Waldhorn

Waldhorn
änglisch (French) horn, italiènnisch corno
Klassifikation	Aerophon Blèchblősinschtrumänt
Donumfang	in F: dönt è Quintè düèfer
Verwandti Instrumänt	Wagnertuba, Kornètt, Flügelhorn
Musiker
Lischtè vo Hornischtè Hornischt

S Waldhorn isch è Blèchblősinschtrumènt, wo us ènèm chraisförmig gwundèner Roor bschtòt. Charakteristisch für s Waldhorn isch s Drichtermundschtüggle un è ängi un stark konischi Mensur, wo mit ènèm witt uuslaufendem Schallbecher (au Stürzi odder Schalldrichter dauft) mit èm Durchmesser vo öppè 30 cm uffhört.

D Spillhaltig isch üblicherwyys linksgriffig, mit dè rächtè Hand im Schallbecher un dè linkè Hand a dè Ventile. Wittèri Bezeichnigè sin i dè Orcheschterliteradur corno un (früèner) Waldhorn.

2020 isch s Hornspiel in Verbindung mit Gesang, Atemkontrolle, Vibrato, Ortsresonanz und Geselligkeit vo dè UNESCO für mèngi Staatè i diè Lischtè vum immaterièllè Kulturärbi vo dè Menschheit uffgnõ worrè.

Uffbau un Donfarb

Einzeldeile von èm Waldhorn:
1 – Mundroor; 2 – Stimmbogè;
3 – Aaschtoß; 4 – Zwingi; 5 – Stängel;
6 – Voschruubig; 7 – Schallbecher; 8 – Maschinnè; 9 – Ventilbögè;
10 – Fingerhòkè

È Horn isch grundlegend è mee odder wènniger chraisrund gwundèni Röörè mit tangential wèggfüürtem Mundroór (wo s Mundschtüggle uffgschteckt wörrè cha) un dè Schallbecher am andre Änd vum Roor. D Längi vum cha mit Ventyl wôrènd èm Spillè gändèrèt wörrè.

Dè Donfarb vum Horn isch mit dè Lutschtärki un dè Donhöchi vo füllig-warm bis chräftig un zimli straalènd modifizyrbar. D Donfarb isch durch alli Regischter durrè rächt homogen, nur diè düèfschtè Döön wǚrkèd öppis dumpfer un schwèrer. S Waldhorn dönt im forte voglychswyys wènniger scharf un durch diè öppis witteri Mensur un s Drichtermundstüggle öppis lysliger wiè nè Drumbeetè odder è Bosuunè.

I dè Gruppè vo dè Blèchblôser isch s Waldhorn s homogenschte Inschtrumènt, wells mit sinèrè Donfarb diè Donfarbè vo dè ängmensuryrtè un wittmensuryrtè Inschtrumänt mitènand zuè nèrè homogenè Orcheschterdonfarb voschmèlzè duèt. Sèlli Fungtion hèt im Waldhorn dè Spitznammè "Seele vum (Blõs)Orcheschter" ybrocht. Glychwäg bschtimmt sèbbi Fungtion au übber d Position vum Waldhorn-Regischter im Orcheschter, wo optimal im Zèntrum vu dè Formation isch.

S Waldhorn isch s wichtigschte Mitglyd vo dè Inschtrumäntè-Familliè Blèchblõsinschtrumänte mit Drichtermundschtugg, wo nè eigèni Donfärbig hèn. Entschprèchend nimmts Waldhorn, näb sinèrè drägèndè Einzelrollè i dè klassisch-romantischè Orcheschtersätz, è Hǜbridschtellig zwǜschè dè Gruppè vo dè Holzblôser un dè Blèchblôser yy: Wèg sim rundè (insofèrn wènniger obberdonschtarkè) Donfarbcharakter in höchèrè Lagè isch es èn ergänzendè un füllèndè akustischè Faktor im komplexè Obberdonschpèktrum vo dè Holzregischter belièbt. Schmettèrnd chas Waldhorn d Luggè zwüschè dè Blèch- un Holzregischter im Spèktrum zuèschmyyrè. Us sèllè Gründ sind Hornregischter i dè Partiturè traditionèll dirèkt unterm Holz un übberm Blèch notyrt.

Waldhorn-Artè

Entwicklig vo dè hütigè Musigmachè

Wôrènd èm Barogg un dè Klassik hèn nu Nadurhörner ooni Ventyl eksischtyrt, wo-nèn begränztè Donumfang ghaa hèn. D Grundschtimmig vo dè Nadurdonreiè un dõdemit s Umschtimmè hèt mò nu durch voschiddèni Stimmbogèlängè (bis zuè zee Stimmbögè zum Uffschteggè) ändèrè resp. durrèfüürè chönnè. Durch d Stimmbögè isch èn vogrößertè Donvorrõt möglich gsi. Nadurhorn-Stimmè sin immer i dè Donart vom Stugg notyrt, bzw. im Grunddon un dè chlynè Tèrz für Molldonartè (z. B. è Horn in C un eins in Es für c-Moll). Au bis i d Spòtromantik – öppè bim Brahms un èm Richard Strauss – sin d Hornschtimmè öfters transponyrt notyrt worrè, well d Komponischtè deilwys nò s Nadurhorn als Ideal aagluègèt hèn un d Vosetzungszeichè für Hornischtè vomyydè hèn wellè. Sèlli Stimmè wörrèd nò hüt us dè Originalschtimmè gschpillt, wa bi nèm modèrnè Horn bim Spillè uffs hüüfige Dransponyrè usèlauft (s Horn in F wörd als asè gnenntes dransponyrèndes Inschtrumènt è Quintè höcher notyrt wiè s dönt). Sèllèwäg sött èn Hornischt s dransponyrènde Vom-Blatt-Spillè behèrrschè. S F-Horn hèt sich am Ändi vom 19. Johrhundert als Standardschtimmig durrègsetzt, sit dèm wörrèd Hornschtimmè unabhängig vo dè Grundschtimmig vum Inschtrumènt hüt fascht uusschlièßlich in F notyrt. S F-Horn wörd im glychè Alt-Regischter ygsetzt wiè s Änglischhorn in F (Holzblõsinschtrumènt us dè Doppelroorblättle-Familliè) un èm Bassetthorn in F (Holzblõsinschtrumènt us dè Einzelroorblättle-Familliè).

Im Berych vom klassischè Orcheschtermusig un dè Blősmusig wörd entwedder è reines „F-Horn“ odder è asè dauftes „F-/B-Doppelhorn“ bruucht. Hüüfig drifft mò, vo allem i dè Amateurblősmusig, au „B-Hörner“ aa. D B-Hörner sin für Umschtyger vo andrè Blősinschtrumänt vill lychter z schpillè, wa a dè glychartigè Grundschtimmig wiè z.B. bi dè Drumbeetè odder im Flügelhorn sowie am Übberblõsè lyt.

F-Horn

S Hauptroor vum F-Horn isch öppè 370 cm lang un hèt dõdemit diè glyche Roorlängi wiè nè F-Tuba). Dõdemit isch s F-Waldhorn wiè d F-Tuba i dè Baß-Stimmlaag dèhaim. Ygsetzt wörd s F-Waldhorn abber i dè Alt-Stimmlaag, um d Inschtrumänt i dè Sopran-Stimmlaag un dè Tenor-Stimmlaag, wiè schu beschribbè, mitnand z vobindè. Dődurrè wörd s F-Waldhorn im Orcheschter ei Oktav höcher ygsetzt un d Spiller vum F-Waldhorn müèn dődemit generèll zwei Mòl zuèsätzlich Übberblõsè (z.B. f -> c¹ -> f¹). Durch diè hochi Spyllaag ligèd d Nadurdöön nõch binènand (Tèrz bis Sekund), wa schu bi chlynè Ungnauigkeitè bim Aaschpillè vum Don zämmè mit èm Drichtermundschtüggle zuè falschè Dön odder dè berüümt-berüchtigtè Gyygser füürè cha. Vo Gyygser wörrèd mitunter sogar Profi-Hornischtè haimgsuècht, wa bim wittèrè Effèkt, im permanentè zuèsätzlichè Übberblõsè, wèg èm sehr guèt uusbildètè Aasatz bi Waldhorn-Profis nit zum Drägè chunnt.

Wièner Horn

È Wièner Horn ooni Mundstüggle

Z Öschterrych um Wièn ummè bschtòt z. B. bi dè Wièner Philharmoniker un dè Wièner Sǜmphoniker no d Tradition vum reinè F-Horn mit spezièllè Bumpventyl, chlynèrer Mensur un uffgsetztem, chraisrund bogènem Mundroor.

B-Horn

S B-Horn hèt è öppè 270 cm langes Hauptroor, wa öppè Längi vun èrè Tenorbosuunè entschprèchè duèt. Schallbècher, Mundstüggle un Mundrohr sin bim F-Waldhorn öppè glych, sèllèwäg hèt s B-Horn öppè diè glychi Donfarb wiè s F-Horn. Wèg èm chürzèrè Hauptroor isch s B-Horn öppis lychter wiè s F-Horn.

F-/B-Doppelhorn

Hüt wörd meischtens uff è Doppelhorn zrugggriffè, wo è F-Horn un è B-Horn, wo è Quartè höcher gschtimmt isch, i eim Inschtrumènt zämmègfasst isch. mit dem höhere Töne etwas leichter getroffen werden können. Für beidi Hornartè sin bim Doppelhorn jewyls èn eigèschtändigè Satz Mundröörle un Ventylbögè a dè Maschinnè. Uusgfüürt wörd sèll bim Doppelhorn mit èm Stellventyl am Änd vum Mundröörle vor dè Ventylmaschinnè, vo sèllèm Ventyl laufed zwei Mundröörle zuè dè Maschinnè. Jedes Ventyl vo dè Maschinnè vofüègt übber zwei Ventylbögè, wo je nõch ygschtelltem Mundröörle übber s Ventyl bruucht wörrèd. Nõch dè Maschinnè gön zwei Hauptroor witter übber èn jewyls unterschydlich langè Stimmbogè, um abschlièßend nòch dè Stimmbögè zum einheitlichè Hauptroor zämmè z gò. D Maschinnè vum Doppelhorn hèt glych vill Ventylbüchsè wiè è eifachs F-/B-Horn, allerdings spezièlli Wechsel mit zwei Züüg übbèrènand dinnè. Uffgrund vum Stellventyl, dè doppeltè Mundröörle, Ventylbögè un Stimmzüüg isch s Doppelhorn dütlich schwerer wiè nè eifachs Waldhorn. D Vordeil vum Doppelhorn bschtôn us èm größèrè Donumfang un dè dütlich erwittertè intonatorischè Möglichkeitè machèd s Doppelhorn zum Standardinschtrumänt i dè hütigè Orcheschterbraxis.

Näb èm F/B-Doppelhorn wörrèd au Doppelhörner in B/hoch-f baut.

Tripelhorn

È Tripelhorn bringt drei Grundstimmigè mit, sèll sin F/B/hoch-f (odder hoch-es). S Tripelhorn wörd braktisch nu vo Profis bruucht un hauptsächlich für heikli Orcheschterpassagè sowiè hochi Klassik- un Baroggliteradur ygsetzt. S Tripelhorn isch nómmòl schwèrer wiè è voglychbars Doppelhorn. Lychter wörd allerdings s Portemonnaie, well è Tripelhorn uugfäär 50 Brozènt mme wiè-nè Doppelhorn, defür öppè 4-5 mòl mee wiè-nè B-Horn koschtet.

Nadurhorn

Im Zuug vo dè historischè Uffüürigsbraxis wörd widder ehnder è Nadur- odder Inventionshorn (Stopfhorn) für Konzärt vo baroggè un klassischè Wärch bruucht. Stüggle us sèllèrè Zyt sin für söttigi Hörner komponyrt worrè. Gwissi Effäkt bringt mò mit èm Stopfè hèrrè, ußerdèm dönèd d Nadurhörner wiè d Nadurdrumbeetè wènniger scharf wiè hütigi Inschtrumänt. Bim Bach isch au deilwys s Corno da caccia vorgsää. Ab èm Zytalter vo dè musigalischè Spòtromantik (ca. 1850) isch s Nadurhorn für ab dört neu gschribbèni Musig) gröschtèdeils übberflüssig worrè.

Jagdhorn

Bim Jagè chömmèd meischtens Parforcehörner (B, Es, B/Es), Jagdhörner (D) odder Fürscht-Plèss-Hörner (B, au mit 3 Ventyyl) zum Ysatz.

Es-Althorn i dè Waldhornform

Links sièt mò è eifaches Es-Horn, wo seltè gschpillt wörd

S Es-Horn i dè chraisrundè Waldhornform isch öppè 210 cm lang un wörd normalerwyys mit èm ehnder kesselförmigè Althornmundstüggle blõsé. Dè Schallbecher isch chürzer un dè Durchmesser chlyner wiè bim normalè Horn. Diè meischtè Modèll sin rächtsgriffig baut. Bruucht wörrèd Es-Hörner meischtens in Blõskapèllè, im Bosuunèchor odder i dè Brass Bands ygsetzt.

Gschichtè un Bauwyys

S Horn als Musikinschtrumänt isch i sinèrè Urform abgleitet us ènèm Dyrhorn, gnauer: è Hornscheidè von èm Horndräger, ènèrè Gruppè us dè Artè Rinder, Schõõf, Gaißè. S Horn wörd dõdeby a dè abgschlagènè Spitzè odder an èm sitlich aaboortè Loch aablõsè.

Hörner vo dè Urzyt bis is 17. Johrhundert

Diè älteschtè Hörner gôn uff Schnèggè- un Muschelghüüs, Röörèknochè, Dyrhörner, Holz, Terracotta un Metall zrugg. Söttigi Hörner hèn unter andrèm für kultischi und milidärischi Zwèck bruucht worrè.

• Schu zimli früè hèt mò im Alterdum d Kunscht entwicklèt, Blõsinschtrumänt us dünnwandigè Metallröörle hèrzschtellè. D Römer hèn s Cornu entwicklèt, lut èm Vegetius au d Tuba un d Bucina.
• D Germanè hèn iri Hörner Lurè dauft un sèbbi us Bronze hèrgschtellt.
• S Hifthorn isch è Signalhorn gsi, wo am Aafang us Rinderhorn hèrgschtellt worrè isch un spôter è Mundstüggle us Metall uffgsetzt chriègt hèt.
• Scho um 1500 isch s Alphorn i sinèrè hütigè Form i dè Schwyz nõchgwisè worrè.
• Vum Mittelaalter bis i s 18. Johrhundert sin Horninschtrumänt us Rinderhörner vo Nachtwächter, Füèrwärter, Turmblôser, Hirtè, Bäcker un Poschtillon bruucht worrè. Seltèner bschtän Hörner au us Bronze.
• Inschtrumänt mit èm wesèntlichè Mèrkmòl vum hütigè Waldhorn, dè chraisrund bogènè Röörè, hèt mò scho i dè Spõtantikè baut. Wegè dè technischè Schwyrigkeitè bim Bygè vo Röörle isch sèlli Bauform èrscht im spôtè Mittelaalter in Gebruuch chò. Asè git s Abbildigè vo sèllè „Hörner“ z Worcester odder z Terlan in Tyrol.

Vorläufer vum Horn

Elias Gottlob Haußmann: Gottfried Reiche (um 1726) mit èm sognenntè Corno da caccia

Am Änd vum 17. Johrhundert hèt s chraisrunde Horn Yzug i d Kunschtmusig ghaaltè. Dè Ludwig XIV. hèt 14 Parforce-Hornischtè für d Hofmusik aagschtellt ghaa. Schu bald hèt dè Jean-Baptiste Lully au sèlli Inschtrumänt i s Orchester ièbrocht. Wiè d Drumbeeter sin im Barogg au für d Hornischtè Partiè un Solokonzärt i dè zimli hochè Clarinlaag gschribbè worrè.

Sèll Inschtrumènt, s Jagdhorn, isch abber nõch dè Bauart un Donfarb è rund bauti Drumbeetè, wo mit èm Chesselmundstüggle gschpillt worrè isch. S Jagdhorn isch vum böömischè Grõf Franz Anton vo Sporck 1681 z Dütschland ygfüürt worrè. I dè Konsequènz isch s Hornblõsè im Böömischè bsunders pflegt worrè, un diè ärschtè großè Hornischtè uff èm Waldhorn hèn us Böömè gschtammt, wiè dè Anton Joseph Hampel, Johann Wenzel Stich, Karl Haudek odder dè Johann Joseph Rudolph.

Dènäbbè sin i sèllèrè Zyt wittèri chraisrundi Inschtrumänt entwicklèt worrè, öppè s Parforcehorn, è witt gwundènès Inschtrumènt für d Jagd mit Rösser.

Trompe de chasse (franz. Art vum Parforcehorn)

D Drumbeetè isch dè Jagdhörner zimli äänlich, isch abber kein Vorläufer vum Horn. Sèll lyt a dè Mensur, welli bim Horn glych isch wiè bi nèm Lutschprècher, bi dè Drumbeetè abber vu dè römischè Tuba abgleitet isch, im Brinzyp isch è Drumbeetè è Röörli mit uffgsetztem Schallbecher.

Nadur-Waldhorn

Im Dresdner Hornischt Anton Joseph Hampel chunnt dè Vodiènscht zuè, durch mèngi entscheidèndi Voänderigè us èm Jagdhorn dè Tǜpus vum hütigè Waldhorn entwicklèt z haa.

• Yfüürig vo dè Stopftechnig. Um 1753 ummè hèt dè Hampel d Stopftechnig entwicklèt un hèt sèlli Technig als ein vo dè beschtè Leerer vo sinèrè Zyt uff sèllèm Inschtrumènt au a sin Schüèler (Giovanni Punto) witter gää. Unter sèbbèm Stopfè voschtòt mò vordergründig bi Nadurhörner è Technig für d Änderig vo dè Donhöchi vo dè Nadurdöön, wo mit dè (normalerwyys rächtè) Hand im Drichter vum Nadurhorn unterschydlich witt gschtopft wörd. Bi nèm Stopfè bis öppè 2/3 vum Innenroordurchmesser wörd Donhöchi stufèlos düèfer bis uugfäär zuè nèrè Tèrz. Vu 2/3 bis zum vollschtändigè Stopfè wörd dè Don grundsätzlich höcher. S Stopfè basyrt uff dè sog. akustischè Roorlängi un sèlli ändèrèt sich gègèläufig bim zweidrittel gschtopftè Nadurhorn. S Stopfè muè umfassend güèbt wörrè un muè bi jedem Don aabasst wörrè, well näb dè Indonationskorrèktur zuèsätzlich au d Donfarb durchs Stopfè gändèrèt wörd, wa dè Nadurhorn-Blõser kompensyrè muè. Zum Uusglych vo dè Indonation bim modernè Ventyl-Waldhorn wörd s Stopfè immer bruucht, wells diè schnèllschte vofuègbari Technig isch.

S vollschtändige Stopfè (feschtes Zuèschtopfè vum Schallbècher mit dè flachè Hand) bewǜrkt unter andrèm è gändèrti Donfarb: Dè Dòn wörd (normal aablõsè) zimli lyyslig, einèwäg abber spitzig un scharf, we-mò die Lutschtärki relatyv biibhaaltè duèt. Sèllè Effèkt wörd dõdemit musigalisch bewusst für „Echoeffäkt“ bruucht, well dè Grunddon stark dämpft wörd. Sèlli bsundèri Donfarb cha au mit ènèm sogenènntè Stopfdämpfer (odder churz „Stopfer“) erzüügt wörrè. I dè modärnè Notation wörd übber Döön, wo gschtopft blõsè wörrèd, è „+“ odder „bouché“ aagää. Wenn s Stopfè uffglöst wörd, isch sèll i dè Notation mit dè Aamèrkig „o“ odder „ouvert“ aagää.

• Glychzitig hèt sich dè Wechsèl vum Chesselmundschtugg zum Drichtermundschtugg vollzogè, wo d Donfarb no runder, weicher un „romantischer“ gmacht hèt.

Inventions-Waldhorn

• dè Hampel hèt um 1750 ummè mit èm Ybau vo Stimmröörle i s Waldhorn aagfangè. Diè voschiddènè Stimmigè vum Nadur-Waldhorn wörrèd mit bassènd abglèngtè Stimmröörle odder -bögè realisyrt, sog. Inventionsröörle odder Inventionsbögè. Als uuswechsèlbarè Inventionsröörle hèt mò am Aafang s Mundroor bruucht. Feiner hèt mò s Waldhorn durch chlyni voschtellbari Uffsetzschtüggle stimmè chönnè. Hampel hèt durch dè Inschtrumäntèbauer Johann Werner èn Zug (Inventionszug) i dè Mitti vum Horn (au Mittelzug dauft) aabringè lõ, um d Stimmig fein abschtimmè z chönnè. Diè großè Uffsetzmundröörle für d Grundschtimmè sin erhaaltè blibbè. Ärscht ab 1800 isch spôter nò d Form vum Solohorn dèzuè chò. Sèll Horn hèt è feschtes Mundroor ghaa un d Inventionsbögè sin uff dè Mittelzug uffgschteggt worrè. Well dè Wechsèl umschtändlich gsi isch (s feschte Mundroor hèt au Vordeil ghaa), isch sèllè Hornvariantè nu dè Solischtèinschtrumänt vorbhaaltè gsi (luèg au Inschtrumènt vom Korn i dè Sammlig Leepzisch). Au eifachèri Waldhörner hèt s zuè sèllèrè Zyt gää, welli in èrè feschtè Donart (meischtens in D odder Es) baut worrè sin.

Zämmèfassend hèn folgendi Bsunderheitè zuè nèm voändertè Inschtrumänt mit neué Klangeigèschaftè gfüürt:

• s Vohältnis vu sèllèm Roorvolauf vo baroggè Inschtrumänt vo 1/3-konisch zuè 2/3-zǜlindrisch hèt sich bim Waldhorn immer mee zuè 2/3-konisch zuè 1/3-zǜlindrisch gändèrèt.
• s Chesselmundschtüggle hèt sich hy zum Drichtermundschtüggle gändèrèt
• dè Durchmesser vum Schalldrichter isch größer worrè
• spyltechnischi Fungtion vo dè rächtè Hand vum Hornischt

Literadur

• Bernhard Brüchle, Kurt Janetzky: Kulturgeschichte des Hornes. Ein Bildsachbuch. / A pictorial history of the horn. Schneider, Tutzing 1976, ISBN 3-7952-0179-9 (großè Bildband, Tegscht in Dütsch un Änglisch).
• Bernhard Brüchle, Daniel Lienhard: Horn-Bibliographie. 3 Bänd (Bd. 2: Ergänzungen zur Ausgabe von 1970. Bd. 3: Ergänzungen zu den Ausgaben von 1970 und 1975.) Heinrichshofè, Wilhelmshavè u. a. 1970–1983, ISBN 3-7959-0025-5 (Bd. 1), ISBN 3-7959-0146-4 (Bd. 2), ISBN 3-7959-0327-0 (Bd. 3).
• Michael H. Dixon: Tuning the horn: a composer-performer's perspective on using extended just intonation. (Dissertation) Faculty of Creative Arts, University of Wollongong, 2011.
• Philip Farkas: Die Kunst der Blechbläser. Ansatzgrundlagen. Dütsch vum Peter Steidle. Hans Pizka, Kirchheim (Münchè) 1980, ISBN 3-922409-03-2.
• Kurt Janetzky: Aus der Werkstatt eines Hornisten. Gesammelte Aufsätze. usègää vum Michael Nagy. Vom Pasqualatihaus, Wièn 1993, ISBN 3-901254-01-3.
• Kurt Janetzky, Bernhard Brüchle: Das Horn. Eine kleine Chronik seines Werdens und Wirkens (= Unsere Musikinstrumente. Bd. 6). Schott, Mainz u. a. 1977, ISBN 3-7957-2344-2.
• Renato Meucci, Gabriele Rocchetti: Horn. Im: Grove Music Online, 2001
• Ernst Paul: Das Horn in seiner Entwicklung vom Natur- zum Ventilinstrument. Wièn 1932 (Wièn, Univ., phil. Diss., 1932).
• Ernst Paul: Das Horn bei Mozart. In: Wiener Figaro. Mitteilungsblatt der Mozartgemeinde Wien. 20. Jg., Heft 3, 1951/2, ZDB-ID 540909-3, S. 13–17.
• Ernst Paul: Das Horn des Wiener Klangstils. I dè: Österreichische Musikzeitschrift. 24, Jg., Heft 12, 1969, ISSN 0029-9316, S. 698–702 (Widderabdrugg im: The Horn Call. Vol. 3, Nr. 2, 1973, ZDB-ID 1260009-x, S. 29–32).
• Ernst Paul: Das Horn bei Beethoven. Im: Beethoven-Almanach. (= Publikationen der Wiener Musikhochschule. Bd. 4) 1970, ZDB-ID 504855-2, S. 80–90.

Weblinggs

 Commons: Waldhorn – Sammlig vo Multimediadateie

• Literatur vu un iber Waldhorn im Katalog vu dr Dütsche Nazionalbibliothek
• International Horn Society (IHS) (änglisch)
• Dè Landesmusigrõt Schleswig-Holschtai un dè Landesmusigrõt Bèrlin kürèd s Horn zum Inschtrumènt vum Johr 2015
• Inschtitut für musigalischi Akuschtik: Klangbyschpill vum „Gustav Mahler und der Wiener Klangstil heute“

Einzelnõchwyys

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Horn_(Blechblasinstrument)“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.