Schwachi Wächselwürkig

Di schwachi Wächselwürkig (au schwachi Chernchraft oder vereinzelt β-Wächselwürkig gnännt) isch eini vo de vier Grundchräft vo de Physik. Im Gägesatz zu de Wächselwürkige vo de Gravitation und vom Elektromagnetismus, wo us em Alltag bekannt si, würkt si nur uf sehr chliini Abständ. Debii chan si wie anderi Chräft für Energii- und Impulsustuusch sorgä, si würkt aber vor allem bi Zerfäll oder Umwandlige vo de beteiligte Teili, so öppä bime Betazerfall vo gwüssä radioaktivä Atomchärn. Dur di schwachi Wächselwürkig lönd sich kei bundeni Zueständ bildä. Das isch au de Punkt, wo di schwachi Wächselwürkig vo de andäre Wächselwürkigä wesentlich unterscheidet.

Entscheidendi Bedütig hät di schwachi Wächselwürkig dur ihri Rollä bi de Chärnfusion vo Wasserstoff zu Helium i dä Sunnä (Proton-Proton-Reaktion), will dur si d Umwandlig vo Protonä i Neutronä möglich isch. So entstaht us vier Protonä (de Wasserstoffchärn) über mehreri Zwüscheschritt de stabili Heliumchärn mit zwei Protonä und zwei Neutronä. Us dem Prozäss bezieht d Sunnä ihri Energii. Wäge der gringä Stärchi vo de schwachä Wächselwürkig lauft de Prozäss so langsam ab, dass d Sunnä scho sit villnä Milliardä Jahr stabil lüüchtet und s vorussichtlich nomal so lang duure wird, bis si schlussändlich verlöscht.

Überblick

Di schwachi Wächselwürkig laat sich i gladni und ungladni Ström unterscheide. Gladni Ström würked zwüsche allne (linkshändige) Quarks und (linkshändige) Leptonä, sowie de (rächtshändige) Antiquarks und (rächtshändige) Anti-Leptonä. Ungladni Ström würked zwüsche de gliiche Teili, wie dur di gladne Ström, aber zuesätzlich au zwüsche allne gladene (Anti-)Quarks und (Anti-)Leptonä unabhängig vo ihrere Chiralität.

Di elektromagnetischi Wächselwürkig isch ca. 10¹¹ mal, di starchi ca. 10¹³ mal stärcher als di schwachi Wächselwürkig. Wie di starchi und di elektromagnetischi Wächselwürkig wird si dur de Ustuusch vo Eichbosonä beschribä. D Ustuuschteili vo de schwachä Wächselwürkig sind s neutralä Z-Boson und s positiv bzw. s negativ gladnä W-Bosonä. Will die massiv sind, isch di schwachi Chraft nur vo gringer Riichwiiti (chliner als en Atomchernradius)

Di schwachi Wächselwürkig laat sich am eifachschtä beobachtä, wenn Quarks oder Leptonä zerfalle. I Streuigsexperimänt degäge isch si eher schwär zuegänglich, will si bi gladnä Leptonä oder Hadronä vo de starchä bzw. elektromagnetischä Wächselwürkig überlageret wird. Teili, wo weder de starchä no de elektromagnetischä Wächselwürkig unterliged (kei Farbladig und kei elektrischi Ladig), sind di ungladnä Leptonä, also d Neutronä, wo aber i Streuigsexperimänt üsserscht chliini Würkigsquerschnitt bsitzed.

Di schwachi Wächselwürkig verletzt d Paritätserhaltig, wie im Wu-Experimänt nagwisä worde isch. Usserdem verletzt si d CP-Erhaltig, öppe bim Zerfall vom ungladnä K⁰-Meson (Kaon).

E Quantäfäldtheorii, wo di schwachi Wächselwürkig zäme mit de elektromagnetischä Wächselwürkig beschriibt, isch s Glashow-Weinberg-Salam-Modäll.