Diferencies ente revisiones de «Llingües iroqueses»
m Moving from Category:Tradubot 2018 to Category:Wikipedia:Revisar traducción using Cat-a-lot |
m Preferencies llingüístiques |
||
Llinia 27: | Llinia 27: | ||
:::* Wyandot. |
:::* Wyandot. |
||
:::* Wendat. |
:::* Wendat. |
||
:: 4. '''Laurentiano''' |
:: 4. '''Laurentiano''' ''(?)''. |
||
:: i. Iroqués ([[Confederación Iroquesa]]). |
:: i. Iroqués ([[Confederación Iroquesa]]). |
||
::: 5. '''[[Onondaga]]'''. (c. 90, 1991-1997)<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=ono Ethnologue report for language code: onondaga]</ref> |
::: 5. '''[[Onondaga]]'''. (c. 90, 1991-1997)<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=ono Ethnologue report for language code: onondaga]</ref> |
||
Llinia 95: | Llinia 95: | ||
=== Gramática === |
=== Gramática === |
||
Les llingües iroqueses son [[llingües polisintétiques]] nes que ye frecuente atopar llargues |
Les llingües iroqueses son [[llingües polisintétiques]] nes que ye frecuente atopar llargues pallabres o [[holofrase]]s. |
||
=== Comparanza léxica === |
=== Comparanza léxica === |
||
Llinia 106: | Llinia 106: | ||
! rowspan=2|<small>PROTO-<br>IROQUÉS</small> |
! rowspan=2|<small>PROTO-<br>IROQUÉS</small> |
||
|- |
|- |
||
! Mohawk !! Oneida !! Onondaga !! Cayuga !! |
! Mohawk !! Oneida !! Onondaga !! Cayuga !! Seneca !! Tuscarora !! Cheroki |
||
|- |
|- |
||
| '1' || ʌ́hska || úskah || skáta || skaːt || sgaːd || ę́ˑči |
| '1' || ʌ́hska || úskah || skáta || skaːt || sgaːd || ę́ˑči || saàkwu || *ska- |
||
|- |
|- |
||
| '2' || tékeni |
| '2' || tékeni || téken/<br>tékni || tekní || tekhniː || dekniːh || néˑktiˑ || tʰáʔli || *tekni |
||
|- |
|- |
||
| '3' || áhsʌ |
| '3' || áhsʌ || áhsʌ̠/<br>áhsʌ || ʔáhsɛ̨ || áhsɛ̜ || sëh || áhsę || joʔi || *áhsę |
||
|- |
|- |
||
| '4' || kayéːli || kayé || kayé.(i) || kéih || gueːih || hę́ʔtahk || nvhki || *kayeː- |
| '4' || kayéːli || kayé || kayé.(i) || kéih || gueːih || hę́ʔtahk || nvhki || *kayeː- |
||
Llinia 121: | Llinia 121: | ||
|- |
|- |
||
| '7' || jáˑtah || tsyaˑták || tsyaták || tsyáːtahk || dzaːdak || čáˑʔnahk |
| '7' || jáˑtah || tsyaˑták || tsyaták || tsyáːtahk || dzaːdak || čáˑʔnahk |
||
| (kahlkwoóki)<sup>(b)</sup> |
| (kahlkwoóki)<sup>(b)</sup> || *ʦyáˑtahk<br>*sutare<sup>(a)</sup> |
||
|- |
|- |
||
| '8' || saʔtéːku || téklu || téˑkɛ̨ˑ || tekrǫʼ |
| '8' || saʔtéːku || téklu || téˑkɛ̨ˑ || tekrǫʼ || degyöʼ || néˑkręʔ || chaneéla || *tekru |
||
|- |
|- |
||
| '9' || kyóhtu || wáˑtlu || wáʔˑtɛ̨ˑ || kyohtǫʼ |
| '9' || kyóhtu || wáˑtlu || wáʔˑtɛ̨ˑ || kyohtǫʼ || ʤohdǫːh || níhręʔ || sohneéla || * |
||
|- |
|- |
||
| '10' || oyéːli̠ |
| '10' || oyéːli̠ || oiˑli || washɛ̨́h || washɛ̜ː || washęːh || wáhθhęʔ || skoóhi || * |
||
|} |
|} |
||
:Na tabla anterior /y/ ye l'equivalente [[Alfabetu fonéticu americanista|AFA]] del signu del [[Alfabetu Fonéticu Internacional|AFI]] /j/. |
:Na tabla anterior /y/ ye l'equivalente [[Alfabetu fonéticu americanista|AFA]] del signu del [[Alfabetu Fonéticu Internacional|AFI]] /j/. |
Revisión a fecha de 21:57 7 pay 2018
Llingües iroqueses | ||
---|---|---|
Distribución xeográfica | Sureste d'Estaos Xuníos y Rexón de los Grandes Llagos | |
Países |
Estaos Xuníos d'América Canadá | |
Falantes |
~20.746 (c. 1995) ~20.770 (2009)[1] | |
Filiación xenética | Macro-siux (?) | |
Subdivisiones |
Tuscarora-nottoway Iroqués proto-llagu Cherokicheroqui, Seneca–Cayuga (en) , Onondaga (es) , Susquehannock (es) , Idioma mohawk, Oneida (es) , Wyandot (es) y Tuscarora (es) | |
ISO 639-2 | iro | |
Códigu Glottolog | iroq1247 | |
Ver tamién Idioma - Families - Clasificación de llingües | ||
[editar datos en Wikidata] |
Les llingües iroqueses son un grupu de delles llingües indíxenes falada en América del Norte, que forma una familia llingüística. Delles de les llingües iroqueses atopar ente les primeres llingües autóctones d'Estaos Xuníos en ser puestes por escritu polos europeos. Delles de les llingües iroqueses son parcialmente intelixibles ente sigo polo que n'ocasiones se fala del idioma iroqués.
Les variantes d'idioma iroqués puramente felicidá, yeren la llingua propia de les tribus de la Confederación Iroquesa (Mohawk, Oneida, Onondaga, Seneca, Cayuga y Tuscarora), pueblos que originariamente estender pol actual tao de Nueva York, nel valle del ríu Mohawk y na rexón de los Grandes Llagos, y qu'anguaño s'atopen tremaos en reserves de Nueva York, Ontario, Quebec, Wisconsin y Oklahoma. Tamién pertenecen al mesmu grupu d'otres tribus menores, como les erie, conestoga o susquehannock y los furones o wyandot. El cheroqui tamién pertenez al mesmu tueru llingüísticu.
Clasificación
Clasificación interna
La familia iroquesa componer d'once lengua (ente paréntesis da'l númberu envaloráu de falantes cola fecha de la estimación).
I. Iroqués septentrional.
- A. Tuscarora-nottoway.
- B. Iroqués del llagu.
- 3. Furones.
- Huron. (24, 2012)[3]
- Wyandot.
- Wendat.
- 4. Laurentiano (?).
- i. Iroqués (Confederación Iroquesa).
- 3. Furones.
II. Iroqués meridional.
Relación con otres llingües
Nun se probó venceyos seguros con otres llingües de Norteamérica, anque se suxurieron posibles parentescos. Y. Sapir propunxo que les llingües iroqueses podríen tar lejanamente emparentaes coles llingües caddoanas. Darréu W. L. Sotripe apurrió cierta evidencia morfolóxica en favor del parentescu, proponiendo que tamién les llingües siux taríen emparentaes colos dos families anteriores.[14] Sicasí, la evidencia en favor d'esi parentescu nun paez conclusiva.
Característiques comunes
Dende un puntu de vista tipolóxicu les llingües iroqueses son llingües polisintétiques y tienen xéneru gramatical.
Fonoloxía
Esiste una cantidá razonable de trabayu col métodu comparativu dientro de la familia iroquesa. En concretu la fonoloxía les llingües que formen la subfamilia iroquesa setentrional (Northern Iriquoian) foi reconstruyida con gran detalle.[15] La reconstrucción estándar basar en Lounsbury [1971], Sotripe [1973], Foster [1977] y Mithun [1979]. L'inventariu de consonantes reconstruyíu pa proto-noriroqués (proto-NIN) ye'l siguiente:[16]
Alveolar | Palatal | Velar | Llabiu- velar |
Glotal | |
---|---|---|---|---|---|
oclusiva | *t | *k | *kʷ | *ʔ | |
africada | *ʦ | ||||
fricativa | *s | *h | |||
nasal | *n | ||||
aproximante | *r | *y | *w |
Una característica interesante ye qu'esti sistema escarez de billabiales /p/ o /m/ qu'apaecen en casi toles llingües del mundu. El fonema /*ʦ/ tien dos alófonos *[ʧ] ante /*y, *i/ y *[ʦ] nel restu de contestos fonéticos.
Tocantes a les vocales reconstrúyense cinco vocales non-nasales /*i, *y, *a, *o/ y dos vocales nasales /*ę, *ǫ/. Nes llingües iroqueses conocíes abonden les vocales nasales.
Gramática
Les llingües iroqueses son llingües polisintétiques nes que ye frecuente atopar llargues pallabres o holofrases.
Comparanza léxica
Los numberales en distintes llingües iroqueses son:
GLOSA Septentrional Meridional PROTO-
IROQUÉSMohawk Oneida Onondaga Cayuga Seneca Tuscarora Cheroki '1' ʌ́hska úskah skáta skaːt sgaːd ę́ˑči saàkwu *ska- '2' tékeni téken/
téknitekní tekhniː dekniːh néˑktiˑ tʰáʔli *tekni '3' áhsʌ áhsʌ̠/
áhsʌʔáhsɛ̨ áhsɛ̜ sëh áhsę joʔi *áhsę '4' kayéːli kayé kayé.(i) kéih gueːih hę́ʔtahk nvhki *kayeː- '5' wísk wisk hwíks kwis wis wihsk hiski *hwisk '6' yàːyac yáˑyahk ʔahyáʔk hyeːiʼ yeːiʼ úhyaʔk suútáli *hyaʔk '7' jáˑtah tsyaˑták tsyaták tsyáːtahk dzaːdak čáˑʔnahk (kahlkwoóki)(b) *ʦyáˑtahk
*sutare(a)'8' saʔtéːku téklu téˑkɛ̨ˑ tekrǫʼ degyöʼ néˑkręʔ chaneéla *tekru '9' kyóhtu wáˑtlu wáʔˑtɛ̨ˑ kyohtǫʼ ʤohdǫːh níhręʔ sohneéla * '10' oyéːli̠ oiˑli washɛ̨́h washɛ̜ː washęːh wáhθhęʔ skoóhi *
- Na tabla anterior /y/ ye l'equivalente AFA del signu del AFI /j/.
- (b) El términu apaez en Wyandot col significáu de '7' y en cheroki col significáu de '6'.
- (b) Préstamu del muskogi.
Referencia
- ↑ Ethnologue:Statistical summaries
- ↑ tos Ethnologue report for language code: tuscarora
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Asya Pereltsvaig (2012). Languages of the World: An Introduction. Cambridge: Cambridge University Press, pp. 186. ISBN 978-1-10700-278-4.
- ↑ Ethnologue report for language code: onondaga
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Kenneth Katzner (1986) [1977]. The Languages of the World. Londres: Routledge, pp. 359-360; según el censu de 1990 había 430.000 falantes de llingües indíxenes n'EEXX. ISBN 0-7102-0861-8.
- ↑ Ethnologue report for language code: senenca
- ↑ Campbell, George L. (2004). Compendium of the World's Languages. Florida: Taylor & Francis. p. 1474. ISBN 0-415-20297-3.
- ↑ Ethnologue report for language code: cayuga
- ↑ John R. Edwards (1998). Language in Canada. Cambridge: Cambridge University Press, pp. 135-136. ISBN 978-0-52156-328-4.
- ↑ Ethnologue report for language code: mohawk
- ↑ Mark C. Baker (2002). The Atoms Of Language: The Mind's Hidden Rules Of Grammar. Nueva York: Basic Books, pp. 85. ISBN 978-0-46500-522-2.
- ↑ Ethnologue report for language code: oneida
- ↑ Ethnologue report for language code: cherokee
- ↑ Wallace L. Sotripe, 1973, 1976
- ↑ M. Mithun, 1979.
- ↑ Mithun, 1979, p. 162
Bibliografía
- Goddard, Ives (Ed.). (1996). Languages. Handbook of North American Indians (W. C. Sturtevant, Xeneral Ed.) (Vol. 17). Washington, D. C.: Smithsonian Institution. ISBN 0-16-048774-9.
- Mithun, Marianne. (1999). The languages of Native North America. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-23228-7 (hbk); ISBN 0-521-29875-X.
- Chilton, Elizabeth. “Farming and Social Complexity in the Northeast.” North American Archaeology. Ed. Timothy R. Pauketat and Diana Dipaolo Loren. Malden: Blackwell Publishing Ltd., 2005. 138-160.
- Sotripe, Wallace L. (1973). Siouan, Iroquoian, and Caddoan. In T. Sebeok (Ed.), Current trends in linguistics (Vol. 10, pp. 1164-1209). The Hague: Mouton. (Reprinted as Sotripe 1976).
- Sotripe, Wallace L. (1976). Siouan, Iroquoian, and Caddoan. In T. Sebeok (Ed.), Native languages in the Americas (pp. 527-572). New York: Plenum. (Originally published as Sotripe 1973).
- Sotripe, Wallace L. (1976). The Caddoan, Iroquioan, and Siouan languages. Trends in linguistics; State-of-the-art report (Non. 3). The Hague: Mouton. ISBN 90-279-3443-6.