Ir al contenido

Diferencia entre revisiones de «Interlingue»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
AraBot (descutir | contrebucions)
 
(No se muestran 8 ediciones intermedias de 4 usuarios)
Linia 1: Linia 1:
{{Grafía EFA}}
{{Ficha de luenga
{{Ficha de luenga
| color = black
| color = black
Linia 13: Linia 14:
| iso3 = ina
| iso3 = ina
}}
}}
'''Interlingue''' u '''occidental''' (clamau asinas entre 1922-1947) ye una luenga artificial creyada por Edgar de Wahl, un d'os primers esperantistas.
'''Interlingue''' u '''occidental''' (clamau asinas entre 1922-1947) ye una luenga artificial creyada por [[Edgar de Wahl]], un d'os primers esperantistas.


Von Wahl naixió en Tallin, hue [[Estonia]] y alavez provincia de l'Imperio ruso, en o sino d'una familia de luenga alemana. Os suyos consellos estioron seguius por Zamenhof. Oficial d'a marina de guerra, optó por o bando zarista en a Revolución de 1917. Dimpués d'o triunfo d'os sovieticos, s'exilió en Francia, cambiando o suyo apellido por De Wahl. Descontento con o esperanto, decidió creyar o suyo propio prochecto, a o que clamaría occidental. Publica en 1922 o suyo prochecto de luenga. Formula a regla de Wahl. Aconsiguió reunir un chicot grupo de seguidores, que seguiría editando a revista Cosmoglotta dica os anyos 1950.
Von Wahl naixió en Tallin, hue [[Estonia]] y alavez provincia de l'Imperio ruso, en o sino d'una familia de luenga alemana. Os suyos consellos estioron seguius por Zamenhof. Oficial d'a marina de guerra, optó por o bando zarista en a Revolución de 1917. Dimpués d'o trunfo d'os sovieticos, s'exilió en Francia, cambiando o suyo apelliu por De Wahl. Descontento con o esperanto, decidió creyar o suyo propio prochecto, a o que clamaría "occidental". Publica en 1922 o suyo prochecto de luenga. Formula a regla de Wahl. Aconsiguió reunir un chicot grupo de seguidors, que continaría editando a revista ''Cosmoglotta'' dica os anyos 1950.


En 1947 decidioron cambiar o nombre por o de interlingue (no [[interlingua]], nombre usau por Peano pa o suyo "Latino sine flexione", y tamién por l'Alexander Gode en prochecto de IALA de 1953). Manimenos, l'asociación no tornó a dar sinyals de vida dica o decenio d'os anyos 1990, a traviés d'Internet.
En 1947 decidioron cambiar o nombre por o de interlingue (no [[interlingua]], nombre usau por Peano pa o suyo "Latino sine flexione", y tamién por l'Alexander Gode en prochecto de IALA de 1953). Manimenos, l'asociación no tornó a dar sinyals de vida dica o decenio d'os anyos 1990, a traviés d'Internet.

== Historia y actividat ==
=== Comienzos ===
Las actividatz de l'idioma y los suyos usuarios pueden veyer-se a traviés d'a revista Cosmoglotta, la quala s'empecipió a publicar en 1922 en Tallinn, Estonia baixo lo nombre de Kosmoglott. La luenga que de Wahl anunció aquell anyo yera lo producto d'anyos d'experiments personals baixo lo nombre d'auli (de luenga auxiliar en anglés, ''auxiliary language''), la quala usó entre 1906 y 1921 y se ganó lo sobrenombre de proto-occidental. Entre lo desembolique de l'idioma de Wahl explicó lo suyo enfoque en una carta a un conoixiu, lo Baron d'Orczy, escrita en auli:

{{Cita|La mía adreza en a creyación d'a luenga universal te pareixe pro regresiva... L'entiendo pro bien, perque la soi empecipiando dende l'atro cabo. No empecipio con l'alfabeto y la gramatica y dimpués adapto lo vocabulario, sino tot lo contrario: prengo tot lo material internacional de parolas, sufixos, finals, formas gramaticals, etc., y dimpués treballo pa organizar lo material, l'ordeno, compilo, interpolo, extrapolo y cribo.<ref name=":0">{{Cite web|url=http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?aid=e0g&datum=1946&size=45&page=25|title=Occidental A, 1946, p. 24}}</ref>}}

De Wahl tamién s'escribió a ormino con o matematico italián y creyador d'o latino sine flexione, Guiseppe Peano, y estió apreciau per la suya selección de vocabulario internacional, escribindo que:
{{Cita|Creigo que lo «vocabolario commune» d'o Profesor Peano ye ya una obra scientifica mas valurosa que tota la literatura escolastica d'o ido sobre cosetas imachinarias evocadas per lo «fundamento» de Zamenhof.<ref name=":0" />}}

Dimpués d'o suyo anuncio en 1922, Occidental yera quasi completo. De Wahl no tenió la intención d'anunciar l'idioma entre qualques anyos pero dimpués d'escuitar que la Sociedat de Nacions (SDN) heba prencipiau una investigación sobre la qüestión d'un idioma internacional, decidió accelerar lo suyo publicación y dimpués de recibir una respuesta favorable l'anyo anterior d'o Subsecretario Cheneral Nitobe Inazō de la SDN, que heba adoptau una resolución sobre lo tema en 1921.​ La primera publicación conoixida en Occidental, un folleto con o titol Transcendent Algebra de Jacob Linzbach, amaneixió poco antes d'o debut de Kosmoglott.

L'occidental prencipió a reunir seguidors a causa d'o suyo lechibilidat, tot y con una completa falta de gramaticas y diccionarios. Dos anyos mas tarde, en 1924, de Wahl escribió que se yera comunicando con unas 30 personas «en buen occidental» tot y con a falta de material d'aprendizache. Dos sociedatz idistas se prencipioron a emparar l'occidental en o mesmo anyo, una en Viena (Austria) clamada IdoSocieto Progreso (rebaltizada como Societé Cosmoglott Progress) y Societo Progreso en Brno (Checoslovaquia), que cambió lo suyo nombre a Federali (Federation del amicos del lingue international).​ Lo primer diccionario, Radicarium Directiv, una colección de radices occidentals y los suyos equivalents en ueito idiomas, se publicó a l'anyo siguient.

Kosmoglott tamién estió un foro pa atros idiomas planiaus, encara que encara yera escrito prencipalment en occidental. Dica 1924, la revista tamién estió afiliada a l'Academia pro Interlingua, que promoveba lo Latino sine flexione de Peano. Lo nombre se cambió a Cosmoglotta en 1927 quan prencipió a promover oficialment l'occidental en cuenta d'atros idiomas, y en chinero la usina editorial y administrativa d'a revista se tresladó a lo vico de Mauer en Viena, agora parte de Liesing. Gran parte de l'exito inicial de l'occidental en este periodo provinió d'a nueva ubicación central d'a usina, de conchunta con os esfuerzos de Engelbert Pigal, tamién d'Austria, que lo suyo articlo ''Li Ovre d'Edgar de Wahl'' ("La obra d'Edgar de Wahl") cheneró interés en l'occidental per parte d'usuarios d'o ido. L'uso en Francia prencipió en 1928 y, a primers d'o decenio siguient, la comunidat occidental s'establió en Alemanya, Austria, Suecia, Checoslovaquia y Suiza.

=== Periodo de Viena y Segunda Guerra Mundial ===
Lo periodo de Viena estió tamién marcau per la estabilidat financiera. Con la aduya de dos apoyos prencipals, Hans Hörbiger, de Viena, y G.A. Moore, de Londres, la revista Cosmoglotta prosperó tot y con a crisi economica. Dimpués d'a muerte de totz dos en 1931, la revista se veyió forzada a depender de nuevo d'as ganancias cheneradas per las condutas y las republicacions.

Lo creixent movimiento prencipió a fer campanya de traza mas asertiva a favor de l'occidental a primers d'o decenio de 1930. aprofitando lo suyo lechibilidat a primera vista en meter-se en contacto con organizacions como interpresas, ambaixadas, imprentas y la Liga de Nacions con cartas enterament en Occidental que a ormino s'entendeban y contestaban.​ Ixas cartas a ormino incluyiban lo piet de pachina Scrit in lingue international "Occidental" ("Escrito en l'idioma internacional Occidental"). Tamién se produció un gran numero de "documentos" numeraus​ en este momento pa introducir lo concepto d'un idioma internacional y desfender l'occidental como la respuesta a la "torre de Babel" d'Europa. En este periodo se realizoron per primera vegada gravacions d'occidental charrau en discos de gramofono pa la suya distribución.

Los anyos de 1935 a 1939 estioron particularment activos pa Cosmoglotta y se publicó una segunda edición d'a revista. Orichinalment titulada Cosmoglotta-Informationes, luego estió rebaltizau como Cosmoglotta B, centrando-se en elementos d'interés mas interno como qüestions lingüisticas, informes de l'occidental en as noticias y actualizacions financieras. A primers de 1936, sin contar los 110 numeros de Cosmoglotta y atras revistas y boletins, existiban un total de 80 publicacions en y sobre l'occidental.

Pero los anyos previos a la Segunda Guerra Mundial plantioron dificultatz pa l'occidental y atros idiomas artificials. Se prohibioron en Alemanya,​ Austria​ y Checoslovaquia, se veyioron obligaus a disolver-se, y se mantenioron baixo vichilancia per la Gestapo,​ que tamién destruyió materials d'ensenyanza.​ La prohibición d'as luengas auxiliars en Alemanya estió particularment nociva ya que yera allí an viviban la mayoría d'os occidentalistas en ixe momento.​ La imposibilidat d'acceptar lo pago d'as condutas estió un truco financiero que continó dimpués d'a guerra​ de conchunta con a división d'Alemanya en zonas d'influencia, no totas las qualas permitioron pagos.

de Wahl, en Tallinn, no podió comunicar-se con a Unión Occidental en Suiza dende 1939 dica octubre de 1947, primero a causa d'a guerra y dimpués a la interceptación d'o correu entre Suiza y la Unión Sovietica. Sin dar-se cuenta d'esto, de Wahl yera desconcertau per la falta de respuesta a las suyas continas cartas; mesmo una gran colección de poesía traducida a l'occidental nunca estió entregada. La sola carta que recibió en Suiza estió en 1947, preguntando a la Occidental Union per qué no heba respondiu a garra d'as suyas.​ Entremistanto, la casa de De Wahl y tota la suya biblioteca heban estau destruyidas entre lo bombardeyo de Tallinn. Lo propio De Wahl estió engarcholau entre un tiempo dimpués de negar-se a salir d'Estonia pa ir a Alemanya, y dimpués se refuchió en un hespital psiquiatrico an vivió la suya vida.​

Lo comienzo d'a guerra en 1939 aturó las publicacions de totz dos Cosmoglottas dica 1940, pero en 1941 Cosmoglotta B prencipió a publicar-se una vegada mas y continó dica 1950.​ Se publicó una edición de Cosmoglotta A u B totz los meses entre chinero de 1937 y setiembre de 1939, y dimpués (dimpués d'o impacto inicial d'a guerra) totz los meses dende setiembre de 1941 dica chunyo de 1951. Entre la guerra, nomás aquells en Suiza y Suecia podioron dedicar-se per completo a l'idioma, levando a cabo actividatz de forma semioficial.

Entre la guerra, los occidentalistas notoron que a ormino se permitiba que l'idioma se ninviase per telegrama adintro y difuera de Suiza (especialment dende y enta Suecia)​ mesmo sin reconoixencia oficial, suposando que los censors podeban entender-lo y podrían pensar que yeran escritos en espanyol u romanche,​ un idioma menor pero oficial en Suiza que en ixe momento no teneba d'una ortografía standardizada. Esto permitió que tenese puesto bella comunicación entre los occidentalistas en Suiza y Suecia. A los atros centros d'actividat occidental en Europa no les estió tant bien, ya que las existencias de materials d'estudeyo en Viena y Tallinn estioron destruyidas en bombardeyos​ y numerosos occidentalistas estioron ninviaus a campos de concentración en Alemanya y Checoslovaquia.

Los contactos se restablioron poco dimpués d'a guerra per los quals se quedoron, con cartas de países como Francia, Checoslovaquia, Finlandia y Gran Bretaña que plegoron a Cosmoglotta. Los escritors dicioron que yeran listos pa prencipiar de nuevo las actividatz pa l'idioma. Cosmoglotta teneba suscriptors en 58 ciudatz de Suiza uns meses antes d'o final d'a Segunda Guerra Mundial en Europa, y Cosmoglotta A prencipió a publicar-se nuevament en 1946.

=== Standardización de l'idioma ===
Entre la guerra muitos occidentalistas se dedicoron a estandarizar l'idioma.​ De Wahl heba creyau l'occidental con una serie de caracteristicas immutables, pero creyeba que seguir las «leis d'a vida» le daba una base pro firme como pa seguir una «evolución natural».​ La suya flexibilidat «permitiría que lo tiempo y la practica s'ocupasen d'as modificacions que resultasen necesarias».​ Como resultau, qualques parolas teneban mas d'una forma permitida, lo que no podeba resolver-se per decreto, deixando asinas la decisión final a la comunidat en incluyir totas dos formas posibles en os primers diccionarios de l'idioma.​ Un eixemplo ye lo verbo ''scrir'' (escribir) y una posible unatra forma ''scripter'', ya que totz dos creyaban derivacions reconoixibles internacionalment: ''scritura'' y ''scritor'' de ''scrir'', u ''scriptura'' y ''scriptor'' de ''scripter''.​ De Wahl expresó la suya preferencia per ''scrir'', trobando ''scripter'' bella cosa pesau, pero comentó que este zaguer ciertament yera permitiu y que l'occidental podría prener una evolución semellant a las luengas naturals en os quals totas dos formas se tornan d'uso común, con a forma mas larga tenendo un caracter mas pesau y formal y la forma mas breu un ton mas liuchero y cutiano (como ''story'' y ''history'' en anglés).​

La ortografía yera unatra aria en a quala existiban quantas posibilidatz, a saber, la ortografía etimolochica (''adtractiv'', ''opression''), la ortografía historica (''attractiv'', ''oppression'') u la ortografía simplificada (''attractiv'', ''opression'').​ La primera opción quasi nunca s'usó, y la ortografía simplificada finalment se convirtió en o estandard en 1939.​ Gran parte d'a estandardización de l'idioma se levó a cabo d'esta traza a traviés d'a preferencia d'a comunidat (per eixemplo, se proposoron tanto ''ac​'' como ''anc'' pa la parola «tamién», pero la comunidat se decidió rapidament per ''anc''), pero no tot estió asinas. Con las dubdas pendients sobre la forma oficial de qualques parolas y la falta de material cheneral destinau a lo publico en cheneral,​ se dedicó muito tiempo entre la Segunda Guerra Mundial a la estandardización de l'idioma y la creyación de cursos, y a causa d'a continación d'a guerra, en agosto de 1943 se prenió la decisión de creyar una academia interina pa oficializar este proceso.

Este proceso heba prencipiau poco antes d'a guerra, y los occidentalistas suizos, trobando-se aislaus d'a resta d'o continent, optaron per concentrar-se en os materials d'instrucción pa tener-los listos a la fin d'a guerra.​ En fer-lo, con freqüencia se troboron confrontaus con a decisión entre dos formas "teoricament igualment buenas" que heban remaniu en l'uso popular, pero que la suya presencia podría estar confusa pa un nuevo aprendiz de l'idioma. L'academia sostenió que los esfuerzos d'estandardización se basarían en l'uso real, afirmando que:

{{Cita|...la standardización d'a luenga tiene limites naturals. 'Standarizar' l'idioma no significa oficializar arbitrariament una d'as posibles solucions y refusar las atras como indeseyables y irritants. Nomás se standarizan solucions que ya han estau emparadas per la practica.”}}

== Literatura ==
La mayoría d'os textos literarios en occidental, tanto orichinals como traducius, han estau publicaus en Cosmoglotta. Atros textos han estau publicaus en a revista Helvetia, y atros, en menor cantidat, como libros.

La literatura en occidental se puede dividir en quantos periodos:
* Primer periodo entre 1921 y 1927
* Periodo de Viena entre 1927 y 1949
* Periodo d'estancamiento entre 1950 y 1999
* Reavivament en internet a partir de 1999

=== Atros textos no literarios ===
Si bien las prencipals obras escritas en occidental han estau obras literarias, existen atras publicacions en este idioma que no se podrían qualificar como tals. Ye lo caso d'obras como:
# ''Le Axiome de Paralleles de Euclides a Hilbert'', de Carl-Erik Sjöstedt. Publicau en 1986, se tracta d'una enciclopedia de matematicas.
# Qualques libros de texto publicaus en internet per Vicente Costalago, como ye lo caso de ''Historie''<ref>[https://occidental-lang.com/resources/Historie.pdf Historie]</ref>, ''Cultura classic''<ref>[https://occidental-lang.com/resources/Cultura_classic.pdf Cultura Classic]</ref>, ''Geographie''<ref>[https://occidental-lang.com/resources/Geografie.pdf Geographie]</ref> e ''Mathematica''<ref>[https://occidental-lang.com/resources/Mathematica.pdf Mathematica]</ref>, totz ells publicaus en 2020.

== Referencias ==
<references/>


== Vinclos externos ==
== Vinclos externos ==
Linia 82: Linia 25:
{{InterWiki|ie}}
{{InterWiki|ie}}


{{luengas construitas}}
{{luengas construyidas}}

[[Categoría:Luengas artificials]]
{{Control d'autoridaz}}

[[Categoría:Interlingue|*]]

Zaguera versión d'o 12:55 10 chul 2024

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Interlingue
Atras denominacions: {{{atrasdenominacions}}}
Parlau en: luenga auxiliar internacional
Rechión: {{{territorios}}}
Etnia: {{{pueblo}}}
Parladors: sin datos
Posición: {{{clasificación}}} (Ethnologue 1996)
Filiación chenetica: luenga artificial
Escritura: alfabeto latino
Estatus oficial
Oficial en: Garra país
Luenga propia de: {{{propia}}}
Reconoixiu en: {{{reconoixiu}}}
Regulau por: Interlingue-Union
Codigos
ISO 639-1 ia
ISO 639-2 ina
ISO 639-3 ina
SIL
Extensión d'o Interlingue

Interlingue u occidental (clamau asinas entre 1922-1947) ye una luenga artificial creyada por Edgar de Wahl, un d'os primers esperantistas.

Von Wahl naixió en Tallin, hue Estonia y alavez provincia de l'Imperio ruso, en o sino d'una familia de luenga alemana. Os suyos consellos estioron seguius por Zamenhof. Oficial d'a marina de guerra, optó por o bando zarista en a Revolución de 1917. Dimpués d'o trunfo d'os sovieticos, s'exilió en Francia, cambiando o suyo apelliu por De Wahl. Descontento con o esperanto, decidió creyar o suyo propio prochecto, a o que clamaría "occidental". Publica en 1922 o suyo prochecto de luenga. Formula a regla de Wahl. Aconsiguió reunir un chicot grupo de seguidors, que continaría editando a revista Cosmoglotta dica os anyos 1950.

En 1947 decidioron cambiar o nombre por o de interlingue (no interlingua, nombre usau por Peano pa o suyo "Latino sine flexione", y tamién por l'Alexander Gode en prochecto de IALA de 1953). Manimenos, l'asociación no tornó a dar sinyals de vida dica o decenio d'os anyos 1990, a traviés d'Internet.

Vinclos externos

[editar | modificar o codigo]
Wikipedia
Wikipedia
Ista luenga tien a suya propia Wikipedia. Puez vesitar-la y contribuyir en Wikipedia en Interlingue.


Luengas construitas
Luengas auxiliar 3CL | Dilpok | Esperanto | Europanto | Fasile | Folkspraak | Glosa | Ido | Intereslau | Interlingua | Interlingue | Kotava | Lingua franca nova | Neo | Novial | Romániço | Volapük
Luengas artísticas Ancheliano | Brithenig | Klingon | Lydnevi | Quenya | Wenedyk
Luengas experimentals Lojban | Ro | Solresol | Toki Pona