Toni Morrison: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya saytından
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Keçid tövsiyələri funksiyası: 2 keçid əlavə edildi.
 
(13 istifadəçi tərəfindən edilmiş 18 dəyişiklik göstərilmir)
Sətir 1: Sətir 1:
{{Yazıçı
{{Yazıçı}}
|adı = Toni Morrison
|orijinal adı = Kloi Entoni Uofford
|şəkil = Toni Morrison 2008-2.jpg
|şəkil miqyası = 200
|şəkil məlumatı = Toni Morrion [[Nyu-York]]da, fevral 2008
|təvəllüd = {{Doğum_tarixi|1931|2|18}}
|doğum_yeri = [[Ohayo]], [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]]
|vəfatı =
|ölüm_yeri =
|vətəndaşlıq =
|milliyət = amerikan
|ixtisası =
|təhsili =
|fəaliyyəti =
|fəaliyyət_dövr =
|əsər_dil =
|istiqamət =
|janr =
|ilk_əsər =
|mükafatlar = [[Şəkil:Nobel_prize_medal.svg|25px]] [[Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı]] ([[1993]])
|imzası =
|saytı =
|imdb =
}}


'''Toni Morrison''' ({{dil-en|Toni Morrison}}; doğum adı — '''Xloya Ardeliya Uofford''', {{dil-en|Chloe Ardelia Wofford}}; {{DVTY}}) — ABŞ yazıçısı, [[Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı]] laureatı (1993), Azadlıq Prezident medalının sahibi.


== Həyatı ==
Amerikan yazıçısı Toni Morrison Nobel mükafatı alan ilk qara dərili qadındır. Əsl adı və soyadı Kloi Entoni Uofforddur. Ohayo ştatında, zavod fəhləsi ailəsində doğulmuşdur. Ədəbiyyata kiçik yaşlarından maraq göstərmişdi. Sevimli yazıçıları [[Ceyn Ostin]] və [[Lev Tolstoy]] olmuşdu. Atasının amerikan zəncilərinin həyat haqqında danışdığı əhvalatlar da onda yazmağa maraq oyandırmışdı.


Toni Morrison Hovard və Kornuell universitetlərini ingilis filologiyası üzrə müvafiq olaraq bakalavr və magistr dərəcəsi ilə bitirmişdi. Magistr dissertasiyası Uilyam Folkner və Virciniya Vulfun əsərlərindəki intihar hadisələrinə həsr olunmuşdu. Pedaqoji sahəni seçən Morrison Cənubi Texas, sonra isə Hovard universitetlərində ingilis dili müəllimi kimi çalışmışdı. 1957-ci ildə o, yamaykalı memar Hubert Morrisona ərə getmişdi. Yeddi il sonra ayrılsalar da Toni keçmiş ərinin soyadını saxlamış və bu soyadla məşhurlaşmışdı.
[[Amerikalı]] yazıçı '''Toni Morrison''' (əsl adı '''Kloi Entoni Uofford''') [[1931]]-ci il, fevralın 18-də [[Ohayo]] ştatının Loreyn şəhərciyində anadan olmuşdur. 1955-1964-cü illərdə [[Hayard universiteti|Hayard]] və [[Kornell universiteti|Kornell universitetlərində]] təhsil almışdır. [[Texas]] ştatının universitetində dərs vermiş, 1957-ci ildə [[Harvard universiteti]]nə qayıtmış, burada [[Yamayka]]dan gəlmiş memar Q. Morrisonla tanış olaraq ona ərə getmiş və onların iki oğlu dünyaya gəlmişdir. 1964-cü ildə onlar boşandılar. 1964-cü ilin payızında Toni Morrison [[Serakyus]] şəhərində ([[Nyu-York ştat]]) "Rendom haus" firmasının kitab nəşriyyatı filialında redaktor köməkçisi vəzifəsinə başladı. Burada dərsliklər nəşr olunurdu. 1967-ci ildə o, baş redaktor vəzifəsinə keçdi və Nyu-yorka köçdü.


Yeniyetmə ikən yazdığı ilk hekayə mavi gözlərinin olmasını arzulayan zənci qız haqqında idi. Məşhur kitab nəşriyyatında — "Rendom Haus"da çalışdığı 1967-ci ildə Toni bu hekayənin ideyası əsasında "Ən mavi gözlər" romanını yazmışdı. Nəşriyyatda o, daha çox afroamerikan mənşəli müəlliflərin kitablarının çapa hazırlanması ilə məşğul olurdu. Məhəmməd Əli, Endrü Yanq, Ancela Devis kimi məşhur qaradərililərin əsərləri Toninin redaktəsi ilə çap edilmişdi.
== Yaradıcılığı ==
Məşhur [[afro-amerikalı]]lardan [[Məhəmməd Əli]]nin, [[Endryu Yanq]]ın, [[Ancela Devis]]in və başqalarının kitablarını redaktə edir, eyni zamanda özünün ilk [[roman]]ı olan "Ən mavi gözlər" in əlyazmasını nəşriyyatlara yollayırdı. Bu roman yazıçının vaxtilə Hayard universitetində yazıçılıq seminarı üçün yazdığı hekayənin əsasında yaranmışdı. 1970-ci ildə nəşr olunan bu romanda irqlərarası münaqişələrin [[ağ amerikalılar]]ın gözəllik idealı mavi gözləri arzulayan gənc [[zənci]] qıza faciəli təsirindən danışılır. 1970-ci ildə nəşr olunan bu roman ədəbi tənqid tərəfindən hərarətlə qarşılandı. 1970-1972-ci illərdə Morrison "Pendom haus"da çalışmağını davam etdirərək, eyni zamanda Nyu-York universitetində [[ingilis dili]] üzrə [[dosent]] vəzifəsini də icra edirdi. Elə [[1972]]-ci ildə nəşr olunan "Sula" romanını da həmin vaxt yazmağa başlamışdı.
Bu kitabda iki qadının qarşılıqlı münasibətlərindən danışılır, onlardan biri zaman keçdikcə özünün qapalı zənci həyatının sərt mənəvi normalarını qəbul edir, o birisi isə bu normaları rədd edir. Roman "Ayın kitabı" Klubunun seçib müəyyənləşdirdiyi [[bestseller]]lər siyahısına daxil oldu, 1973-cü ildə Milli kitab mükafatına təqdim edildi, "Redbuk" jurnalında isə ondan parçalar dərc olundu. 1976-1977-ci illərdə Morrison [[Yelsk universiteti]]nə mühazirəçi (müqavilə ilə) vəzifəsinə dəvət aldı və eyni zamanda "Solomonun Nəğməsi" romanı üzərində işləyirdi.


Süjetinin gözlənilməzliyi ilə seçilən "Ən mavi gözlər" 1970-ci ildə işıq üzü gördü və böyük oxucu rəğbəti qazandı. Müəllifin müxtəlif əxlaqi meyarlarla yaşayan zənci qadınlarının həyatından bəhs edən "Sula" romanı (1972) da bestsellerə çevrildi və növbəti ilin milli kitab mükafatını aldı. "Solomonun nəğməsi" (1977) romanının taleyi isə daha uğurlu oldu. Morrison bu romanda köləlikdən xilas olan və öz köklərini axtaran zəncinin həyat hekayəsini təsvir etmişdi. Kitab Milli ədəbiyyat tənqidçiləri cəmiyyətinin, habelə Amerika Ədəbiyyat və İncəsənət Akademiyasının mükafatına layiq görüldü. Bir neçə il ərzində gənc zənci qadın heç kimin tanımadığı nəşriyyat işçisindən Amerikanın populyar yazıçısına çevrilmişdi. Bu, həqiqətən də, ciddi uğur idi.
Roman ruhi səyahətin [[folklor]] süjeti üzərində qurulmuşdur. Ulu babası köləlikdən qurtula bilmiş qəhrəman varlı atasının evini tərk edərək nə vaxtsa gizlədilmiş ailə sərvətlərini axtarmağa gedir və bu ailə ağacının bərpasıyla nəticələnir. Kitab [[1981]]-ci ildə ədəbi tənqid dərnəyinin Milli mükafatına, Amerika akademiyasının və [[incəsənət]] və [[ədəbiyyat]] İnstitutunun mükafatlarına layiq görüldü.


Həm də ədəbi sahədə qazanılan uğur müəllifin ictimai statusuna da təsirsiz ötüşməmişdi. 1984-cü ildə Toni Morrison artıq Nyu-York ştatındakı Albert Şveytser universitetinə professor kürsüsünə dəvət olunmuşdu.
1983-cü ildə Morrison nəşriyyatdakı işini tərk etdi. 1984-cü ildə isə Nyu-York ştatında, [[Olbani]]dəki universitetdə Albert Şveytserin kafedrasının professoru kimi fəaliyyətə başladı.


"Sevimli qadın" (1987) romanı qazanılan uğurların təsadüfi olmadığını sübut etdi. Bu əsərə görə müəllif 1988-ci ildə Puliser mükafatı aldı. İsveç Akademiyasının nominantlar arasından növbəti laureat seçiminə də "Sevimli qadın"ın böyük təsiri olmuşdu. Amerika zəncilərinin Cənubla Şimal arasındakı vətəndaş müharibəsi dövründəki həyatına müraciət edən Toni Morrison yeni doğulmuş qızını kölə kimi böyütməkdənsə, öz əlləri ilə öldürməyi daha məqbul sayan zənci qadının mürəkkəb daxili dünyasını, sarsıntı və iztirablarını bütün faciəviliyi, psixoloji dərinliyi və inandırıcılığı ilə göstərməyə müvəffəq olmuşdu. "Taym" jurnalının keçirdiyi sorğunun nəticələrinə əsasən "Sevimli qadın" XX əsrin 100 ən yaxşı romanı siyahısına daxil edilmişdir.
1983-cü ildə çap olunmuş "Sevimli qadın" romanı 1988-ci ildə [[Pulitser mükafatı]]na, 1993-cü ildə isə [[Nobel mükafatı]]na layiq görüldü. Köləlik mövzusuna qayıdaraq, yazıçı analıq hisslərinə onun məhvedici təsirini göstərir. Əhvalat [[Ohayo]] ştatında, [[ABŞ Vətəndaş müharibəsi]]ndən sonra baş verir. Süjetin kökündə qızını öldürməyi onu köləliyə verməkdən üstün tutan zənci qadının əhvalatı dayanır. Bu kitab Morrisonun ən yaxşı əsəri kimi qəbul edildi və onun ilk bestselleri oldu. Yazıçının digər əsərləri: "Caz"romanı (1992), Harvard universitetində oxuduğu mühazirələr əsasında yazılmış "Qaranlıqda oyun: Ağ rəng və ədəbi təsəvvür" (1992), sayca yeddinci romanı olan ""Cənnət" (1998) və "Böyük qutu" (2000), "Pis adamların kitabı"(2001) kimi uşaq kitablarıdır.


Öz növbəsində "Nyu-York tayms" qəzetinin 2006-cı ilin mayında son 25 ilin ən gözəl amerikan romanı adlandırdığı bu əsərin motivləri əsasında Ofra Uinfri və Denni Qlover eyni adlı bədii film çəkmişdilər. Zənci qadın Marqaret Qarnerin acı taleyi musiqiçiləri də laqeyd buraxmamışdı. Müəllifin özünün librettosu əsasında Riçard Danielpur "Marqaret Qarner" operasını bəstələmişdi.
1989-cu ildə Morrison [[Prinston universiteti]]nə, Robert F. Qoenin kafedrasına dəvət aldı. Morrison bir çox mükafatlarla, o cümlədən Amerika ədəbiyyatına bəxş etdiyi töhvələrinə görə Milli kitab fondunun medalı ilə də təltif edilmişdir (1996). O, Amerika akademiyasının və incəsənət və ədəbiyyat institutunun, eləcə də Amerika humanitar və dəqiq elmlər akademiyasının üzvüdür.


Toni Morrison "Caz" (1992), "Cənnət" (1998) romanlarının, uşaqlar üçün yazılmış "Böyük qutu" (2000) və "Yaxşı adamların kitabı" (2002) kimi hekayə və nağıl məcmuələrinin də müəllifidir. 1992-ci ildə Harvard universitetində oxuduğu mühazirələr əsasında Amerika cəmiyyətinin köklü problemlərinə toxunan "Qaranlıqda oyun. Ağlıq və ədəbi təxəyyül" esselər kitabını çap etdirmişdir.
Professor T.Eliot yazırdı: "Toni Morrison nəinki qeyri-adi gücü olan çətin romanların ekstraordinar konstektini yaratdı, o, Amerika ədəbiyyatının XX yüzillikdəki tarixini büsbütün dəyişdi..."


1993-cü ildə Toni Morrison "əyani təsir gücü və poetik mükəmməlliyi ilə səciyyəvi olan romanlarında amerikan reallığının mahiyyətini göz önündə canlandırdığına görə" Nobel mükafatı laureatı adını almışdı. Amma mükafat bir növ düşərli olmamışdı. Stokholmdakı təqdimat mərasimindən az sonra yazıçının Nyu-Yorkun Rokland səmtindəki villası yanıb külə dönmüşdü.
Morrison [[feminist]] hərəkatının fəal iştirakçısıdır, zəncilərin keçirdikləri konqreslərdə çıxışlar edir. Onun əsərləri bir çox dillərə, o cümlədən [[italyan dili|italyan]], [[fransız dili|fransız]], [[norveç dili|norveç]], [[yapon dili|yapon]] və s. dillərə tərcümə olunmuşdur, həyat və yaradıcılığı isə bir neçə monoqrafiyanın obyektinə çevrilmişdir.


Hazırda Toni Morrison nüfuzlu Prinston universitetinin professorudur. Amerika Sənət və Ədəbiyyat Akademiyasının, habelə Amerika Humanitar və Dəqiq Elmlər Akademiyasının üzvü olan zənci qadın, Nobel laureatı T. Eliotun fikrincə, XX əsr Amerika ədəbiyyatının simasını dəyişən sənətkarlar sırasına daxildir.
{{ədəbiyyat-qaralama}}
{{Şablon:Nobel ədəbiyyat 1976-2000}}


Toni Morrison qara dərili əhalinin hüquqlarının müdafiəsində və feminizm hərəkatında fəal iştirak edir. ABŞ-də 2008-ci ildə keçirilən prezident seçkilərində Morrison prezidentliyə ilk real qara dərili namizəd Barak Obamanı dəstəkləyəcəyi barəsində əvvəlcədən bəyanatla çıxış etmişdi.
[[Kateqoriya:Ohayoda doğulanlar]]

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}

== Mənbə ==
* Vilayət Quliyev. Ədəbiyyat sahəsində Nobel mükafatı laureatları. Bakı: "Kitab aləmi" Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, 2009, səh.

== Xarici keçidlər ==
{{Xarici istinadlar}}

== Həmçinin bax ==
{{Nobel ədəbiyyat 1976-2000}}

[[Kateqoriya:ABŞ yazıçıları]]
[[Kateqoriya:Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatları]]
[[Kateqoriya:Amerikan Nobel mükafatı laureatları]]
[[Kateqoriya:Nobel mükafatlı qadınlar]]
[[Kateqoriya:Nobel mükafatlı qadınlar]]
[[Kateqoriya:Paris Ali Normal Məktəbinin fəxri doktorları]]
[[Kateqoriya:Kornell Universitetinin məzunları]]
[[Kateqoriya:Hovard Universitetinin məzunları]]
[[Kateqoriya:Ohayoda doğulanlar]]

Səhifəsinin 15:07, 13 fevral 2024 tarixinə olan son versiyası

Toni Morrison
Doğum adı Chloe Ardelia Wofford[4]
Doğum tarixi 18 fevral 1931(1931-02-18)[1][2][…]
Vəfat tarixi 5 avqust 2019(2019-08-05)[3][4][…] (88 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi ağciyər iltihabı[4]
Təhsili
Fəaliyyəti yazıçı, roman yazıçısı, librettoçu, universitet müəllimi[d], şair, uşaq ədəbiyyatı yazıçısı, səsli kitab hekayəçəsi[d], redaktor
Janr Afroamerikan ədəbiyyatı[d]
Üzvlüyü
Mükafatları "İncəsənət və ədəbiyyat" ordeninin komandor dərəcəsi "Fəxri legion" ordeni kavaleri Prezidentin "Azadlıq" medalı ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı National Humanities Medal
İmza
tonimorrisonsociety.org
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Toni Morrison (ing. Toni Morrison; doğum adı — Xloya Ardeliya Uofford, ing. Chloe Ardelia Wofford; 18 fevral 1931[1][2][…]5 avqust 2019[3][4][…], Bronks, Nyu-York ştatı[3][4]) — ABŞ yazıçısı, Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı (1993), Azadlıq Prezident medalının sahibi.

Amerikan yazıçısı Toni Morrison Nobel mükafatı alan ilk qara dərili qadındır. Əsl adı və soyadı Kloi Entoni Uofforddur. Ohayo ştatında, zavod fəhləsi ailəsində doğulmuşdur. Ədəbiyyata kiçik yaşlarından maraq göstərmişdi. Sevimli yazıçıları Ceyn OstinLev Tolstoy olmuşdu. Atasının amerikan zəncilərinin həyat haqqında danışdığı əhvalatlar da onda yazmağa maraq oyandırmışdı.

Toni Morrison Hovard və Kornuell universitetlərini ingilis filologiyası üzrə müvafiq olaraq bakalavr və magistr dərəcəsi ilə bitirmişdi. Magistr dissertasiyası Uilyam Folkner və Virciniya Vulfun əsərlərindəki intihar hadisələrinə həsr olunmuşdu. Pedaqoji sahəni seçən Morrison Cənubi Texas, sonra isə Hovard universitetlərində ingilis dili müəllimi kimi çalışmışdı. 1957-ci ildə o, yamaykalı memar Hubert Morrisona ərə getmişdi. Yeddi il sonra ayrılsalar da Toni keçmiş ərinin soyadını saxlamış və bu soyadla məşhurlaşmışdı.

Yeniyetmə ikən yazdığı ilk hekayə mavi gözlərinin olmasını arzulayan zənci qız haqqında idi. Məşhur kitab nəşriyyatında — "Rendom Haus"da çalışdığı 1967-ci ildə Toni bu hekayənin ideyası əsasında "Ən mavi gözlər" romanını yazmışdı. Nəşriyyatda o, daha çox afroamerikan mənşəli müəlliflərin kitablarının çapa hazırlanması ilə məşğul olurdu. Məhəmməd Əli, Endrü Yanq, Ancela Devis kimi məşhur qaradərililərin əsərləri Toninin redaktəsi ilə çap edilmişdi.

Süjetinin gözlənilməzliyi ilə seçilən "Ən mavi gözlər" 1970-ci ildə işıq üzü gördü və böyük oxucu rəğbəti qazandı. Müəllifin müxtəlif əxlaqi meyarlarla yaşayan zənci qadınlarının həyatından bəhs edən "Sula" romanı (1972) da bestsellerə çevrildi və növbəti ilin milli kitab mükafatını aldı. "Solomonun nəğməsi" (1977) romanının taleyi isə daha uğurlu oldu. Morrison bu romanda köləlikdən xilas olan və öz köklərini axtaran zəncinin həyat hekayəsini təsvir etmişdi. Kitab Milli ədəbiyyat tənqidçiləri cəmiyyətinin, habelə Amerika Ədəbiyyat və İncəsənət Akademiyasının mükafatına layiq görüldü. Bir neçə il ərzində gənc zənci qadın heç kimin tanımadığı nəşriyyat işçisindən Amerikanın populyar yazıçısına çevrilmişdi. Bu, həqiqətən də, ciddi uğur idi.

Həm də ədəbi sahədə qazanılan uğur müəllifin ictimai statusuna da təsirsiz ötüşməmişdi. 1984-cü ildə Toni Morrison artıq Nyu-York ştatındakı Albert Şveytser universitetinə professor kürsüsünə dəvət olunmuşdu.

"Sevimli qadın" (1987) romanı qazanılan uğurların təsadüfi olmadığını sübut etdi. Bu əsərə görə müəllif 1988-ci ildə Puliser mükafatı aldı. İsveç Akademiyasının nominantlar arasından növbəti laureat seçiminə də "Sevimli qadın"ın böyük təsiri olmuşdu. Amerika zəncilərinin Cənubla Şimal arasındakı vətəndaş müharibəsi dövründəki həyatına müraciət edən Toni Morrison yeni doğulmuş qızını kölə kimi böyütməkdənsə, öz əlləri ilə öldürməyi daha məqbul sayan zənci qadının mürəkkəb daxili dünyasını, sarsıntı və iztirablarını bütün faciəviliyi, psixoloji dərinliyi və inandırıcılığı ilə göstərməyə müvəffəq olmuşdu. "Taym" jurnalının keçirdiyi sorğunun nəticələrinə əsasən "Sevimli qadın" XX əsrin 100 ən yaxşı romanı siyahısına daxil edilmişdir.

Öz növbəsində "Nyu-York tayms" qəzetinin 2006-cı ilin mayında son 25 ilin ən gözəl amerikan romanı adlandırdığı bu əsərin motivləri əsasında Ofra Uinfri və Denni Qlover eyni adlı bədii film çəkmişdilər. Zənci qadın Marqaret Qarnerin acı taleyi musiqiçiləri də laqeyd buraxmamışdı. Müəllifin özünün librettosu əsasında Riçard Danielpur "Marqaret Qarner" operasını bəstələmişdi.

Toni Morrison "Caz" (1992), "Cənnət" (1998) romanlarının, uşaqlar üçün yazılmış "Böyük qutu" (2000) və "Yaxşı adamların kitabı" (2002) kimi hekayə və nağıl məcmuələrinin də müəllifidir. 1992-ci ildə Harvard universitetində oxuduğu mühazirələr əsasında Amerika cəmiyyətinin köklü problemlərinə toxunan "Qaranlıqda oyun. Ağlıq və ədəbi təxəyyül" esselər kitabını çap etdirmişdir.

1993-cü ildə Toni Morrison "əyani təsir gücü və poetik mükəmməlliyi ilə səciyyəvi olan romanlarında amerikan reallığının mahiyyətini göz önündə canlandırdığına görə" Nobel mükafatı laureatı adını almışdı. Amma mükafat bir növ düşərli olmamışdı. Stokholmdakı təqdimat mərasimindən az sonra yazıçının Nyu-Yorkun Rokland səmtindəki villası yanıb külə dönmüşdü.

Hazırda Toni Morrison nüfuzlu Prinston universitetinin professorudur. Amerika Sənət və Ədəbiyyat Akademiyasının, habelə Amerika Humanitar və Dəqiq Elmlər Akademiyasının üzvü olan zənci qadın, Nobel laureatı T. Eliotun fikrincə, XX əsr Amerika ədəbiyyatının simasını dəyişən sənətkarlar sırasına daxildir.

Toni Morrison qara dərili əhalinin hüquqlarının müdafiəsində və feminizm hərəkatında fəal iştirak edir. ABŞ-də 2008-ci ildə keçirilən prezident seçkilərində Morrison prezidentliyə ilk real qara dərili namizəd Barak Obamanı dəstəkləyəcəyi barəsində əvvəlcədən bəyanatla çıxış etmişdi.

  • Vilayət Quliyev. Ədəbiyyat sahəsində Nobel mükafatı laureatları. Bakı: "Kitab aləmi" Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, 2009, səh.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]