Vegaviana

Vegaviana ye un conceyu español de la provincia de Cáceres, Estremadura. Atópase na vega del ríu Árrago, nuna zona que se tresformó en regadío cola construcción en 1954 del banzáu de Borbollón.

Vegaviana
Alministración
País	España
Autonomía	Estremadura
Provincia	provincia de Cáceres
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcalde de Vegaviana (es)	Juan Caro Dionisio
Nome oficial	Vegaviana (es)
Códigu postal	10848
Xeografía
Coordenaes	40°02′25″N 6°43′04″W
Vegaviana Vegaviana (España)
Superficie	23.06 km²
Altitú	265 m
Llenda con	Moraleja y Cilleros
Demografía
Población	848 hab. (2023) - 444 homes (2019) - 420 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.22% de provincia de Cáceres
Densidá	36,77 hab/km²
Más información
Fundación	25 xunu 2009 (Xulianu) y 1954
aytovegaviana.es

Nel conceyu atopen el pobláu de colonización de Vegaviana y les escueles-capiya de Matu Baxu, La Morra, La Quinta y Porciones. El so conxuntu históricu, amuesa de l'arquiteutura de colonización española de mediaos del sieglu XX, ye candidatu a bien d'interés cultural dende ochobre de 2014.

Xeografía física

La llocalidá de Vegaviana alcontrar nel estremu noroeste de la provincia de Cáceres, na mancomunidá de Sierra de Gata. El so términu municipal ta carauterizáu pol llanu de regadío (coles estribaciones de la sierra como telón de fondu) con una altitú máxima de 284 msnm y llenda colos términos municipales de Cilleros y Moraleja.

La rede fluvial d'esta zona ta vertebrada en redol a la rivera de Gata, afluente del ríu Arrago, na cuenca hidrográfica del Tajo, que naz nes proximidaes del monte Jálama pa dirixise, en siendo embalsado nes proximidaes de Villasbuenas de Gata, escontra'l llanu de Moraleja.

Estes cuenques definir por mediu d'un paisaxe regular que, nel casu de Vegaviana, ta cubiertu por estensos pacionales y campos de cultivos aparentes pal regadío. Nos regueros y les llamargues, la vexetación ye exuberante con montes, galería de salicáceas (salix alba o populus alba nel regueru Parres), tamujos, xuncos, carrizales o artos. Nos márxenes de les parceles y nos güertos, crecen numberosos árboles frutales. Completen el paisaxe de la zona, tocantes a vexetación arbórea refierse, encines, sufreres, moreres, ocalitos y olivares. En redol al nucleu urbanu de Vegaviana, caltiénse fosilizáu un retazu de la devesa que tuvo de carauterizar secularmente esta zona de la contorna. Per esti espaciu escurre una cañada de ganaos, ramificación de la cañada de Alcántara, en parte coincidente cola principal carretera del conceyu al so pasu pol nucleu urbanu.

Pero'l paisaxe predominante na actualidá ye productu del tresformamientu radical que sufrió la contorna nel sieglu XX, debíu al ambiciosu proyeutu de regadío realizáu en dómina franquista. El Catastru d'Ensenada (1753) déxanos entender, de forma xeneral, les carauterístiques primixenies de les tierres del Valle de Moraleja, dedicaes a hortolices nos cultivos de regadío redoma a les árees riberanes, y a ceberes, víes y olivares nel secanu. Les tierres más probes, de monte baxu, dedicar a camperes pal ganáu. Va Ser entós, a mediaos del sieglu XX, por aciu la construcción de banzaos, canales y acequias, cuando s'ampliaron les estreches franxes de tierra de regadío qu'esistíen hasta entós. El gran finxu nesti procesu ye la construcción de la presa del banzáu del Borbollón sobre'l ríu Árrago, nel términu municipal de Santibáñez el Alto, al nordeste de Vegaviana, a unos quince quilómetros de distancia en llinia recta. La presa realizar nel añu 1954 y, nesi mesmu añu, redáctase'l proyeutu de fundación de Vegaviana. Nos documentos orixinales del "Proyeutu del pueblu de Vegaviana", podemos lleer espresamente cómo la fundación destinar a esta nueva zona agrícola.

Na década de los 90, la rede de regadío completar cola construcción del banzáu sobre la Rivera de Gata, por cuenta de la insuficiencia del volume d'agua embalsada del Borbollón p'atender les necesidaes de riego de tola contorna. Paraleles a les canales, escurren carreteres de serviciu que comuniquen el conceyu colos nucleos de población esvalixaos.

Historia

Orixe

El nome de Vegaviana procede del mesmu nome d'una de les finques nes que s'asitió'l pobláu de colonización, nuna zona d'arboláu d'encines y sufreres y monte baxu.

Pobláu de colonización

Ente 1954 y 1958 realícense les obres del pobláu de colonización qu'allugaría a los colonos llegaos de distintes zones d'Estremadura pa trabayar les parceles asignaes pol Institutu Nacional de Colonización (INC). Los 58 primeros colonos que s'asitiaron nel pueblu col so families facer a partir de 1956. Instalar en barracones mientres se remataba la construcción de les cases. En 1961 asitiárense 3131 colonos, pero por cuenta de una mala producción de los primeros años, qu'obliga a munchos d'ellos a la emigración, amenórgase'l númberu hasta 179 en 1966.

Entidá Llocal Menor

En 1993 Vegaviana constituyir n'Entidá Llocal Menor dependiente de Moraleja.

Conceyu

Nel añu 2005 interpunxo un espediente de segregación municipal, constituyéndose, el 25 de xunu de 2009, como conceyu independiente de Moraleja.

Demografía

Los sos datos de población fueron los siguientes:

• 2002: 900 habitantes
• 2005: 882 habitantes
• 2008: 865 habitantes
• 2010: 853 habitantes
• 2015: 863 habitantes

Economía

El sector agropecuariu ye la principal pilastra de la economía de la contorna. Magar, nos entamos del plan de regadío l'algodón, el tabacu o'l maíz acopaben la producción agrícola, los dos primeros dexaron pasu al tomate, el pepinu y otres variedaes d'hortolices.

Igualmente significativu ye'l sector ganaderu, especialmente bovín, que determina un paisaxe carauterístico d'amplies praderíes destinaes pal forraxe que, a principios de branu, atópense jalonadas con piles d'alpaques.

Tresportes

El pueblu asitiar a unos 4 km de lo que dica agora ye'l puntu final de l'Autovía del Norte d'Estremadura, nel encruz cola EX-108, anque esta distancia aumentar por nun haber una carretera que llegue direutamente hasta ellí. Pa llegar a l'autovía puede escoyese ente dir pela carretera de Moraleja, que sale al este del pueblu, o per otra carretera que lleva a la EX-108 pel sur. Al norte del pueblu sale una carretera que lleva a la CC-3.1, pola cual puede dise a Cilleros. Pel oeste puede dise a Portugal, entrando pela frontera de Monfortinho. Toles carreteres que salen de Vegaviana presenten graves defectos nel firme y escarecen d'arcén.

Servicios públicos

Educación

Nel pueblu hai un colexu públicu d'educación infantil y primaria, el CEIP María de los Ángeles Ballesteros. La educación secundaria puede estudiase nel IES Jálama de Moraleja.

Sanidá

Nel pueblu hai un consultoriu d'atención primaria asitiáu na plaza Los Artesanos.

Patrimoniu

Arquiteutura

El proyeutu arquiteutónicu de Vegaviana foi obra del arquiteutu José Luis Fernández del Amo, en collaboración con Genaro Ala Rodríguez. El proyeutu inicial de 1954 entendía la construcción nuna primer fase de 160 viviendes pa colonos y 30 pa obreros agrícoles amás de los edificios públicos y locales de comerciu. El Institutu Nacional de Colonización (INC) consideró'l costu de les viviendes escesivu y pidió un cambéu parcial del proyeutu que finalmente se compondría de 130 viviendes pa colonos y 60 pa obreros agrícoles. Les obres enllargar dende 1954 a 1959. El proyeutu foi presentáu nel V Congresu de la Unión Internacional d'Arquiteutos de Moscú en 1958, nel que foi bien reconocíu y valoráu.

En 1961, na VI Bienal d'Arte celebrada en São Paulo, Brasil, José Luis Fernández del Amo llogró la medaya d'oru na so estremáu “Planificación d'agrupaciones urbanes” polos proyeutu de los pueblos de Vegaviana, San Isidro de Albatera, El Realengu y Villalba de Calatrava.

Edificios públicos

Ilesia de La nuesa Señora del Rosariu de Fátima.

Les ilesies formen, dientro de los pueblos de colonización como tamién asocede en Vegaviana, el conxuntu edificatorio más importante. Taben constituyíes pola Ilesia, la sacristía, el despachu parroquial, los aseos y l'almacén. Los pueblos mayores teníen tamién vivienda pal sacerdote y l'Acción Católica, dixebrada pa homes y muyeres. La Ilesia de Vegaviana foi construyida en 1958. D'ella sospriende especialmente'l so monumentalidad.

Llevantar en mampostería de cayuela y encalada en blancu. Presenta un doble accesu llateral y fronteru. La fachada principal empobinar escontra la Plaza de Fernández del Amo y ta flanqueada por dos torres prismátiques a entrambos llaos, un tanto adelantraes sobre'l planu de fachada; presenta vanos adintelados sobre los que se disponen les campanes; y remata en cubierta de texa cerámica curva árabe. Nel planu central de la fachada, asítiase un mosaicu d'azulexos diseñáu por Antonio Valdivieso, con iconografía alusiva a l'apaición de la Virxe de Fátima en Portugal. El pórticu subdividir en dos espacios que tán delimitados por una gruesa columna de formigón.

Los llaterales del templu afatar con estribos y contrafuertes, nos que fuelguen los arcos del interior. Nellos dispónense polícromas vidreres de formigón, de gran lluminosidá nes que se representen temes alusives a la Sagrada Eucaristía. Les vidreres son obra del artista José Luis Sánchez.

Destaca l'austeridá moderna del so interior, el color de la cerámica y les vidreres col blancu del cal. Ye d'una sola nave, con arcos de formigón na bóveda. La cabecera tien forma absidal y, xunto a ella, asítiase la sacristía que se comunica cola casa parroquial.

Disponer nel ábside dos vidreres polícromas circulares de formigón, con motivos iconográficos de La Pasión de Cristu. Nel centru, El Calvariu, con representación de La Virxe y San Juan, en cerámica y mosaicu vítreu como fondu. La imaxe exenta de Cristu Crucificáu sobre cruz de forxa asitiar nun ángulu del ábside. Nel llau opuestu al presbiteriu ta'l coru, al que s'apuerta por una escalera dispuesta nel interior de les torres que s'enllarga pela ala esquierda.

Les vidreres de formigón asitiaes nel ábside y, nel restu del muriu de la ilesia, tamién son obres de José Luis Sánchez, al igual que la representación d'El Calvariu.

Los mosaicos polícromos de gres, dispuestos nel presbiteriu, con iconografía Eucarística, según los catorce escenes de la Vía Crucis tremaes polos murios del templu son obra d'Antonio Suárez.

El restu de bienes muebles son el Sagrariu, que les sos puertes tán executaes en mosaicu cerámicu -obra de Jacqueline Canivet- y, los candelabros, realizaos por Lorenzo Pascual sobre diseño de José Luis Fernández del Amo.

Esti autores pertenecen al movimientu artísticu denomináu "El Paso", que tuvo un importante papel nel desenvolvimientu del arte astracto n'España. Fundar en 1957 y, a él pertenecieron artistes de la talla de Manolo Millares, Antonio Saura o Rafael Canogart. El so ideariu establecer na llinia del espresionismu astractu americanu y nel arte "autre" francés. Tales artistes taben na llinia d'influencia de Fernández del Amo pola so vinculación a les corrientes artístiques contemporánees y a la direición del Muséu d'Arte Moderno.

Conceyu

La mayoría de los Conceyos taben configuraos como pequeñes construcciones de dos plantes, desenvolviéndose la cimera, sobre una antoxana, con un balcón nel despachu del alcalde y remataos por torrexones con pináculos, más o menos espodaos, revistíos d'aselaos cerámicos de colores. Nesta mesma sintonía constrúi'l de Vegaviana; dispuestu na Plaza de José Luis Fernández del Amo, al igual que la Ilesia. Llevantar en mampostería de cayuela revocada y encalada, al igual que'l restu de les construcciones del pobláu. Desenvolver en dos cuerpos. El primer cuerpu correspuende a l'antoxana y asítiense nél columnes cilíndriques realizaes en cementu. Dicha distribución tien cierta reminiscencia de les places renacentistes porticadas. Na fachada principal, so l'antoxana, ábrese la puerta d'accesu. Al llau esquierdu tán les dependencies del edificiu de Correos qu'enantes taben allugaes nuna de les estancies dedicaes a los productos artesanos.

Nel segundu pisu distribúyense siete ventanes. Na esquina derecha, amplíase'l volume constructivo desenvolviendo una torre prismática, qu'alluga'l reló y remata en pináculo piramidal nel que se dispón un pararrayos.

Escueles

Nes escueles, la normativa taba regulada pol Ministeriu d'Educación Nacional y proyeutábase el númberu d'aules a razón de 40 alumnos per clase. La planta habitual yera de seis metros d'anchu per nueve de llargu. Les Escueles de Vegaviana presenten planta semicircular, flanqueada a entrambos llaos por dos talos bloques constructivos de planta rectangular. La puerta principal ye adintelada y ta dispuesta so una antoxana. Corona l'edificiu una torre prismática, rematada por un teyáu a una agua, en que los sos baldíos (de singular xeometría) acueye unes pequeñes campanes. L'esterior presenta similar acabáu al restu de les construcciones de Vegaviana: mampostería de cayuela encalada. Nel interior dispónense siete aules y otra serie de dependencies pa despachos y una pequeña biblioteca.

Cooperativa del Campu "La nuesa Señora de Fátima"

Nos pueblos de colonización de tamañu mediu o grande construyeron Hermandá Sindicales, que darréu se denominaron Centros Cooperativos, tal foi'l casu de Vegaviana. Sirvíen por que los colonos pudieren guardar la maquinaria y tamién como pequeñu llugar de xunta. De normal yeren edificios de dos plantes. Na baxa asitiábense'l llar rural, la sales de xuegu y de xuntes y una biblioteca y, na planta alta, les dependencies alministratives, l'archivu y los servicios. Destaquen pol so tamañu y constrúyense tamién por que los colonos puedan esfrutar de les ventayes téunicu y económicu del réxime cooperativu agrícola, como asocede en Vegaviana. Solíense asitiar pela rodiada del pueblu, xunto a unu de los accesos. La Cooperativa de Vegaviana tien dependencies pa los diversos usos: tendeyones p'acoyer la maquinaria de los llabores; taller pa pequeños arreglos del conxuntu de la maquinaria amás d'almacenes pal atroxu d'abonu, granes, piensos y otru tipu de material de variáu usu.

Artesaníes y Casa del Alguacil

Les artesaníes, de carauterístiques similares a los comercios, disponíen en planta baxa d'un espaciu pa trabayar o pa tienda, con un patiu traseru y la vivienda asitiada en planta alta. Les artesaníes dedicar a ferrería, peluquería, taller de mecánicu y carpintería. Fernández del Amo proyeutó tres artesaníes en Vegaviana. L'accesu a los edificios faise al traviés d'una pequeña antoxana que sofita una columna ensin basa nin capitel, de similares carauterístiques a les de la Ilesia y el Conceyu.

La casa del alguacil disponer nel estremu este de les artesaníes, ye de dos plantes, xuniéndose col Conceyu y la Ilesia, al traviés de les antoxana, que funciona como elementu integrador.

Consultoriu Médicu y Farmacia

Asitiáu al oeste de les artesaníes, dispón de vivienda qu'antes foi la del médicu. Presenta dos plantes y destaca, al igual que nel restu de la población, pola testura rugosa de les sos fachaes encaladas xunto al xuegu de volumes.

La Parada de Sementales.

L'edificiu de la Parada de Sementales del Estáu, que s'asitia na esquina meridional del conxuntu urbanu, dio nome a la ronda que delimita la población pol so llateral suroeste. Trátase d'un vastu conxuntu, d'aproximao 1.800 m², que les sos edificaciones ordenar en redol a un patiu central que orixinalmente allugaba la vivienda del veterinariu, la casa del encargáu del INC, amás de cortes y corrolades pal ganáu semental. Na actualidá, acueye diverses instalaciones municipales (sala veloriu, asociación de muyeres y una escuela infantil).

Moblame urbanu

Estatua Homenaje al Colonu

Jesús Díaz Moreno (Coria, 1947) ye l'autor d'esta escultura de cuerpu enteru, de seis metros d'altor, que se llevanta sobre un soporte de cayuela encalada y foi executada en chapa de cobre de dos milímetros de grosez. Ye la representación d'un home d'unos cuarenta años, de fuerte presencia y mirada caltriante, que porta una fesoria (elementu simbólicu utilizáu pol colonu). El cuerpu paez realizáu a manera d'esgarrios de piel, simbolizaos pola ausencia de material en delles zones, alegoría del duru esfuerciu del trabayu nel campu.

La imaxe alzar nel xardín de la Plaza de José Luis Fernández del Amo, que preside. Trátase d'un homenaxe a los homes y muyeres colonos, elementu clave y primordial nel procesu de la colonización.

Fuentes/Bebederos

El llinguaxe emplegáu nel diseñu del moblame urbanu ye de gran economía xestual. Presenta dos modelos, dambos en material granítico. Son cinco les fontes/bebederos diseñaes por Fernández del Amo qu'entá se caltienen en Vegaviana y que s'atopen tremaes pelos diversos espacios públicos, a los qu'apurren calidá ambiental, al empar qu'utilidá pública; en concretu, na Cai del Pandu, Ronda de la Rivera, Plaza del Golfu, Plaza de los Artesanos y Ronda de la Parada.

=== Escueles-capilla y cases de colonu Xunto al nucleu arquiteutónicu de Vegaviana, hai que reseñar lo que se conoz como "cases tremaes" de colonos nel campu. Son un total de 257 viviendes que terminaron de construyise en 1966. Na actualidá, la mayor parte d'elles tán sacupaes y nun estáu llamentable de caltenimientu.

Estes viviendes entámense en redol a les denominaes Escueles-Capiya, que construyó l'Institutu Nacional de Colonización pa escolarizar a los fíos de los colonos, que vivíen nel campu y que nun podíen allegar al centru de la población. El proyeutu de construcción d'estes Escueles-Capiya redactar en 1966 l'arquiteutu Manuel Jiménez Dime. Construyéronse seis, de les cualos cuatro asitiar anguaño en términu municipal de Vegaviana, el Matu Baxu, La Morra, La Quinta y Les Porciones. Pela so parte, la Escuela -Capiya de Rozacordero asitiar en términu de Moraleja y la del Matu Altu nel conceyu de Cilleros.

Toles Escueles-Capiya presenten una serie d'edificios comunes: ilesia, escuela y vivienda del maestru, coles construcciones dispuestes en forma de L, a les que s'añedir un pequeñu patiu que completaba la planta rectangular. L'estáu de caltenimientu de toes ye, polo xeneral, bien deficiente.

Asina, el Matu Altu (Cilleros) atópase abandonada y en desusu. El Matu Baxu (Vegaviana) ye quiciabes la meyor caltenida yá que s'atopa habitada, magar la capiya ta cerrada y nun s'encamienta la so visita. En Les Porciones (Cilleros), caltener en bon estáu munches de les fueyes de madera, la campana o la cruz nel campanariu. Esta Escuela-Capiya ye utilizada con fines ganaderos y la escuela destinar a almacén d'alpaques. La Quinta (Vegaviana) tamién s'atopa habitada y amuesa delles actuaciones de revestimientos esteriores de piedra. La campana de la capiya sumió. Sí revisten interés dalgunes de les viviendes de la redolada de dicha Escuela-Capiya, construyíes colos mesmos principios estéticos del proyeutu de Vegaviana. La Escuela-Capiya Rozacordero (Moraleja) ye la que presenta mayores tresformamientos, quiciabes por cuenta del so actual usu como centru terapéuticu. A lo último, La Morra (Vegaviana), pola so situación llixeramente n'alto, arrodiada d'otres construcciones, ufierta una imaxe pintoresca dende'l camín d'accesu. Esta Escuela-Capiya atópase abarganada y caltién dellos elementos orixinales (fueyes y campana).

Festividaes

• La nuesa Señora de Fátima (13 de Mayu).
• San Isidro Llabrador (15 de Mayu).

Bibliografía

• El conteníu d'esti artículu amiesta material de la declaración de Bien d'Interés Cultural publicáu nel Diariu Oficial d'Estremadura n^u 202 el 21 d'ochobre de 2014 (testu), que s'alcuentra nel dominiu públicu arriendes a lo dispuesto nel artículu 13 de la Llei de Propiedá Inteleutual española.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Vegaviana.
• Planu del proyeutu de Vegaviana

• Datos: Q2444874
• Multimedia: Vegaviana