Schinopsis balansae

Schinopsis balansae;
Estáu de caltenimientu
	; En peligru (UICN)
Clasificación científica
Reinu:	Plantae
División:	Magnoliophyta
Clas:	Magnoliopsida
Orde:	Sapindales
Familia:	Anacardiaceae
Xéneru:	Schinopsis
Especie:	S. balansae; Engl. 1885
Consultes
Royal Botanic Gardens, Kew	Royal Botanic Gardens, Kew
World Flora Online	World Flora online
	[editar datos en Wikidata]

El quebracho coloráu chaqueño (Schinopsis balansae) ye un árbol nativu de Suramérica, bien apreciáu pol so madera, utilizada en ebanistería, y pol so altu conteníu en taníns. Crez na zona oriental de la rexón chaqueña, tomando los departamentos paraguayos d'Alto Paraguay y Presidente Hayes, los departamentos bolivianos de Tarija y Chuquisaca y les provincies arxentines de Formosa y Chaco, anque por cuenta de la bien intensa esplotación del pasáu sieglu y a la bien amenorgada tasa de crecedera la población amenorgóse de manera alarmante.

Ye un árbol de gran tamañu; precisa temperatures elevaes y muncha lluz solar pal so desenvolvimientu. Tien raigaños pivotantes fondes, y un tueru rectu, en que los sos nódulos formar ramificaciones en forma d'escayu. La copa tien forma de conu invertíu.

La madera, de color castañu a acoloratáu, ye bien dura, pesada —la so pesu específicu algama 1.39— y fuerte; ye por demás resistente al mugor, polo que s'emplega en muebles calidable, y foi la principal madera pa iguar los rectangulares y longilíneos "durmientes" que soporten los rieles de los ferrocarriles en gran parte d'Arxentina. Ye bien ricu nel astrinxente tanín, usáu principalmente pa la curtiembre. Ye posible estrayer 1200 a 1250 kg/m³ de tanín d'ella, un rendimientu d'un 38% del so pesu total.
Esto provocó una balta indiscriminada de los quebrachales mientres los cuarenta primeros años del sieglu XX hasta que se sustituyó por Acacia mearnsii como principal fonte d'esti productu.

En 1956 foi declaráu "Arbol Forestal Nacional" de la República Arxentina^[1]

Etimoloxía

Esti árbol como tolos llamaos quebrachos recibe'l so nome de les pallabres españoles "quiebra-hachu"^[2] por cuenta de la suma durez de les sos maderes.

Nomes comunes en Paraguái

quebracho coloriáu, urunde’y-pytá, yvyra jy’y, quebracho variedá tupí, quebracho variedá jakaré.

Descripción

El so tueru ye rectu y tien un diámetru mayor a un metro. La copa ye pocu desenvuelta y tien la forma d'un conu invertíu. La corteza ye gruesa, pardu-abuxada, con resquiebros fondos que formen plaques irregulares. Les ramines nueves tienen un color abuxáu y tán provistes dacuando d'escayos. Los escayos tienen un llargor de 2 cm, son rectes y agudes.

Les fueyes son simples y alternes. El fexe tien un color verde intensu y el viesu ye verde-buxu. Les nervaduras son más prominentes nel viesu de la fueya. Los márxenes de la fueya son llevemente ondulaos y la base ye arredondiada. Les inflorescencies son panojas terminales y panículas axilares. Les flores son diminutes de color blancu-verdosu o acoloratáu.

Los frutos tienen una ala llateral, la parte seminífera ye romboidal. Los raigaños pivotantes y fuertes, que n'arbolinos nuevos lleguen yá a grandes fondures, enzancando la so tresplante.

La esplotación de manera industrial empezó a fines de s. XIX nel nordeste de l'arxentina Provincia de Santa Fe, onde esistíen concentraciones importantes de montes de quebracho coloráu, árbol que por cuenta de la durez de la madera emplegar pa durmientes de ferrocarril y postes y del que s'estrayi'l tanín, sustancia usada nel curtido de cueros.

Fenoloxía

Les sos carauterístiques de fenoloxía: floria de payares a marzu y fructifica de febreru a abril. Ye la especie dominante nes isletas montiegues del Chaco húmedu.

Distribución xeneral

Atopar al Quebracho Coloriáu nel oeste y centru del Paraguái, nordés arxentín, oriente de Bolivia y sureste del Brasil.

Usos del quebracho coloriáu

El quebracho coloráu tien una madera persistente, casi imputrescible. El so nome ye deducíu posiblemente de la idea de “quiebra hachu”. El duramen contién estractu de tanín nun 38 % del pesu total. L'estractu de tanín sirve para curtir diversos cueros, razón pola cual esta especie esplotóse masivamente.

Pola esplotación indiscriminada y deforestación masiva de la que foi oxetu'l Quebracho Coloriáu non pueda definise claramente l'área da distribución orixinal de la especie, pero sábese a les traces qu'habitaba'l Chaco húmedu y zones aledañas al ríu Paraguái. Ye un árbol carauterísticu de Brasil, Arxentina y Paraguái.

L'árbol, con tantes propiedaes significatives, tamién ye usáu na medicina popular. Les fueyes tienen munches aplicaciones. Los Llingua-Maskoy tienen la creencia que la madera puede estornar a l'alma del enemigu que foi matáu porque «La madera [del quebracho] al quemar crepita tan fuerte que l'alma [del enemigu asesináu] asústase y [asina] l'alma en pena nun fai nengún dañu».

Usu melecinal El cocimientu de la madera ye astrinxente y úsase pa tratar fories y disentería, externamente pa llavar firíes y úlceras cutanees y nel llavadura vaxinal; el cocimientu del raigañu usar pa tratar fories y disentería y como depurativu.

Usu forrajero Les fueyes constitúin un bon recursu forraxero, siendo de gran provechu pal ganáu.

Usu ritual Esti árbol tamién representa de manera importante la cultura indíxena, sabiendo que pa los pueblos orixinarios qu'habiten el Paraguái los árboles y otres plantes tienen un orixe místicu. Por casu, delles etnies falen d'homes que se volvieron árboles por cuenta de un acontecimientu, polo xeneral, tráxicu.

Les Llingua-Maskoy faen fueu coles cañes d'esta especie pa protexer a una persona que matara a otra o a un yaguar, yá que de lo contrario l'alma d'éstos vendrá atacalo.

Anguaño, la madera del quebracho coloriáu ye apreciada como carbón pa prender el fueu del famosu ‘‘asáu” o barbacoa. Tamién los ayoreos usen la so lleña tradicionalmente pa rustir la carne nel fornu soterrañu.

El coronillo

Una especie de quebracho coloriáu ye tamién conocida col nome de coronillo, Schinopsis quebracho-coloriáu (Schltdl.) F.A.Barkley & T.Mey.,^[3] pero'l so tueru suel ser más trabancosu que'l del quebracho coloráu común, polo cual ye menos aptu pa usu en construcciones.

Les fueyes del coronillo son compuestes y por tanto bien distintos a les del quebracho coloráu. Les sos flores son pequeñes y amarellentaes. Les granes presenten un color coloráu bien curiosu cuando tán verdes. Muncha xente confundir pol so floriamientu similar.

Esti árbol conocer n'Arxentina (en delles rexones) como quebracho coloriáu. D'ende'l so nome científicu. El coronillo ye propiu del monte chaqueño.

Taxonomía

Schinopsis balansae describióse por Heinrich Gustav Adolf Engler y espublizóse en Botanische Jahrbücher für Systematik, Pflanzengeschichte und Pflanzengeographie 6: 286. 1885.^[4]

Sinonimia

Quebrachia morongii Britton
Schinopsis balansae var. pendula Tortorelli^[5]

Ver tamién

Referencies

↑ Declárase “Arbol Forestal Nacional” al “Quebracho coloráu chaqueño”.
↑ [1]
↑ Bol. Soc. Argent. Bot. iii. 156 1950 (IK)
↑ «Schinopsis balansae». Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. Consultáu'l 16 de xunetu de 2013.
↑ Schinopsis balansae en PlantList

Bibliografía

Peña-Chocarro, M., J. D'Exea, M. Vera, H. Maturo y S. Knapp. 2006. GUÍA D'ÁRBOLES Y ARBUSTOS DEL CHACO HÚMEDU (ed. J. D'Exea y M. Peña-Chocarro). The Natural History Museum, Guyra Paraguái, Fundación Moisés Bertoni y Fundación Hábitat y Desenvolvimientu. Asunción, Paraguái. 291pp.

Ulmke, C. y L. August. 2004. UNA GUÍA PA LES PLANTES NATIVES DEL CHACO PARAGUAYU. Iniciativa pa la Investigación y Tresferencia de Teunoloxía Agraria Sostenible (INTTAS). Loma Plata, Paraguái. 243pp.

Tostaren, V. 2004. UNA GUÍA PA PLANTES MADERICES DEL CHACO. Iniciativa pa la Investigación y Tresferencia de Teunoloxía Agraria Sostenible (INTTAS). Loma Plata, Paraguái. 120pp.

USDA, ARS, National Genetic Resources Program. GRIN. National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?70657 (24 dic 2007)

López, J. A; Little, Y.; Ritz, G.; Rombold, J.; Hahn, W. (1987). Árboles comunes del Paraguái: Ñande yvyra mata kuera. Asunción del Paraguái: Cuerpu de Paz.

Enllaces esternos

Catálogo Web d'Especies Forestales, O.N.A. Schinopsis balansae.

http://www.agr.una.py/cgi-cef/cef.cgi?rm=detalle&ID=49 Archiváu 2008-10-02 en Wayback Machine

Catálogo Web d'Especies Forestales, O.N.A. Schinopsis quebracho-coloriáu

http://www.agr.una.py/cgi-cef/cef.cgi?rm=detalle&ID=27 Archiváu 2014-09-02 en Wayback Machine.

[1] Declárase “Arbol Forestal Nacional” al “Quebracho coloráu chaqueño”.

[2] [1]

[3] Bol. Soc. Argent. Bot. iii. 156 1950 (IK)

[Trop-4] «Schinopsis balansae». Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. Consultáu'l 16 de xunetu de 2013.

[5] Schinopsis balansae en PlantList

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]