Məkkə: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın

← Əvvəlki redaktə

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun

VizualVikimətn

10:51, 8 yanvar 2021 tarixinə olan versiya redaktə Ben Bilal (müzakirə \| töhfələr) 399 redaktə Verman1 (müzakirə) tərəfindən edilmiş 5697394 dəyişikliyi geri qaytarıldı. Teq: Geri qaytarıldı ← Əvvəlki redaktə		Səhifəsinin 21:28, 25 may 2024 tarixinə olan son versiyası redaktə geri qaytar NR SHENER (müzakirə \| töhfələr) Təcrübəli istifadəçilər 1.186 redaktə k Orfoqrafik düzəliş Teqlər: Vizual redaktor Mobil redaktə Mobil veb redaktə
(10 istifadəçi tərəfindən edilmiş 15 dəyişiklik göstərilmir)
Sətir 1: {{YM}} '''Məkkə''' (مكة) — [[Səudiyyə Ərəbistanı]]nda bir şəhər. Tam adı Məkkə Əl-Mükərrimə olan şəhər Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının Qərbində Mədinə və Taif şəhərləri arasında yerləşmışdır. Ərəb dilində Mərkəz mənasını daşıyan şəhər Ummul Qura, Beyt ul-Əmin, Bəkkə kimi də qeyd olunur. dövlət ərazilərinə tabe olsa da sonradan Allah Təala tərəfindən elçi olaraq Məhəmməd Əleyhissəlamı göndərmiş və İslam dininin qalib gəlməsindən sonra yaranan ilk Müsəlman Xilafətinin paytaxtı olmuşdur. Məkkəni daha çox məşhur edən orada yerləşən Kəbə evidir. Qurani Kərimdə Allah Təlanın evi adlandırılan [[Kəbə]] [[İbrahim]] peyğəmbər tərəfindən ilk dəfə tikildiyi bildirilir. Bu gün bütün dünyada namaz qılan və dua edən müsəlmanlar üzlərini məhz Qibləyə yəni Məkkə şəhərində yerləşən Kəbə evinə (Bəkkə) tərəf tuturlar.▼ == İslamda Məkkənin yeri ==▼ [[File:Makkah Montage.jpg\|300px\|thumb\|Məkkə]]▼ Məkkə şəhəriində 1700000 insan yaşayır. Həcc ziyarəti zamanı şəhərin əhalisi dəfələrlə artır. Səudiyyə Ərəbistanı kralı Məkkə və Mədinə şəhərlərinin müdafiəçisi sayılır.▼ '''Məkkə''' – Dünya müsəlmanlarının əsas müqəddəs şəhəridir. İslam dininin banisi [[Məhəmməd Peyğəmbər]] qədim ticarət mərkəzi olan bu şəhərdə doğulmuş, yaşamış və öz təbliğatına başlamışdır. O, [[Allah]]a iman gətirməkdən boyun qaçıran həmvətənlərinin təqibindən yaxa qurtarmaq üçün [[622]]-ci ildə bir dəstə tərəfdarı ilə birlikdə Yəsribə (sonradan [[Mədinə]] adlandırılmışdır) köçmüş, oradan məkkəlilərə qarşı mübarizə aparmış, nəticə etibarı ilə onları özünə tabe etdirmişdir.▼ Qeyri-müsəlmanların şəhərə daxil olması qadağandır.<ref>[http://pirhasan.net/hajj_az.html Pir Həsən saytı -— Məkkə və Mədinə]{{Dead link\|date=January 2021 \|bot=InternetArchiveBot }}</ref>▼ Məhəmməd Məkkənin qədim bütpərəst ziyarətgahı olan [[Kəbə]]ni islamın başlıca müqəddəs ocağı elan etmiş və bütün müsəlmanlara oranı ziyarət etməyi ([[həcc]]ə getməyi) əmr etmişdir. Kəbə Məkkənin [[əl-Məscid əl-Haram]] adlanan əsas məscidində yerləşir.▼ ▲[[~~File~~Fayl:Makkah Montage.jpg\|300px\|thumb\|Məkkə]] ==Etimologiya== Orta əsrlərdə Məkkə [[Hicaz]]ın (Ərəbistanın) inzibati mərkəzi idi, şəhərdə din elmləri tərəqqi edirdi. XX əsrin əvvəllərində Məkkə şəhər [[şərif]]lərinin türk hökmranlığına qarşı qaldırdıqları üsyanın siyasi mərkəzinə çevrilmişdi.▼ Məkkənin məlum olan ən qədim adı Bekkedir (ərəb:بَـك) Bu adın etimologiyası Məkkədə olduğu kimi tapılmamışdır. Akademik ictimaiyyətin yekdil olmayan iddiası Ptolemey tərəfindən adlandırılan "Makoraba"nın Məkkə olmasıdır. Bir çox etimoloji mənşə təklif edilmişdir, lakin ən əlverişlisi onun qədim Cənubi ərəbcə "məbəd" mənasını verən "MKRB"dən çevrilməsidir. Məkkədə dörd [[sünni]] məzhəbinin və [[cəfərilik\|cəfəri şiələri]]nin tədris müəssisələri yerləşir.▼ Hazırda Məkkə dünya islam hərəkatının mərkəzinə çevrilməkdədir. [[Beynəlxalq Müsəlman Təşkilatları\|Beynəlxalq müsəlman təşkilatları]] öz iqamətgahlarını Məkkədə yerləşdirirlər, orada getdikcə daha tez-tez ümummüsəlman konfransları keçirilir; zəvvarların Məkkəyə gəlməsindən müsəlman həmrəyliyi ideyalarının təbliği üçün geniş istifadə olunur.▼ == Məkkənin tarixi == İslam əfsanələri [[Kəbə]]nin tikintisini Adəmlə Həvvanın hekayətinə və onun Nuh tufanında dağıdılıb yenidən tikilməsinə qədər izləyir.Ehtimal olunur ki, Kəbəni ilk dəfə Adəm tikib, lakin [[Nuh tufanı]] zamanı Kəbənin divarları dağıdılıb və təməlinin bünövrəsi qalıb. Kəbənin yeri İbrahimə göstərildi və onun təməli [[İbrahim]] peyğəmbər və oğlu [[İsmayıl]] tərəfindən ucaldıldı. Hekayədə İbrahimin ikinci arvadı Həcərdən İsmayıl adlı bir oğul dünyaya gəlir. Lakin birinci arvadı Sara bu vəziyyəti qəbul edə bilmir, Həcər və İsmayılın uzaqlaşdırılmasını xahiş edir. İsmayıl hələ körpədir. İbrahim onların hər ikisini Məkkənin yerləşdiyi əraziyə aparır və onları tərk edir. Səmərəsiz və kimsəsiz vadidə tək qalan ana-oğul burada məskunlaşır. Həcərin açdığı [[Zəm-zəm]] adlı su mənbəyinin yaşayış üçün yararlı hala gətirdiyi bu yerdə zamanla ticarət məqsədilə bu bölgədən keçən ərəb qəbiləsi Curhumi məskunlaşaraq şəhərin ilk sakinləri olub. Daha sonra İbrahim yenə bura gəldi və oğlu İsmayılla birlikdə Kəbəni tikdirdi və insanları ziyarətə dəvət etdi.(Bəqərə surəsi, 127) Tam adı Məkkə Əl-Mükərrimə olan şəhər Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının Qərbində Mədinə və Taif şəhərləri arasında yerləşmışdır. Ərəb dilində Mərkəz mənasını daşıyan şəhər Ummul Qura, Beyt ul-Əmin, Bəkkə kimi də qeyd olunur. '''Erkən tarix (Elmi mübahisələr)''' Quranda Məkkənin tarixi Kəbəni (Beyt-ev) tikdirdiyi deyilən İbrahimə (e.ə. 2000-ci il?) gedib çıxır. Lakin müxtəlif səbəblərdən Məkkədə aparılan qazıntılar zamanı bu əhvalatı təsdiqləyən arxeoloji məlumatlar aşkarlana bilmədi. ~~[[Şəkil:Approximate map of areas under Ibn al-Zubayr's control after the death of Muawiya II.png\|150px\|thumb\|[[II. Muâviya]]'nin ölümündən sonra Ibni Zubeyr'in təxmini üstünlük sahası ]]~~ Məkkənin erkən tarixi mübahisəli bir mövzudur. Bunun ən böyük səbəbi islam dininin yaranmasından əvvəl onun adının tarixi mənbələrdə çəkilməməsi və onun yerləşdiyi bölgədə şəhərin mövcudluğuna dair heç bir işarənin olmamasıdır.<ref name="Tom Holland p. 303">[[Tom Holland (yazar)\|Holland, Tom]]; ''In the Shadow of the Sword''; Little, Brown; 2012; p. 303: ‘Otherwise, in all the vast corpus of ancient literature, there is not a single reference to Mecca – not one’</ref> Muaviyənin ölümündən sonra daxili iğtişaşlarda Kəbə Yezidin qoşunları tərəfindən katapultla ələ keçirildi, Karataş, hansı ki, vuruldu, üç hissəyə bölündü, Kəbə dağıdıldı. Kanadalı arxeoloq və İslam tarixinin tədqiqatçısı Dan Gibsonun sözlərinə görə, bu dağıntı Müasir Məkkə şəhərində deyil, [[Petra]]də, ondan təxminən 1200 kilometr şimalda baş verib. Çünki " Kuran coğrafiyası" adlı tədqiqatlarda ən erkən məscidlərin qiblə divarları, bu nəticələri ayə, hədis və sier mənbələri ilə birləşdirmiş, Gibson, göstərir ki, Məhəmməd Petradə yaşamış və buradan köçmüşdür. Onun sözlərinə görə, müsəlmanların ilk qibləsi Qüdsdəki Aksa məscidi deyil, Petrdəki əl-Lat məbədi kimi istifadə olunan Kəbə idi. Bu quruluş müsəlmanlar arasında ikinci sınağa adlandırılan, Abdullah bin Zubayr üsyanında katapultlar tərəfindən dağıdılmış, İbn Zubayr digər müqəddəs əşyalarla birlikdə karadaşı əməvilərin hücumlarından uzaq müasir Məkkəyə köçürmüş yeni bir məbəd inşa etmişdir. Əməvilərə qarşı Abbasilərçə dəstək verilən yeni yer keçid dövrünün sonunda bir neçə yüz il ərzində tamamilə qəbul edilmiş, yeni tikilmiş məscidlərin istiqaməti yeni Məkkə istiqamətində qurulmağa başlamışdır. Lakin əməvilərin təsiri altında olan Şimali Afrika və Andaluz məscidləri yeni qibləyə qarşı durmaqda davam edir, öz istiqamətlərini tamamilə başqa istiqamətə, Cənubi Afrikaya çevirirdilər.<ref name="bio">Data on Gibson's biography taken from his Web pages, his book ''Qur'ānic Geography'' and the Amazon author information to this book: [http://nabataea.net/nabhistory.html] {{Webarşiv\|url=https://web.archive.org/web/20200521165215/http://nabataea.net/nabhistory.html \|tarih=21 Mayıs 2020 }} {{\|url=https://web.archive.org/web/20200521165215/http://nabataea.net/nabhistory.html \|tarih=21 Mayıs 2020 }}, [http://nabataea.net/authors.html] {{Webarşiv\|url=https://web.archive.org/web/20180408141023/http://nabataea.net/authors.html \|tarih=8 Nisan 2018 }} {{\|url=https://web.archive.org/web/20180408141023/http://nabataea.net/authors.html \|tarih=8 Nisan 2018 \|tarih=8 Nisan 2018 }}, [https://independent.academia.edu/DanGibson1] {{Webarşiv\|url=https://web.archive.org/web/20200126144605/https://independent.academia.edu/DanGibson1 \|tarih=26 Ocak 2020 }} {{\|url=https://web.archive.org/web/20200126144605/https://independent.academia.edu/DanGibson1 \|tarih=26 Ocak 2020 }}, [https://www.amazon.co.uk/Nabataeans-Builders-Petra-Dan-Gibson/dp/1413427340] {{Webarşiv\|url=https://web.archive.org/web/20170531014144/http://nabataea.net/authors.html \|tarih=31 Mayıs 2017 }} {{\|url=https://web.archive.org/web/20170531014144/http://nabataea.net/authors.html \|tarih=31 Mayıs 2017 }}</ref><ref>Dan Gibson: Qur'ānic Geography (2011)</ref> Onun sözlərinə görə, Quranda qeyd olunan "Bekke" və ya "Məkkə" sözləri də Petrəyı işarə edən sözlər idi. Youtube-da bax; [https://www.youtube.com/watch?v=IOyWqHIbJHk ''The Sacred City'' (2016) (''Kutsal Şehir''), Türkçe] 106-cı ildə Roma İmperiyası Hicazın bir hissəsini nəzarətə götürdü və Məkkənin şimalında yerləşən Hicr-Hicr (Mədain Saleh) kimi şəhərləri idarə etdi.[19] Qərbi Ərəbistanda Prokopius kimi Roma tarixçiləri tərəfindən ətraflı araşdırmalar və təsvirlər edilmiş, lakin Məkkə adında və ya Məkkənin yerləşdiyi bölgədə heç bir həcc və ticarət fəaliyyətinə rast gəlinməmişdir.<ref>The New Encyclopædia Britannica: Micropædia Volume 8: Encyclopædia Britannica, Inc. 1995. p. 473. {{ISBN\|0-85229-605-3}}</ref> Xarici mənbələrdə Məkkənin ilk dəfə görünməsi e.ə. 741-ci ildə “Bizans-ərəb salnamələri” adlı əsərdə reallaşdı. Lakin bu əsərdə naşir şəhərin Hicaz əvəzinə Mesopotamiyada yerləşdiyini yazmışdır.<ref name="ReferenceA">Holland, Tom; In the Shadow of the Sword; Little, Brown; 2012; p. 471</ref> Məkkə ilk orta əsrlərdə müxtəlif dövlət ərazilərinə tabe olsa da sonradan Allah Təala tərəfindən elçi olaraq Məhəmməd Əleyhissəlamı göndərmiş və İslam dininin qalib gəlməsindən sonra yaranan ilk Müsəlman Xilafətinin paytaxtı olmuşdur. Məkkə ilk əvvəl susuz səhra olmuş sonradan İbrahim peyğəmbərin həyat yoldaşı Həcər xanım oğlu İsmayıl peyğəmbər ilə buraya gəlmiş və Allaha dua edərək ona su verilməsini istəmişdi. Allah Təala da duasını qəbul edib və bugün Zəm-zəm adlanan bulağ səhrada yoxdan var etmişdi. Məkkəyə sonradan başqa ərəb qəbilələri də axışmağa başlamışdı. Məkkə ilk orta əsrlərdə müxtəlif ▲dövlət ərazilərinə tabe olsa da sonradan Allah Təala tərəfindən elçi olaraq Məhəmməd Əleyhissəlamı göndərmiş və İslam dininin qalib gəlməsindən sonra yaranan ilk Müsəlman Xilafətinin paytaxtı olmuşdur. Məkkəni daha çox məşhur edən orada yerləşən Kəbə evidir. Qurani Kərimdə Allah Təlanın evi adlandırılan Kəbə İbrahim peyğəmbər tərəfindən ilk dəfə tikildiyi bildirilir. Bu gün bütün dünyada namaz qılan və dua edən müsəlmanlar üzlərini məhz Qibləyə yəni Məkkə şəhərində yerləşən Kəbə evinə(Bəkkə) tərəf tuturlar. ▲== İslamda Məkkənin yeri == ▲Məkkə şəhəriində 1700000 insan yaşayır. Həcc ziyarəti zamanı şəhərin əhalisi dəfələrlə artır. Səudiyyə Ərəbistanı kralı Məkkə və Mədinə şəhərlərinin müdafiəçisi sayılır. ▲'''Məkkə''' – Dünya müsəlmanlarının əsas müqəddəs şəhəridir. İslam dininin banisi [[Məhəmməd Peyğəmbər]] qədim ticarət mərkəzi olan bu şəhərdə doğulmuş, yaşamış və öz təbliğatına başlamışdır. O, [[Allah]]a iman gətirməkdən boyun qaçıran həmvətənlərinin təqibindən yaxa qurtarmaq üçün [[622]]-ci ildə bir dəstə tərəfdarı ilə birlikdə Yəsribə (sonradan [[Mədinə]] adlandırılmışdır) köçmüş, oradan məkkəlilərə qarşı mübarizə aparmış, nəticə etibarı ilə onları özünə tabe etdirmişdir. ▲Məhəmməd Məkkənin qədim bütpərəst ziyarətgahı olan [[Kəbə]]ni islamın başlıca müqəddəs ocağı elan etmiş və bütün müsəlmanlara oranı ziyarət etməyi ([[həcc]]ə getməyi) əmr etmişdir. Kəbə Məkkənin [[əl-Məscid əl-Haram]] adlanan əsas məscidində yerləşir. ▲Qeyri-müsəlmanların şəhərə daxil olması qadağandır.<ref>[http://pirhasan.net/hajj_az.html Pir Həsən saytı - Məkkə və Mədinə]</ref> ▲Orta əsrlərdə Məkkə [[Hicaz]]ın (Ərəbistanın) inzibati mərkəzi idi, şəhərdə din elmləri tərəqqi edirdi. XX əsrin əvvəllərində Məkkə şəhər [[şərif]]lərinin türk hökmranlığına qarşı qaldırdıqları üsyanın siyasi mərkəzinə çevrilmişdi. ▲Məkkədə dörd [[sünni]] məzhəbinin və [[cəfərilik\|cəfəri şiələri]]nin tədris müəssisələri yerləşir. ▲Hazırda Məkkə dünya islam hərəkatının mərkəzinə çevrilməkdədir. [[Beynəlxalq Müsəlman Təşkilatları\|Beynəlxalq müsəlman təşkilatları]] öz iqamətgahlarını Məkkədə yerləşdirirlər, orada getdikcə daha tez-tez ümummüsəlman konfransları keçirilir; zəvvarların Məkkəyə gəlməsindən müsəlman həmrəyliyi ideyalarının təbliği üçün geniş istifadə olunur. == İstinadlar == Sətir 37 ⟶ 45: == Mənbə == * İslam (qısa məlumat kitabı). Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının Baş Redaksiyası. Bakı: 1989, səh.~~79-80~~79–80. == Xarici keçidlər == * [http://www.deyerler.org/ Deyerler sitesi] {{Vebarxiv\|url=https://web.archive.org/web/20110201042412/http://deyerler.org/ \|date=2011-02-01 }} {{ref-az}} * [http://www.al-shia.org/html/azr/ Əlşiə sitesi] {{Vebarxiv\|url=https://web.archive.org/web/20110613131350/http://www.al-shia.org/html/azr/ \|date=2011-06-13 }} {{ref-az}} * [http://www.irfandergisi.com/ İrfan dergisi] {{Vebarxiv\|url=https://web.archive.org/web/20080819142517/http://www.irfandergisi.com/ \|date=2008-08-19 }} {{ref-az}} * [http://www.saudinf.com/main/a84.htm/ Mədinə şəhəri] {{Vebarxiv\|url=https://web.archive.org/web/20090105200838/http://saudinf.com/main/a84.htm \|date=2009-01-05 }} {{en}} * [http://www.desihotmasala.com/2008/12/holy-madinah-city-new-architecture-of.html/ Mədinə memarliği] {{Vebarxiv\|url=https://web.archive.org/web/20090121002338/http://www.desihotmasala.com/2008/12/holy-madinah-city-new-architecture-of.html \|date=2009-01-21 }} {{en}} * [http://www.saudinf.com/main/a83.htm/ Məkkə şəhəri] {{Vebarxiv\|url=https://web.archive.org/web/20081223063542/http://www.saudinf.com/main/a83.htm \|date=2008-12-23 }} {{en}} {{Vikianbar kateqoriyası\|Category:Mecca}} Sətir 55 ⟶ 63: [[Kateqoriya:Məkkə\| ]] [[Kateqoriya:İslamın müqəddəs yerləri]]