf Məmmədov, Rəşad Babayev, Sərxan Quliyev, Şəhriyar Məmmədyarov, Teymur Rəcəbov, Türkan Məmmədyarova, Ülvi Bacarani, Ülviyyə Fətəliyeva, Vasif Durarbəyli, Vüqar Əsədli, Vüqar Həşimov və Zeynəb Məmmədyarovanı qeyd etmək olar.

Azərbaycan Olimpiya Oyunlarında

border=none Əsas məqalə: Azərbaycan Olimpiya Oyunlarında

Azərbaycan Olimpiya Hərəkatı tarixini ümumiyyətlə, şərti olaraq üç dövrə bölmək olar: Azərbaycan idmançılarının SSRİ yığma komandası tərkibində Olimpiya Oyunlarında iştirak etdiyi 1952-1988-ci illəri əhatə edən dövr, 1988-1992-ci illərdə oyunlara hazırlıq mərhələsini başa vuraraq, orada Müstəqil Dövlətlər Birliyinin yığma komandası tərkibində iştirak etdiyi dövr və Azərbaycanın müstəqil dövlət kimi Beynəlxalq Olimpiya Hərəkatına qoşulduğu 1992-ci ildən sonrakı dövr.[11]

Azərbaycan idmançıları SSRİ yığma komandasının tərkibində Olimpiya oyunlarının doqquzunda 46 idmançı ilə çıxış edərək 10 qızıl, 11 gümüş və 7 bürünc medal qazanmışlar. Sərbəst üsulla güləşçi Rəşid Məmmədbəyovun 1952 Yay Olimpiya Oyunlarıında qazandığı gümüş medal Azərbaycan idmançılarının Olimpiya oyunlarında ilk uğuru kimi qiymətləndirilir.[11] Sonrakı olimpiyadalarda sprinter məsafələrinə qaçan Yuri Konovalovun, müasir beşnövçü Viktor Mineyevin, voleybolçu İnna Rıskalın, hənbolçular Rəfiqə Şabanovanın və Lyüdmila Şubinanın, qılıncoynadan İlqar Məmmədovun, futbolçu İqor Ponomaryovun və başqalarının uğurlu çıxışları Azərbaycan idmanının nüfuzunu artırdı.[11]

1992 Yay Olimpiya Oyunlarında Azərbaycan idmanı Müstəqil Dövlətlər Birliyinin yığma komandasında cəmi 5 nəfərlə təmsil olunsa da, Azərbaycan idmançılarından ikisi — cüdoçu Nazim Hüseynov və gimnast Valeri Belinki qızıl medal alaraq, Olimpiya çempionu adına layiq görüldülər.[11]

1992-ci ildə Milli Olimpiya Komitəsinin yaradılması ilə ölkənin Olimpiya Hərəkatında yeni bir dövr başlayır. Artıq Azərbaycan müstəqil bir dövlət kimi Beynəlxalq Olimpiya Hərəkatına qoşularaq, öz idman potensialını tam nümayiş etdirmək imkanı əldə etdi.[11] Azərbaycan ilk dəfə olaraq 1996 Yay Olimpiya Oyunlarında 23 nəfərdən ibarət öz milli Olimpiya komandası ilə müstəqil Azərbaycan Respublikasının üçrəngli bayrağı altında çıxış etdi.[11] 197 ölkənin iştirak etdiyi bu oyunlarda Azərbaycan 61-ci yer tutdu.[11] Sərbəst üsulla güləşçi Namiq Abdullayevin həmin yarışlarda qazandığı gümüş medal isə müstəqil Azərbaycan Respublikası idmanının ilk yüksək nəticəsi kimi qiymətlidir.[11]

Qış idman növləri Azərbaycanın idman həyatında yalnız kiçik bir rol oynayır, çünki Azərbaycanda qış iqlimi qış idman növləri çox tətbiq edilməsi üçün kifayət qədər soyuq deyildir.[12] Azərbaycan Qış Olimpiya Oyunlarında 1998-ci ildən daim iştirak etsə də, heç bir medal qazanmayıb.

Əlillik idmanı

border=none Əsas məqalə: Azərbaycan Paralimpiya Oyunlarında
Oloxan Musayev 2008 Yay Paralimpiya Oyunlarında qızıl medal qazanıb.

İlk dəfə olaraq Azərbaycan Milli Paralimpiya Komitəsi 1996-cı ildə Atlantada keçirilən 5-ci Yay Paralimpiya Oyunlarında cəmi iki idman növü üzrə iki idmançı ilə iştirak etmişlər.[13] Ölkənin uğurlu paraolimpiyalı idmançılarından cüdoçular İlham Zəkiyev, Afaq Sultanova, Bayram Mustafayev, Ramil Qasımov, Kərim Sərdarov, Rövşən Səfərov, Ramin İbrahimov və Tofiq Məmmədov, atletlər Zeynəddin Bilalov, Vüqar Mehdiyev, Vladimir Zayets, Oloxan Musayev, Oleq Panyutin, Kamil Əliyev, İradə Əliyeva, Hüseyn Həsənov, atıcı Yelena Taranova və üzgüçü Natali Proninanı qeyd etmək olar.

Mühüm idman məkanları

Milli stadionlar

Ölkənin əsas milli stadionları aşağıda qeyd olunub:

Qapalı arenalar

Azərbaycanda mühüm qapalı arenalardan Bakı Atıcılıq Mərkəzi, Bakı İdman Sarayı, Bakı Su İdmanı Sarayı, Heydər Əliyev adına İdman Arenası və Milli Gimnastika Arenasını qeyd etmək olar.[14] Bakı Tennis Akademiyası 2009-cu il mayın 5-də isti­fadəyə verilib və Azərbaycanda bu tipdə inşa edilmiş ilk idman qurğusudur.[15] 8-ci mikrorayonda yerləşən akademiyanın ümumi ərazisi 2,7 hektardır.[15]

Velodromlar

Azərbaycanda ilk velodrom olan Bakı şəhərində velosiped treki 1980-ci ildə istifadəyə verilib. Bakı metrosunun 20 Yanvar metrostansiyası yaxınlığında yerləşən velotrek 2010-cu illərdə yenidən qurulub. Trekin beton örtüyünün perimetri 333 metr 33 santimetr olmaqla, ümumi ərazisi 13 hektardır.[16]

Bakı Veloparkı 2015-ci il mayın 13-də istifadəyə verilib.[17] Ümumi sahəsi 30 hektardan çox olan Veloparkın ərazisində yerləşən BMX veloparkında 2015 Avropa Oyunlarının müvafiq yarışı keçirilib.[17] Sahəsi 28 min kvadratmetr olan BMX veloparkında yarışların keçirilməsi üçün maneəli meydança qurulub ki, onunda sahəsi 6700 kvadratmetrdir.[17] Həm yarış iştirakçıları həm də azarkeşlər üçün hər cür şəraitin yaradıldığı veloparkda 1197 nəfərlik tamaşaçı yeri yaradılıb.[17] Veloparkın ərazisində tikilən ikimərtəbəli ofis binasında qeydiyyat mərkəzi, iş, dopinq nəzarət, dopinq analizgötürmə otaqları, 25 yerlik iclas zalı və digər yardımçı otaqlar yaradılıb.[17]

Motor yarışması dairələri

2016-cı ildə tikilən Bakı Şəhər Halqasında Formula 1 avtomobil yarışına aid olan Azərbaycan Qran-prisi keçirilir.[18] Trekin ən geniş yeri 13 metrdir, ən dar hissəsi trekin İçəri Şəhər ətrafında olan bölmələrində, o cümlədən 7-ci və 8-ci döngələrdə 7.6 metr təşkil edir.[18]

İstinadlar

  1. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 "100 il! Azərbaycan futbolu tarixindən maraqlı faktlar". trend.az. trend.az. 2022-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 dekabr 2019.
  2. ↑ "World Football Elo Ratings: Azerbaijan". www.eloratings.net. www.eloratings.net. 2017-07-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 iyul 2016.
  3. ↑ Cruz, Sarah. "Football in Azerbaijan: Pride and Heritage". cushtravel.com. cushtravel.com. 2019-12-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 iyul 2016.
  4. ↑ Wright, Joe. "Tofiq Bahramov - the story of football's most famous linesman". www.goal.com. www.goal.com. 2021-10-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 iyul 2016.
  5. ↑ "Baku memorial for 1966 linesman". news.bbc.co.uk. BBC. 2022-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 iyul 2016.
  6. ↑ "AFFA-nın 20 İLLİK FƏALİYYƏTİNƏ "2" VERİLDİ". www.musavat.com (Azerbaijani). 19 August 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 June 2014.
  7. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 "Voleybolun Bakıya gəlişi ilə tarixə düşən ilklər". lent.az. lent.az. 2019-12-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 dekabr 2019.
  8. ↑ "VOLEYBOLUN YARANMASINDAN 122 İL ÖTÜR". supersport.az. supersport.az. 2021-10-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 dekabr 2019.
  9. ↑ 1 2 "Azərbaycan həndbolunun inkişaf tarixi". handball.az. handball.az. 2021-10-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 dekabr 2019.
  10. ↑ "Azerbaijan wins European Team Chess Championship 2017". jam-news.net. jam-news.net. 2019-12-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 dekabr 2019.
  11. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 Heydər Əliyev və Azərbaycanda Olimpiya Hərəkatı (PDF). Bakı. 2002. 2019-12-15 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 dekabr 2019.
  12. ↑ "Yaqudin Azərbaycanda qış idman növlərinin inkişafı haqqında". oxu.az. oxu.az. 2022-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 dekabr 2019.
  13. ↑ "Komitə Haqqında". www.paralympic.az. www.paralympic.az. 2022-02-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 dekabr 2019.
  14. ↑ "Bakı Atıcılıq Mərkəzi". www.mys.gov.az. www.mys.gov.az. 2022-08-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 dekabr 2019.
  15. ↑ 1 2 "Bakı Tennis Akademiyası". www.mys.gov.az. www.mys.gov.az. 2022-08-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 dekabr 2019.
  16. ↑ "Respublika Velotreki". www.mys.gov.az. www.mys.gov.az. 2022-08-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 dekabr 2019.
  17. ↑ 1 2 3 4 5 "Velopark". www.mys.gov.az. www.mys.gov.az. 2022-08-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 dekabr 2019.
  18. ↑ 1 2 "Halqa üzrə bələdçi". formulaone-west.azurewebsites.net. formulaone-west.azurewebsites.net. 2021-09-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 dekabr 2019.

Xarici keçidlər

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Azərbaycanda_idman&oldid=6629128"