Alanos
Os alanos[1] fuoron un pueblo iranico y d'orichen sarmata que dica fins d'o sieglo IV yera establito en as estepas d'Europa Oriental a l'este d'os ostrogodos y a lo norte d'o Caucas. A fins d'o sieglo IV o suyo territorio fue invadito por os hunnos y muitos alanos s'ixemenoron por Europa y Africa chunto con os pueblos chermanicos que invadioron l'Imperio Romano, encara que a diferencia d'os chermans nunca no formoron un estato propio en Europa Occidental. Una part d'os alanos quedoron en o suyo territorio y atros rematoron en as costeras septentrionals d'o Caucas, on fundoron o reino d'Alania. Os alanos caucasians d'a Edat Meya que quedoron dimpués d'a invasión mongol se convertioron en os osetas actuals. Part d'os alanos caucasians medievals fuyoron d'os mongols con os cumans y se refuchioron primero en Moldavia (diocesi de Cumania), y dimpués en Hongría. Os emperadors paleologos de l'Imperio Bizantín feban servir a los alanos como principals mercenarios cuan tamién feban servir a los almogavars.
Os alanos en Hispania
editarO 31 d'aviento de l'anyo 406 una part d'os alanos, que yera baixo o mando de Respendial cruzó o río Rin chunto con part d'os sueus y cuasi toz os vandalos y penetroron en l'Imperio Romano d'Occident dedicando-se a lo saqueyo. En l'anyo 409 arriboron en Hispania, on a población hispanorromana s'habió de defender por os suyos propios meyos, y se repartioron arias d'actuación. Os alanos se quedoron a Lusitanica y a Cartachinense.
Os romanos ninvioron a los visigodos contra os invasors iranicos y chermanicos presents en a Hispania, que fuoron exterminatos en part entre os anyos 416 y 418. Os restos d'os alanos emigroron chunto con os vandalos a lo Norte d'Africa y rematoron asimilatos por os vandalos.
S'ha quiesto relacionar o toponimo Mont Alano con o fugaz paso d'os alanos en a peninsula iberica. Tamién s'ha quiesto relacionar a los alanos con una mayor frecuencia d'os grupos sanguinios B y AB en as provincias d'o centro-ueste on estioron presents con respecto a las atras provincias on no i habió presencia alana.
Os alanos en Galia
editarOs alanos que no entroron en Hispania se quedoron en a Galia. Enta l'anyo 414 una horda alana saqueyaba l'aria d'a Garona meya, y atra horda, baixo o mando de Sambida saqueyaba a cuenca d'o Roine arredol de Valence. A colla mes poderosa d'alanos en Galia yera baixo o mando de Goar, que pasó a lo servicio d'os romanos en Renania, y fue acantonata por Aecio en a Loira meya pa controlar a los visigodos y tallar o paso a los hunnos d'Atila. Cuan Atila asitiaba Orliens os galorromanos consiguioron levantar o sitio gracias a l'aduya d'os alanos de Goar. Estos alanos tamién luitoron chunto con os romanos y visigodos en Campus Mauriacus en l'anyo 451 contra os hunnos. En a "Cronica de los Conquiridors" parlan d'una colla d'alanos en Galia que colaboraba con os romanos contra os hunnos.
A la fin os alanos acantonatos en Galia, que encara yeran nomadas, no complioron o foedus pactato con os romanos y ocuporon con os suyos rebanyos nuevas tierras, dedicando-se tamién a lo saqueyo. A fins d'o sieglo V y principios d'o sieglo VI os exercitos alanos fuoron destruitos y os restos d'alanos s'asimiloron a la población cheneral galorromana.
Mencions en fuents aragonesas
editarOs alanos d'o periodo d'as invasions son mencionatos como alanos cuasi siempre, con poquetas excepcions. En a "Cronica de los Conquiridors" parlan d'os alanos en o capítol dedicato a Atila:
Tamién los mencionan en a "Cronica de Sant Chuan d'a Penya.
Una d'as pocas excepcions ye en a traducción herediana de "Historia Romana" de Pavlo Diacono on podemos leyer alanos:
Os cans que presuntament introdució en Occident este pueblo iranico yeran conoixitos como alanos, y en os conflictos d'a Unión Aragonesa contra a monarquía se menciona un can alán que causó un problema:
Os alanos caucasians (orichinarios d'o Reino d'Alania) son mencionatos en o "Libro de los Emperadors" como alanes (os textos medievals no gosaban representar graficament os plural en -ns de l'aragonés). Manimenos en a Cronica de Morea los mencionan como alanos.
En "La Flor de las Ystorias d'Orient de Haitón, tradueita por a escuela de Chuan Ferrández d'Heredia nombran l'antiga Alania como Comarca Alame y Aloen como una rechión d'Armenia:
Chuan de Mandevilla leyó a Frai Haitón y en transmitió as informacions sobre o Caucas y Armenia. D'esta traza en a versión aragonesa d'o "Libro d'as Marabillas d'o Mundo" parlan de l'aria de Darial, (Dar-i-Alán, puerta d'os alanos), on encara hue viven os osetas d'o Caucas y la nombran como Tierra Alamo:
Referencias
editar- ↑ (an) Diccionario aragonés-castellano-catalán. Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. Edacar num. 14. Zaragoza. Edicions Dichitals de l'Academia de l'Aragonés. ISSN 1988-8139. Octubre de 2024.
- ↑ Libro de los Emperadors