Saltar al conteníu

Entierru

Esti artículu foi traducíu automáticamente y precisa revisase manualmente
De Wikipedia
La versión para imprimir ya no se admite y puede contener errores de representación. Actualiza los marcadores del navegador y utiliza en su lugar la función de impresión predeterminada del navegador.
Escultura Entierru de Joselito “El Gallu”, obra de Mariano Benlliure, dedicada en Sevilla al matador español.
Anne-Louis Girodet de Roussy-Trioson L'entierru de Atala (1808), Muséu del Louvre.

Un entierru, exequias o sepelio,[1] faen referencia al conxuntu de ceremonies y actos qu'acompañen al procesu de soterrar, dar sepultura (o inclusive incinerar) un cadabre. Primer acepción del términu</ref>[lower-alpha 1]

La naturaleza y la composición de los ritos funerarios –o de duelu– del entierru varien según la dómina, la cultura, la posición social del difuntu y les creencies relixoses de la sociedá a les que pertenez el muertu.[2] Asociaos al entierru como un conxuntu total apaecen otros capítulos ceremoniales o luctuosos como'l embalsamamientu y el veloriu, antes del treslláu del cadabre hasta'l so sepultura o'l so centru de cremación.[3]

Evolución histórica

Entierru cruciando'l ríu Nilu, pintáu por Frederick Arthur Bridgman, hacia 1870

Los rituales de despidida del difuntu fueron variando y estremándose en función de les creencies relixoses, el clima, la xeografía y el rangu social.[4] L'enterramientu, acomuñáu siempres al cultu de los antepasaos y a les creencies na otra vida,[5] puede considerase como unu de los principales elementos d'estudiu claves na evolución cultural de la raza humana y una fonte importante de motivos iconográficos rellacionaos cola muerte.[6]

Resulta esclaradora la rica cultura qu'arrodia a los enterramientos n'estadios anteriores a la Prehistoria y por tanto anteriores a la práutica del cultivu.[lower-alpha 2] Un simbolismu cuasi universal –determináu por principios como la Tierra como madre fecunda y les nociones de renacencia y 'postvida'– favorez la idea de que toos aquellos que los sos restos sían apurríos a la tierra van poder recibir d'ella una nueva esperiencia vital, como un elementu más del ciclu agrariu.[6]

Nel mundu antiguu

  • Nel primitivu Exiptu de los faraones, tres la muerte d'una persona, una xunta o tribunal públicu decidía si la respetabilidad del muertu merecía un entierru especial o tenía de ser soterráu nuna fuesa (el tártaru»); asina, aquel que morría dexando deldes, nun yera dignu de exequias.[4]
  • El ritu aciagu hinduista más común consiste nuna ceremonia con ufrienda d'elementos llamada antiesti,[7] previa a la cremación del difuntu y la posterior entrega de les cenices a dalgún ríu sagráu.
  • Ente los xudíos, los entierros podíen durar siete díes, llegando a los trenta díes cuando se trataba de príncipes o reis. Mientres esti tiempu, y ente los prauticantes más estrictos, los parientes debíen ayunar, dir cola cabeza descubierto y descalzu, y dormir sobre la ceniza revistíos de cilicios. Polo xeneral, los cadabres yeren soterraos.[8]
  • Na antigua Atenes, el cuerpu del difuntu, llaváu y arumáu yera espuestu nel antepar de la so casa y dar# en el so entierru con gran solemnidá, formando parte de la comitiva tocadores de flauta, los fíos, les muyeres llanzando agudos berros y mesándose los pelos, los parientes y los amigos. El cadabre yera quemáu y soterráu, pronunciábase l'aponderamientu del difuntu si yera personaxe importante o tuvo una muerte heroica y terminábense les ceremonies con un llacuada.[9]
  • En Roma, y ente les clases privilexaes, dempués de que l'agonizante diera'l so últimu sollutu quitábase-y la sortía, cerrábense-y los güeyos y la boca y llamábase-y tres veces pol so nome. El cuerpu llaváu, arumáu y revistíu colos meyores traxes permanecía espuestu munchos díes nel antepar de la casa mortuoria. Nos primeros tiempos de la república, l'entierru verificábase siempres de nueche. Diba a la cabeza de la comitiva un maestru de ceremonies siguíu de lictores vistíos de negru. Siguíen de siguío los músicos, les plañideres o llorones (praficae) con lacrimatorios de folla o de vidriu, los arquimimos que representaben con xestos les principales aiciones de la vida del difuntu, los esclavos llibertos, les semeyes de los antepasaos y les insinies. El cuerpu yera lleváu nuna llitera (féretrum) por portantes especiales o bien pola familia o elevaos personaxes y siguíen detrás los parientes cubiertos con velos y exhalando berros quexumosos. Pronunciábase l'aponderamientu del difuntu nel foru si yera personaxe notable y nel intre yera lleváu'l cadabre a la pira encendida siempres extramuros. Recoyíense les cenices nuna urna y yeren asitiaes nel sepulcru de la familia (columbarium). L'entierru diba siguíu de llacuaes (silicernia) y dacuando, de xuegos aciagos. Los cuerpos de los probes yeren conducíos nun ataúd común (sandápila) y soterraos ensin nenguna ceremonia. Sicasí, les persones modestes constituyeren «colexos funerarios» p'asegurar a cada unu de los sos acomuñaos una sepultura decorosa y oraciones aciages.[10]

Ritos de inhumación

La inhumación (del llatín «inhumāre», procedente de «humus», tierra) ye'l términu téunicu que define l'aición de soterrar un cadabre. D'ente los numberosos y variaos ritos o ceremonies qu'arrodien esti procesu nes distintes cultures humanes, y n'atención al pesu cuantitativu de delles relixones na vida y les sociedaes, cabría describir de forma somera dellos ritos de inhumación nel ámbitu del cristianismu, l'islam y el xudaísmu.

Esisten sustanciales diferencies rituales ente les ilesies cristianes, sían ortodoxes, católiques y otres confesiones allegaes. Nel casu de la Ilesia Católica prauticar de forma tradicional n'enterramientu (o inhumación), y dende 1963 autorízase la incineración. El ritu cristianu, tres el sacramentu de la estremaunción y el veloriu dempués del decesu, materializar nel cortexu aciagu y entierru del difuntu, y la posterior celebración de les sos funerales. Si'l cuerpu ye incineráu, el ritu católicu, polo xeneral, encamienta que la urna coles cenices del muertu, seya depositada nun llugar d'acoyida definitivu.[11]

La relixón islámica, nun acepta la incineración del cadabre nin l'usu de bóvedes, mezquites-baltes, o tumbes monumentales, como tampoco l'empléu de ataúdes nin de dote funeraria. L'entierru llindar –salvu en casos comparables a los funerales d'estáu n'otres cultures– al treslláu del cadabre amortayáu hasta la tumba, considerada como una morada que protexe al cadabre agresiones esternes.[12]

Una descripción simplificada del ritual hebréu de la muerte esplica qu'han de ser los familiares y amigos cercanos del difuntu los encargaos del cuerpu y la so llavadura («tahará»), lo mesmo que de los preparativos pal entierru, el balobru, el caxón y la documentación llegal, el veloriu, el cortexu y la inhumación, procesu qu'hai de realizase nel mesmu día de la muerte pero que puede retrasase en función de la duración de los funerales pa honrar al fináu, o por esperar la llegada de parientes cercanos que vienen de llugares distantes. N'enterramientu final tamién va poder aplazase por causa del «shabat», d'un «iom tov», o pol treslláu del cadabre la 'Tierra d'Israel'. Tamién interesa rellatar quiciabes que, como nes tradiciones funeraries islámiques, el balobru ye un signu d'igualdá ente tolos seres humanos, y asina mesmu la llei xudía prohibe tantu los entierros en mausoleos como les cremaciones. Tres l'enterramientu (inhumación), ciérrase la ceremonia asitiando una pequeña piedra o un puñáu de tierra sobre la sepultura, y como nel ritu islámicu xeneral despidir al difuntu con una curtia oración.[13]

Entierru civil

Esisten ritos funerarios ensin creencies relixoses. En llinia cola corriente ideolóxica del llaicismu,[14] les exequias llaiques (o civiles) abonden como alternativa al entierru relixosu. Conceyos como'l de Vitoria yá lo ufierten como unu más de los sos servicios.[15][16] Un modelu d'entierru civil inclúi unes pallabres de bienvenida a los asistentes, una reflexón sobre la vida y la muerte, unes pallabres sobre'l difuntu, la llectura d'un poema y una despidida.[17]

L'entierru d'un personaxe

Artículu principal: Benito Pérez Galdós

A pesar de que José Ortega y Gasset denunció públicamente l'olvidu oficial,[18] institucional y políticu, de Benito Pérez Galdós, nuna encendida necrolóxica publicada nel diariu El Sol el 5 de xineru de 1920,[19] Pela so parte, Unamuno n'idéntica fecha escribía que, lleendo la so obra, «daremos cuenta de la chorna que pesa sobre la España en qu'él morrió».[20] lo cierto ye que, según la prensa del momentu,[21] unu de los primeros en presentase na casa mortuoria foi, efeutivamente, Natalio Rivas, ministru d'Instrucción Pública, amás de políticos como Alejandro Lerroux (siempres sollerte a la simboloxía de lo público) o la condesa y amiga íntima del fináu Emilia Pardo Bazán. Poco dempués llegó'l toreru Machaquito y una interminable procesión d'amigos, conocíos y personalidaes varies. El desfile aumentaría en forma progresiva cuando dende los once de la nueche del mesmu día de la so muerte quedó instalada'l veloriu nel Patiu de Cristales del Conceyu de Madrid. Ellí allegaron el xefe del Gobiernu y cinco de los sos miembros xunto con «cientos de miles de ciudadanos».[22] Tamién esi mesmu día 4, el ministru Rivas punxo a la firma del rei un Decretu «estableciendo honores y distinciones», ente les que s'incluyíen que l'entierru fora costeado pol Estáu y l'asistencia de les Reales Academies, Universidaes, Atenéu y Centros d'Enseñanza y Cultura, amás d'otros funcionarios ministeriales. El Senáu, pela so parte, celebró una sesión p'alcordar el pésame de la institución y la so asistencia oficial al sepelio. Publicóse una esquela mortuoria dándo-yos el pésame a los familiares (la fía de Galdós y el so home, la so hermana Manuela, ausente en Les Palmes de Gran Canaria, el albacea Alcaín...).

En señal de duelu, esa nueche del 4 de xineru cerraron tolos teatros de Madrid col cartelu de Nun hai función.[22] Na prensa madrilano y nacional, dellos diarios como'l conservador La Dómina publicaron númberos estraordinarios glosando la imaxe del escritor canariu fináu.[23]

El llunes 5 de xineru de 1920, arrodiando'l féretro la Guardia Municipal, de gala, y cubiertu por corones de flores, partió l'entierru de Benito Pérez Galdós. Los periódicos falaron depués de que 30 000 persones pasaren pol veloriu y de qu'unes 20 000 formaron cortexu estraoficial hasta'l campusantu.[24] Anque nesa dómina nun yera costume que les muyeres allegaren a los entierros, naquella ocasión participó l'actriz Catalina Bárcena (creando asina un ciertu precedente), y en cuanto el duelu oficial retiróse, al altor de la Puerta d'Alcalá, progresivamente fueron allegando les otres muyeres de Madrid: les menestralas, les obreres, les madres de familia de les clases populares.[23][25] El güelu que cuntaba hestories qu'elles podíen entender y sentir, l'hermanu escritor que les había inmortalizado con bien diversos nomes y sentimientos, entamaba aquella fría tarde'l so últimu viaxe.[26]

Un poema d'Antonio Machado

En 1907, Antonio Machado incluyó nel so llibru Soledaes esti poema tituláu “Nel entierru d'un amigu”.[27][28]

Tierra diéron-y una tarde horrible del

mes de xunetu, sol sol de fueu.
A un pasu de l'abierta sepultura,
había roses de podres pétalos,
ente xeranios d'aspru arume
y colorada flor. El cielu
puru y azul. Corría
un aire fuerte y seco.
De los gruesos cordeles suspendíu,
pesadamente, baxar fixeron
el ataúd al fondu de la fuesa
los dos sepultureros...
Y a los reposar sonó con reciu golpe,
solemne, nel silenciu.
Un golpe de ataúd en tierra ye daqué
perfectamente seriu.
Sobre la negra caxa rompíense
los pesaos tarrones polvorientos...
L'aire llevábase
de la fonda fuesa l'ablancazáu aliendu.
—Y tu, ensin solombra yá, duerme y reposa,
llarga paz a los tos güesos...
Definitivamente,

duerme un suañu sele y verdadero.
Antonio Machado (1907)

Nel folclor tradicional

Entierru de la Sardina, vistu por Goya hacia 1812-14 (Real Academia de Belles Artes de San Fernando).
Entierru de la Sardina, vistu por Goya hacia 1812-14 (Real Academia de Belles Artes de San Fernando).

D'ente'l conxuntu de falsos entierros o simulacros d'esta ceremonia,[lower-alpha 3] puede destacar nel folclor español el entierru de la Sardina,[29] ritu o festexu d'aire profano celebráu'l 'miércoles de ceniza', últimu día del Antroxu.[30] Dellos estudios proponen el so orixe nel episodiu asocedíu nel Madrid de Carlos III d'España, cuando'l rei ordenó soterrar tou un cargamentu de sardines llegaes a la Villa en tan mala traza que se fixo indispensable la midida sanitaria.[31] Los estudiosos sorrayen el calter contradictoriu de la fiesta popular que precisamente'l día qu'acaba'l ayunu, sotierra una sardina; y proponen que se trata d'un actu simbólicu col que se sotierra precisamente lo que s'odia de la Cuaresma».[31][lower-alpha 4]

Ritos y supersticiones

Na tradición española, l'entierru puramente dichu empieza cola ceremonia de sacar el ataúd de la casa del difuntu, curiando de que'l difuntu “sala colos pies per delantre”, como encamienten dichos, sentencies y refranes. La tradición dictaba que'l féretro tenía de ser lleváu puramente polos homes de la familia o bien allegaos al difuntu (llegando a asoceder que si yeren desconocíos quien lo faíen les muyeres y vecines de la familia sometíen-yos a tou tipu d'insultos, dende la puerta o ventanes de la casa del muertu, pos hasta'l sieglu xx yera preceptivu que, salvo les plañideres profesionales, el sexu femenín nun acompañaren de facto al difuntu hasta'l llugar del so sepultura, anque sí pudieren tar apostaes a lo llargo de la carrera siguida pol féretro y el so comitiva. Esi percorríu, como antes el veloriu, tenía de gociar de la presencia de les mentaes lloramicadores (pos «les llárimes apurren el sal necesario nel tránsitu a la otra vida»), quedando acomuñada la cantidá y l'esgarriu del so lloru a la categoría social y el rangu del muertu.[lower-alpha 5] Tamién teníen d'acompañar al muertu nel so últimu viaxe les flores (los tradicionales ramos y corones de difuntos), como símbolu del amor.[2]

Ente les supersticiones d'orixe relixosu ta la d'evitar celebrar l'entierru los vienres. Otra superstición bien popular, anque practicamente sumida nel sieglu xxi, yera que cruciase con un entierru yera signu o señal de mal badagüeyu, lo qu'obligaba a afayase la cabeza (quitar el sombreru, gorra, etc.) pa compensar el «fatum».[2] Queda l'anécdota de que'l gran matador Rafael Gómez Ortega 'el Gallu' arrenunció a torear en delles ocasiones por habese atopáu con un entierru cuando se movía él hasta la plaza.[2]

Cortexos aciagos n'entierros históricos

  • Recreación del entierru de Ramsés II, por William Blamire Young (hacia 1930)
    Recreación del entierru de Ramsés II, por William Blamire Young (hacia 1930)
  • Entierru d'Emilio Castelar al so pasu pela Puerta del Sol de Madrid.
    Entierru d'Emilio Castelar al so pasu pela Puerta del Sol de Madrid.
  • Entierru civil de Caruso en Nápoles, el 2 d'agostu de 1921
    Entierru civil de Caruso en Nápoles, el 2 d'agostu de 1921
  • Entierru d'Eva Perón en Buenos Aires en xunetu de 1952
    Entierru d'Eva Perón en Buenos Aires en xunetu de 1952

Ver tamién

Notes

  1. ↑ Nun tien de confundir se col funeral, términu que n'inglés tien un significáu y usu ambiguos, pero que n'español se define como'l conxuntu de los oficios solemnes que se celebren por un difuntu dalgunos díes dempués del entierru o en cada aniversariu de la so muerte». Siendo'l entierru, puramente dichu y definíu asina pola RAE, tanto'l fechu físicu como lo «perteneciente o relativu al entierru y a les exequias».
  2. ↑ Revilla, nel so Diccionariu d'iconografía, menta'l datu de la esistencia d'enterramientos rituales fai 200.000 años», a mediaos de Paleolíticu, alcontraos nos xacimientos europeos de -y Moustier y la Ferrasie (en Dordoña), y d'exemplos posteriores nos enterramientos de les cueves de Grimaldi (na Riviera italiana) o de la cueva de Paviland (en Gales del Sur).
  3. ↑ Como por casu, l'entierru de Genarín en Lleón, o'l 'entierru de la cuba' en La Rioxa.
  4. ↑ El popular entierru de la sardina, festexáu en diverses llocalidaes españoles, tien en Madrid un programa d'actos que foi variando col pasu de los sieglos. Nel so orixe, salía en procesión dende'l castizu allugamientu d'El Rastru; depués el gruesu de la celebración treslladar a la pradería del Correxidor, hasta que desapaecíu esti espaciu na década de 1920, llevóse'l so puntu de partida a la contorna de la ermita de San Antonio de la Florida, dende onde marcha en procesión hasta la Casa de Campo xunto a la fonte de los Paxarinos, onde ye soterrada la sardina ritual (una sardina mercada nuna pescadería y depositada nun nuevu ataud, cada añu). Tol ceremonial cuerre al cargu de la Allegre Cofradería del Entierru de la Sardina.
  5. ↑ Informa coles mesmes Revilla que, na llocalidá murciana d'Abarán rexistróse la esistencia de plañideres profesionales hasta de década de 1950.

Referencies

  1. ↑ «sepelio» (castellanu). .wordreference.com. Consultáu'l 21 de febreru de 2018.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Flores Regatucu, 2000, p. 110-111.
  3. ↑ Casares, 1975, p. 164.
  4. ↑ 4,0 4,1 «Rito Funerarios. Formes de soterrar a los muertos» (castellanu). historiaybiografias.com. Consultáu'l 23 de febreru de 2018.
  5. ↑ Cirlot, Juan-Eduardo (1991). Diccionariu de Símbolos editorial= Editorial Labor, páx. 212 (funerariu). ISBN 9788433535047.
  6. ↑ 6,0 6,1 Revilla, 1990, p. 139.
  7. ↑ Según el Rig vedá 1.166.14 y 10.169.2, el Manu smriti, el Śatapatha brāhmaṇa y otros, citaos nel Sanskrit-English Dictionary del británicu Monier Monier-Williams (1819-1899).
  8. ↑ «sieglu primeru/ Cómo preparaben a los muertos pal so entierru los xudíos del sieglu I?» (castellanu). jw.org/ye.
  9. ↑ «Rito funerarios na antigua Grecia» (castellanu). themaskedlady (29 d'avientu de 2012). Consultáu'l 23 de febreru de 2018.
  10. ↑ «Morrer en dómina romana». romanorumvita.com (05/11/2013). Archiváu dende l'orixinal, el 2018-02-24. Consultáu'l 23 de febreru de 2018.
  11. ↑ «Los ritos funerarios según la relixón». elmundo.es (2016/04/06). Consultáu'l 23 de febreru de 2018.
  12. ↑ «Funeral Islámicu». redfuneraria.com. Consultáu'l 23 de febreru de 2018.
  13. ↑ «Rituales hebreos de la muerte». masuah.org. Archiváu dende l'orixinal, el 2012-05-13. Consultáu'l 23 de febreru de 2018.
  14. ↑ España: xente más llaico, instituciones igual de relixoses
  15. ↑ Espacios municipales disponibles p'allugar ceremonies civiles
  16. ↑ «About civil funerals». Archiváu dende l'orixinal, el 2018-03-02.
  17. ↑ Videu esplicativu
  18. ↑ Magar nun lo robló, como tampoco robló decenes de sueltos en El Sol nel que collaboró dende l'añu de la so fundación, 1917.
  19. ↑ José Ortega y Gasset: "La muerte de Galdós" (1920). Testu completu en Wikisource Obres Completes III, 2005, 301-302.
  20. ↑ Unamuno, Llibros y autores españoles contemporáneos, Austral, 1972, páxs. 175-77
  21. ↑ López Quintáns, Javier"Notes sobre la muerte de Galdós na prensa de la dómina y dellos testos escaecíos".
  22. ↑ 22,0 22,1 Ortiz-Armengol, 2000, p. 512.
  23. ↑ 23,0 23,1 Ortiz-Armengol y 2000, páxs. 511-513.
  24. ↑ Globo+(Madrid.+1875) Hemeroteca dixital de la BNE Consultáu n'agostu de 2014
  25. ↑ Casalduero, 1974, p. 34.
  26. ↑ Chonon y 1948, páxs. 451-458.
  27. ↑ Machado, Antonio. «Nel entierru d'un amigu». wikisource. Consultáu'l 23 de febreru de 2018.
  28. ↑ Machado, Antonio. «Nel entierru d'un amigu» (castellanu). dialnet.unirioja.es. Consultáu'l de febreru de 2018. «Artículu de Juan María Díez Taboada en «Comentariu de testos lliterarios», obra coordinada por José Rico Verdú, 1980, ISBN 8436213580, páxs. 181-206»
  29. ↑ Aparisi Laporta , Luis Miguel (2010). «L'entierru de la sardina». Madrid históricu (Madrid: Conceyu de Madrid) (27):  páxs. 86-90. ISSN 1885-5814. https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=5312396. 
  30. ↑ Allanto, 1988, páxs. 10-20.
  31. ↑ 31,0 31,1 Gea, 2002, p. 299.

Bibliografía

Enllaces esternos


Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Entierru&oldid=4318191»