Mammalia

Mamiferos Rechistro fosil: d'o Triasico dica l'autualidat.
Equus caballus
Clasificación scientifica
Reino: Animalia Filo: Chordata Clase: Mammalia Linnaeus, 1758
Sozclases
Sozclase Allotheria Orden Multitubercullata † Orden Volaticotheria † Orden Palaeoryctoid † Orden Triconodonta † Orden Docodonta † Sozclase Prototheria Orden Monotremata Sozclase Theria Infraclase Trituberculata † Infraclase Metatheria Infraclase Eutheria

Os mamiferos (ditos zentificament Mammalia) son una clase d'animals bertebratos dintro d'o filo d'os cordatos. A desziplina zentifica que ne fa l'estudeo se diz teriolochía, mamiferolochía u mastozoolochía.

Carauteristicas

A prenzipal carauteristica, que fa referenzia ta lo nombre d'a clase ye la posesión de glandulas mamarias en as fembras de totas as espezies d'o grupo. Ixas glangulas escretan leite ta alimentar os cadiellos en os suyos primers tiempos de bida.

Altros carauters son a semplificazión d'o esqueleto d'o craneo e d'a mandibula, fendo que con un solo güeso (dito dentario) e con dients més espezializatos, l'aparizión d'un paladar secundario, condils osios en a parte ozipital que eban de permetir l'articulazión d'o cranio en relazión con a columna bertebral, a cadena de güesez d'a oida meya -que fan posible la transformazión d'os sonitos-, l'olfato prou més desarrollato que no en altros bertebratos, a complexidat d'o zerebro, a eboluzión d'un diafragma muscular ta deseparar as cabidaz torazica e abdominal, e dezaga tot, una capa de pelo per alto de tot o cuerpo suyo.

Son animals sinapsidos (con una sola ubridura temporal) e amniotas (toz os grupos tienen embrión, mimbrana e closcana).

Pueden ser claseficatos, dende lo suyo rechistro fosil, per carauteristicas como:

• Heterodonzia (diferents menas de dienz en o mesmo indibiduo).
• Caixa cranial gran.
• Estremidaz anterioras bentrals.
• Tres güesos de l'oyiu meyo: martiello (malleus), enclusa (incus), estrepo (stipes) d'os güesos dende la mandibula enta la oida meya.
• Mandibula inferior con només un güeso compacto (dentario) que exerze a presión sin garra riesgo de fisura.

Piel

A piel, per usual espesa, ye formada per una capa exterior u epidermis, una capa més profunda, dita dermis, e un estrato sozcutanio plen de grasa que permite la protezión contra d'as perdugas de calor corporal, perque os mamiferos son animals homeotermos.

Os pelos son utils ta l'homeostasia, camuflache e proteizión. Os pelos s'orichinan d'a epidermis (compuestos prenzipalment de queratina) e á dintro d'els se i puet destinguir una parte que surte per alto d'a superfizie d'a piel e una parte més interna, dita radiz, que ye més ampla e gosa clamar-se bulbo piloso. A radiz d'o pelo se troba guardada dintro d'una suerte d'estuchet d'orichen epidermico dito foliclo, ta lo cual i esembocan as glandulas sebazias (encaregadas de lubricar o pelo) e s'insertalro musculo piloeretor que ha de fer alzar o pelo. En as espezies que biben dintro de l'augua e tabién en aquelas que fan bida en paises tropicals, os pelos tienden a desminuir a suya mida e numbro, cosa que tamién puet pasar no pocas begadas con a edat de l'indibiduo en espezies d'altros habitaz.

Os pelos pueden estar clasificatos, seguntes a suya estrutura e funzión, en:

• Pelos
• Zerdas
• Espinas
• Mimbrisas (sensorials):
  • Mistacals (en o mueso á canto e canto d'o naso)
  • Chemals (dezaga d'os güellos e d'as orellas)
  • Mentals (en o mentón)
  • Supraziliars (per alto d'o güello)
  • Carpals (en o carpo)

En a piel, á más d'os pelos, s'implantan as glandulas mamarias e las glandulas sudoriparas, as cuals escretan á trabiés d'a epidermis de l'animal as sostanzias toxicas enta l'organismo en forma de sugor.

Altras formazions cutanias de naturaleza cornia que s'apresentan en os mamiferos son as unglas, cuernos, e un pico en o caso esclusibo de l'ornitorrinco.

As unglas, fetas prenzipalment de queratina, son utils en a proteizión d'as tobas d'os ditos de l'animal, como ferramienta e tamién son utils ta mirar-ne lo grupo á on s'eba de cuaternar l'animal seguntes a suya estrutura.

Os cuernos son utils como esfensa d'a bestia, como atrautibos sexuals e tamién enta la claseficazión. D'ixa traza, zentificament se'n consideran dos tipos, d'as cosas que son bulgarment ditas cuernos, que son:

• Cuernos propiament ditos, que son prolongazions d'o güeso frontal, cubritos á sobent per queratina, e que gosan trobiar-se en masclos e fembras per igual. Son o carauter definidor d'os bobidos (bacas, bucos, güellas, sarrios, etz.).

• Astas, que son caducos, formatos per güeso que no ye asoldato enta lo frontal e una zicatriz en a suya chuntura con a cabeza de l'animal. Per l'usual, son añals e propios d'os zerbidos.

Sistema osio

Contiene tres rechions prou bien definidas: a cabeza, con o cranio e la cara, o tronco e las estremidaz (dos torazica e dos abdominals):

• o cranio ye bien desarrollato, con una dentizión permanent implantada en él cuan l'animal plega enta l'estadío adulto. A mayoría d'os mamiferos tienen dients de cuatro tipos diferents:

• • Enzisibas, que redallan l'alimento.
  • Caninas, que son mas punchudas e s'emplegan ta desgarrar.
  • Premolars, planas e destinadas ta esclafar es alimentos.
  • Molars, d'estrutura parellana de la d'as anteriors, pero més amplas.

Toz es mamiferos tienen una formula dental bilateral.

• Os molars pueden ser lofodontos (puntas chuntas en sentito lingual-labial), selenodontos (puntas chuntas antero-posteriorment). Fendo la referenzia á l'altura d'els, pueden ser Hipsondontos (puntas altas -felins, erbiboros) u Braquidontos (puntas baixas -omniboros-). Pendiendo d'a forma se'n diz que son Tribosfenicos (forma de trianglo), escuairatos (en os hominidos), carnasals (aquels que tienen una d'as puntas tan alta que n'ha feto as altras més chiquetas) e bunodontos (puntas arrodoladas).

• En o tronco se sitúan a columna bertebral, debidita en rechions zerbical, torazica, lumbar, sacra e caudal (en os mamiferos con coda). En cualques espezies as bertebras d'a rechión caudal se troban muit reduzidas. Á l'alto d'as bertebras torazicas ye á on s'articulan as costiellas

As estremidaz, anque basicament son totas d'o tipo d'os Quiridios e presentan cuasi siempre la mesma organizazión, pueden manifestar modificazions seguntes as trazas ta desplazar-se de cada espezie. D'ixa manera, en os mamiferos acuaticos son transformatas en aletas ta nadar, e en os afogacandils os didos d'as anterios son prou més liergos d'o normal e son unitos per una mimbrana u petachio. D'entre las espezies terrestres tamién bi ha modificazions dibersas á reseñar, seguntes as trazas que manifiesten en caminar: Os mamiferos que caminan con o piet plano son clamatos plantigrados; d'os uns que lo fan con os didos se'n diz dichitigrados, e d'es unos que nomás tocan o suelo con as suyas zagueras falanches, unguligrados.

Sistema dichestibo

O sistema dichestibo d'es mamiferos ye formado per una boca con dienz, labios e luenga en a cuala libran as glandulas salibals; una farinche curta; un esofago que tresruza o diafragma, l'estomago con forma de saco á on desembocan totas as glandulas gastricas; un intestín fino liergo e dibidito en tres grans partis: o duodén, o yeyuno y l'íleon, en o cualo se produx l'absorzión d'as sustanzias alimentizias, e un intestín terminal (popularment dito budiello) en o cualo se troba o zieco (muito important en es erbiboros) l'intestín grueso y ro reuto ó cabidat reutal que ye ro zaguer abantis no s'ubra ta l'exterior á trans de l'anno.

Á més d'ixas estruturas zentrals, es mamiferos tienen una colla de glandulas anexas, d'entre ras cuals s'han de mentar o ferito, gran e acompañonato d'a besicla biliar, e dimpués un pancreas que libra as suyas secreizions enta l'intestín per partis d'o duodén.

Sistema respiratorio

A respirazión d'es mamiferos ye pulmonar á toz casos, e ta fer-la s'emplegan es pulmons, es cualos son libres aintro d'a cabidat pleural, con una carauteristica estrutura ramificada en bronquios, bronquiols y albeols pulmonars.

Sistema zirculatorio

A zirculazión ye dople e completa. O corazón ye sozdibidito á dos auriclas e dos bentriclos, bombiant a parti dreita ra sangre benosa y ra parti ezquierda l'arterial. Á més, bi ha una complicada rete de basos benosos y arterials que plegan enta toz es puestos de l'organismo. Ye carauteristico d'es mamiferos que es suyos ematíes (globules royos) no tiengan garra nuclio.

Á més d'ixa zerculazión de ra sangre, existe en es mamiferos una zirculazión paralela de liquidos e bels tipos zelulars á trabiés d'es conduitos limfaticos.

Sistema nerbioso

l'enzefalo plega á tener una gran mida, estando particularment desarrollatos es hemisferios zerebrals. O zerebelo ye también més gran á relazión ent'es altros grupos de bertebratos.

l'Autibidat psiquica ye prou més gran que no en altros grupos animals, e aintro d'as formas més eboluzionadas se-bi beyen trazas de memoria e d'intelichenzia.

Reproduzión

Toz es mamiferos tienen es sexos deseparatos e ra reproduzión suya ye bibipara, con l'exzeizión d'es monotremas, que la fan obipara.

O debenir de l'embrión ye siempre acompañonato d'a formazión de bels anexos embrionarios, como n'están o corion, l'amnios, l'alantoides y ro saclo bitelín. As bellosidaz d'o corion, con l'alantoides, son bincladas ent'as parez de l'utero d'a femalla e á mientres d'a chestazión eboluzionan ta dixar puesto á ra plazenta. Ista ye relazionada con l'embrión á trabiés d'o cordón umbilical e, prezisament á trabiés d'iste zaguer, ye per on l'embrión prene ras sustanzias nutritibas d'a suya mai.

O periode de chestazión y o numbro d'es cadiellos en a libranza pènden muto con o grupo. Per o regular, mesmo més gran ye l'animal més s'alierga l'embarazo e ye menor o numbro d'as crías. A mayor parti d'es mamiferos dan, dimpués de librar-los, atenzions familiars t'es suyos cadiellos.

Destribuzión cheografica

O més gran numbro d'espezies de mamiferos son terrestres e son adaptadas ta bibir en una bariedat d'abitaz ampla sin de guaires dificultaz; se pueden trobar espezies en es desiertos, as tundras, montañas e selbas de tot o planeta.

Dos ordens de mamiferos plazentarios y bels cheneros d'una terzena orden son animals acuaticos. Es monotremas son autualment restrinchitos ent'a Australia, Tasmania, Nueba Zelanda y Nueba Guinea, igual que ra mayoría d'es marsupials (encara que ne bi ha dos grupos naturals d'America). Dos d'as ordens se troban esparditas per tot o planeta menos l'Antartida: es rosigadors y es quiropteros. Es mamiferos plazentarios, que son o mayor de toz es grupos, también se troban en l'Antartida y belas espezies en Australia (només o dingo, un can salbache que podería aber estau introduzito per l'ombre, e ra rata que bi plegore con es baxels europeyos).

Es primates son orichinals d'as rechions tropicals e soztropicals. Es inseutiboros, lagomorfos, rosigadors e artiodactilos se pueden trobar en toz es continenz, exzeuto Australia y l'Antartida; es perisodactilos (equidos e semilars) son naturals d'Europa e Asia. Es perezosos, armadillos, onsos fornigueros e semilars només son trobiatos en America. Es colugos només se troban á Tailandia, peninsula de Malaisia, Indonesia, Borneo y ras illas Filipinas. Es oricteropos son exclusivbament africanos á mientres que es pangolins pueden mirar-se en Africa y Asia per igual, etz.

Clasificazión d'es mamiferos

Es primeros mamiferos amanixoren en a tierra en o triasico, fa bels 210 millons d'años, eboluzionando dimpués á trabiés de l'era Terciaria. En es exemplars fosils d'aquera epoca se pueden trobar encara belas afinidaz con es reptils.

Taxonomía

Es mamiferos autuals pueden estar clasificatos en dos sozclases prenzipals:

• Sozclase Prototheria (ó Monotremata): con reproduzión obipara e ras suyas glandulas mamarias encara primitibas: 5 espezies aintro de 3 cheneros, cuaternatos en 2 familias á ra suya begada en una sola orden.

• Sozclase Theria: es mamiferos no obiparos; sozdibiditos aintro de dos infraclases:
  • Infraclase Metatheria (ó Marsupialia): reproduzión plenament bibipara pero sin de garra plazenta ó tenindo-la mui premitiba; 270 espezies en 77 cheneros, 16 familias en una sola orden.
  • Infraclase Eutheria (ó Placentalia): con reproduzión bibipara y plenament plazentaria, tenindo ras suyas glandulas mamarias perfeutament desarrolladas; son belas 4000 espezies en 970 cheneros, 112 familias en 18 ordens. Nusaltros i somos una.

Arbol filochenetico

  ,_______ Morganucodonta +
  |
_|      ___ Prototheria _____  Monotremata
  |      |
  |___|___ Multituberculata +
      |
      |             ,__ Metatheria (marsupials)
      |___ Theria___|
                    |__ Eutheria

Orichen ebolutibo

Anque tienen uns orichens bien antigos, es mamiferos abioren d'asperar mutos millons d'años ta desarrollar-se ent'o paper relebant que fan güei en día. A suya dibersificazión ebolutiba estiore prou més relazionada con o final d'es dinosaurios que con altra cosa.

A clase d'es mamiferos bien d'un grupo de reptil cotilosaurios que, fa bels 250 millons d'años, abiore una gran dibersificazión, abiendo puesto t'es pelicosaurios. D'ixes en deriboren altros reptils con carauteristicas peculiars, á sabelas d'as cualas yeran comuns con es autuals mamiferos: es tetrapsidos.

Ixes reptils mamiferoides no pudioren pas resistir a competenzia d'es dinosaurios, per a cual cosa itoren progresibament enta una extinsión paulatina encara que no iron mai prou luén ta desaparixer. Bels grupos, cubillatos en abienz boscanos enzatoren una bida noiturna.

Tot parix endicar que fa uns 180 millons d'años ya s'eba plegato ent'as carauteristicas proprias d'es mamiferos: a homeotermia ("sangre calienta"), desarrollo d'o zerebro, pelo corporal e, talment, o bibiparismo.

ä mientres d'es siguienz 100 millons d'años, aquers mamiferos primitibos, de ra mida mesma que un ratón, abión de bibir de nueit. A suya alimentazión yera, fundamentalment, alazetada en es inseutos e uebos.

A mayor explosión ebolutiba d'es mamiferos abiore puesto dimpués de l'extinzión masiba de finals d'o cretazico, fa uns 65 millons d'añadas, en a cuala desaparixoren es dinosaurios no abianos.

As primeras restas fosils de mamiferos semilars ent'es unos autuals datan d'ixa epoca e, per a suya dentadura, se'n sabe que teniban una alimentazión inseutibora. Es suyos deszendienz multiplicoren-se extraordinariament en aqueras nuebas condizions ambientals e, bels millons d'años dimpués, ya eban puesto alazez ent'a mayoría d'es grupos filochenicos que se conoxen güei.

Enrastres externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Mammalia.

• TodoFauna.com Portal adedicado ta l'acuariofilia y es animals de compañía (en castellán).
• Base de Sistematica de Mamiferos Fosils Norteamericans (en anglés).
• Mamiferos del Paleozéno. (en anglés).
• Eboluzión d'es mamiferos, breu introduzión ent'a filochenia d'ers. (en anglés)
• Ebolución de Mamiferos d'o Mesozoico
• Carnegie Museum of Natural History, fosils de mamiferos (en anglés)
• Taxonomía de Mammalia, autualizato mensualment.
• Espezies de mamiferos (en anglés).
• Resumen d'a chenetica molecular d'Epitheria (en anglés).
• Mammalia Feitos e imachens - Enziclopedia d'es Animals Salbachers Online
• Observazión de mamiferos