Lothringe

Lothringe (lothringisch: Louréne, französisch: Lorraine, hoochdüttsch Lothringen) isch e Landschaft un e frienerigi Region ìm Oschte (un Nordoschte) vun Frànkrich, de Region uff de Weschtsite vun de Vogese – de weschtlich Noochber vum Elsass. ’S b’steht üss véer Départements, ’m Moseldepartement (frz. Moselle – ém Ditschlànd oft àls „Lothringen“ vrstànde), de Meurte-et-Moselle, de Meuse (Maas), un ’m Vogesedepartement (Vosges), wù insgsamt 2.337 Gmeinde ùmfasse. De Regionsprefektür bis 2015 war Metz. Üss’r ’m Elsass hot's de aldi Regione Champagne-Ardenne un Freigrafschaft (Franche-Comté) beriehrt (– zsàmme 3). ’S war de einzigi frànzeesch Adminischtrativregion, wu met drei europäisch Noochberlend’r Grenze g'het het: Ditschlànd (Bundesländer Saarland ùn Rhiiland-Pfalz), Luxeburi un Belgie. ’S war newwe’m Elsass de zweit ditschsproochigi Region (Saar-Rhinfränkisch un Moselfränkisch) vun Frànkrich, àww’r numme ém eschtlich un ém nördlich Drittel vun de Moselle (àn de Grenz zue Ditschlànd un Luxeburi).

Lorraine / Louréne / Lothringe / Loutrengen
D’Flagge vù Lothringe	S Wappe vù Lothringe
Lothringe ìnnerhalb vù Frankriich
Verwaltigssitz	Metz
Bräsidänt	Jean-Pierre Masseret (Parti socialiste français)
Iiwohner	2.338.744 (2006, Blatz 9 vù 26)
Bevölcherigsdichti	98 Iiwohner/km²
Flächi	23.547 km² (3,7% vù Frankriich)
Underdeilig	4 Départements 19 Arrondissements 157 Kantön 2.337 Gmeinde
ISO-3166-2-Chürzel	FR-M

Üss denne Grend het de Region öi e stàrks europäisch Image un e wichtigi Rolle f’r Frànkrich én de Domäne. Lothringe lìt au mìtte ìn de Blaue Banane (ere Konurbation, wùù Europa vù Lancashire z Ängland bìs ìn di idaliänischi Toscana durchzieht). Sinni günschtigi Laag isch nìt ìmmer ussgnùtzt worre, wie de François Reitel feststellt: „Es schiint, wie wenn Frankriich nùmme ei ùffigs Fänschter zù de düttschsproochige Länder hät: s Elsass.“

D’Region isch under anderem ùs de alte Hèrzoogdǜmer Lothringe ùn Bar, em Dräibisdùùm Metz, Toul ùn Verdun, de Grafschafte Vaudément ùn Créhange, de Fürschtedǜmer Salm ùn Commercy ùm em sǜǜdlige Deil vùm Hèrzoogdùùm Lùxeburg (Region Thionville) entstande. D'Graafschaft Sarrewerden isch 1790 zùm Département Bas-Rhin chùù, wiil sinni Bevölcherig hauptsächlig ùs Brotestante bstande isch (Alsace Bossue). Lothringe hät sii Name vùm gliichnamige Hèrzoogdùùm. Urspringli kummt’r vum historisch Lotharinge od’r Lotharingie (dt. Lotharingen, frz. Lotharingie), nooch’m Enkel vum Kàrl ’m Grosse (Charlemagne), Lothar (frz. Lothaire), wu met sini Briad’r ’s Rich dreigeteilt het.

Geografi

Le site des trois bornes – de Gränzstei am Dräffpunkt vù de dräi Lothringer Départements.

S Hohneck

Lothringe hät e Flächi vù 23.547 Quadratkilometer. D’Départements hän alli e Flächi ùm 6.000 Quadratkilometer. Lothringe b’steht greeschteteils üss e (buckligi) Hochebeni, ’m Plateau lorrain, wu vun v’rschideni Fless zrschnitte wurd: de Meuse/Maas, de Mosel

De höchst Punkt vù de Region isch de Bärg Hohneck (1.356 m) én de Vogese, de diefst lìt am Flùss Saulx (115 m).

Geologi

Lothringe bstoht ùs mehrere geologische Gebilde:

• D’Vogese, wùù ìn de èrschte Ära entstande sìn. Si ghöre zù de herzynische Faltige, wùù sich bi de Entstehig vù de Alpe bildet hän, ùn stelle de Rand vù de Region daar.
• S Lothringisch Hoochplateau, wùù soozsage de Räst vù de Region iinǜmmt ùn als östlige Deil vùm Pariser Becke bezeichnet wird. Es wird durchschnìtte vù Verdiefige z Argonne ùn ùm d’Meuse ùn d'Mosel.
• Warndt isch e Antiklinale, wùù durch Erosion ussghöhlt worre-n-isch; es isch au e Abbauort vù Chohle.

Ìm Norde vù Lothringe findet mer Ise- ùn Chohlemìne. Vù Sarralbe bìs ùf Lunéville chùnnt zùdèm Salz voor.

Chlima

Lothringe wiist e ozeanischs Chlima mìt kontinentalem Iiflùss ùf. D’Johreszitte sìn chlaar z underscheide, under em Iiflùss vù de Wind cha’s abber voorchùù, dass vù einem Daag ùf de ander e nìderschlaagsriichi Zitt (ozeanischi Brägig) odder e starche Temperaturunderschìd (kontinentali Brägig) ùfdrättet.

Doo e Vergliich vùm Chlima z Nancy mìt sällem z Brest (Bretagne) ùn Nizza (Alpes-Maritimes):

	Nancy	Brest	Nizza
mìttleri Temperatur ìm Januar	1,2 °C	6,3 °C	7,6 °C
mìttleri Temperatur ìm Juli	18,3 °C	16,2 °C	22,9 °C
Nìderschlaagsmängi broo Johr	740 mm an 163 Daag	1.178 mm an 211 Daag	767 mm an 88 Daag

D’Vogese sìn füüchter wie di rästligi Region ùn wise e Nìderschlaagsmängi vù 1.780 mm broo Johr (Gérardmer) ùf. Wäge dèm lìt doo ìm Winder viilmool hooche Schnee; allerdings chùnnt's regelmäßig voor, dass au de Räst vù de Region vù-n-ere dìcke Schneedecki züedeckt isch.

Gschicht

Di èrschti bekannti Charte vù Lothringe (Norde isch unde), 1508

Di èrschte Sììdligsspùre chömme ùs em 5. Johrhundert v. e. Chr. S Gebiet vùm hǜttige Lothringe isch sällemools nò nìt dicht bsìdelt gsìì, vier gallischi Stämm hän d'Bevölcherig daargstellt. Wùù d’Römer Gallie iignùù ghaa hän, isch Lothringe an d'Brovinz Gallia Belgica aagschlosse. Zù de Zitt vùm Frìde zwüsche Gallier ùn Römer sìn di wichtigste Städt Metz (Divodurum Mediomatricum), Verdun (Verodunum) ùn Toul (Tullum) gsìì. Nooch em Iifall vù de Hùnne hän d’Franke d’Region ìn Bsìtz gnùù ùn e Chönigriich mìt de Hauptstadt Metz gründet. Säll Chönigriich isch churz spöter Austrasie worre.

Lothringe ìn sinne hǜttige Gränze isch ùs em Chönigriich Lotharine bildet worre. Säll hät ab 855 ìm Lothar II. ghöört, sinni beide Brieder hän d’Chönigriich Idalie ùn Provence griegt hän. 880 isch Lothringe ans Ostfränkisch Riich aagschlosse worre, wùù spöter s Heilig Römisch Riich vù düttscher Nation worre-n-isch.

Ìm Mìttelalter hän di lothringische Hèrzög Nancy zùr bolitische Hauptstadt vù Lothringe gmacht.

Ìm 15. Johrhundert hän sowohl Frankriich wie au vù de Burgunder Aaspruch ùf s Hèrzoogdùm Lothringe erhobe. De Karl de Kühn isch 1477 bi de Schlacht vù Nancy gege d'Lothringer ùmchùù.

Au Frankriich hät e Iiflùss ùf Lothringe ghaa. Wiil di linguisdischi Gränze zwüsche Düttsch ùn Französisch durchs Hèrzoogdùùm verloffe isch, isch de westlig Deil französischsproochig gsìì. Ìn de nöchste Johrhundert hät Frankriich ununderbroche versüecht, vù Lothringe Bsìtz z ergriffe, aagfange bim Dräibisdùùm, wùù de Henri II. 1552 iignùù hät. Offiziäll isch Frankriich s Dräibisdùùm bim Westfälische Frìde (1648) züegsproche worre, wùù de Drissigjöhrig Chrieg beändet hät. De Ludwig XIV. hät Lothringe vù nöiem bsetzt, es isch abber under em Hèrzog Leopold wìdder unabhängig worre. Èr hät zùr Demonstration vù sinnem Sììg z Lunéville s Château-résistence baut.

De Stanislas Leszczyński

1738 hät de abgsetzt polnisch Chönig Stanislas Leszczyński Lothringe züegsproche griegt, wiil er d'Dochter vùm Ludwig XV. ghürote ghaa hät. Nooch sinnem Dood ìm Johr 1766 isch Lothringe an Frankriich gfalle.

De Leszczyński hät sich au ìn de Ùfchlärig e Namme gmacht. Nooch de Zerstörige vù de Chrieg vùm Ludwig XIII. ùn em Ludwig XIV. hät er em Ludwig XV. zù Ehre e Reihe vù Geböide baue loo, wùù sich durch Iirichtige wie-n-e Schüel, e Chrankehuus ùn e öffentligi Bibliothek vù de rästlige Zivilisation abghobe hän ùn hǜtt zùm UNESCO-Wältèrbe ghöre. Sii Intendant Chaumont de La Galaizière hät di lothringische Verwalter durch französischi ersetze loo ùn Französisch zùr Amtssprooch ìn jurisdische Aaglägeheite gmacht, obwohl e Deil vù Lothringe düttschsproochig gsìì isch.

1790, während de Französische Revolution, sìn vier Départements entstande (Meuse, Meurthe, Moselle, Vosges). 1793 sìn no Salm ùn Créhange dezüechùù, 1795 Lixing.

Ùf de Verdraag vù Frankfurt hìì sìn di lothringische Gebiet ans Düttsch Riich ǜbbergange, si hän zù derre Zitt uss em hǜttige Département Moselle bstande, wùù deno bìs 1918 mìt em Elsass zämme s Riichsland Elsass-Lothringe bildet hät. Au s Arrondissement Saint-Dié isch vù de düttschsproochige Deil vù de Kantön Saales ùn Schirmeck abdrännt worre, wùù zù Bas-Rhin chùù sìn. D’Iiwohner sìn zwunge gsìì, ìn eins vù de beide Länder usszwandere; doodurch hät d’Iiwohnerzahl vù Nancy s Doppelt vù derre vù Metz erreicht.

De Èrscht Wältchrieg hät Lothringe schwäär droffe. Eini vù de längste ùn verlustriichste Schlachte hät 1916 z Verdun stattgfunde. Vili Dörfer sìn komblätt zerstöört ùn deno nie meh wìdder ùfbaut worre; di zerstöörte Regione wèrre zone rouge (roti Zone) gnännt. De Versailler Verdraag hät Elsass-Lothringe 1919 Frankriich züegsproche. Ìm Zweite Wältchrieg isch Moselle wìdderùm vù de Düttsche annektiert worre; 1944/45 hän's d'Drùppe vùm General Patton befräit.

D'Noochchriegszitt hät e Blietezitt fǜr d'Region brocht, voor allem wiil si ǜbber vili Rohstoffquelle verfiegt hät. Durch d’Iiwanderig (ìn de Hauptsach ùs Pole ùn Idalie) hät sich Lothringe zwaar em Broblem vù de Ǜbbervölcherig mieße stelle, gliichzittig hät's sich abber zùm drìttgröschte Wirtschaftszändrùm vù Frankriich entwìckelt.

Symbol

D'Durmspìtze vùm Palais des Ducs de Lorraine (Palast vù de Lothringer Hèrzög)

S Lothringer Chrütz

S Wappe vù Lothringe

• S bekanntest Symbol vù Lothringe isch s Lothringer Chrütz. Es isch als Symbol vù de Forces françaises libres vùm Charles de Gaulle vù de Hèrzög vù Anjou ǜbbernùù worre, wùù z Lothringe regiert hän. Es daucht zùm erschte Mool bi de Schlacht vù Nancy (1477) ùf. De ober, chürzer Balke symbolisiert d'Ìnschrift INRI, de under d'Ärm vùm Jesus Christus. Es wird aagnùù, dass es de französisch Admiral Émile Muselier während em Zweite Wältchrieg als Symbol fǜr Lothringe ùn als „Gegesatz“ zùm düttsche Hokechrütz gwählt hät; anderi Quèlle gän aa, dass es de Charles de Gaule sälber ussgsüecht hät.

• S Wappe vù de Region isch golde ùn vù me-ne rote Balke mìt dräi silbrige Alérions (Aadler ohni Schnabel ùn Chralle) durchzoge. S Wappe stammt vù dèm vùm Elsass ab, d'Aadler hän d’Hèrzög vù Lothringe züegfiegt zùm ihri Verbindige mìt em Heilige Römische Riich vù Düttscher Nation vürehebe; si sìn spöter zù Alérions worre. Wiil si aagee hän, vùm Gottfried vù Bouillon abzstamme, sìn d’Aadler ùf em Wappe ùfgspießt worre: de Gottfried vù Bouillon, e Aafiehrer vùm Èrschte Chrützzùùg, hät de Legände nooch bi Jerusalem dräi Dube mìt einem einzige Pfiilstich ùfgspießt. Wiil Dube als nìt bsunders voornehm golte hän, sìn si durch Aadler ersetzt worre.

• D'Lothringer Distle isch ùrsprünglig vù Angers ìm Weste vù Frankriich chùù ùn vùm René vù Neapel iigfiehrt worre. Sii Noochfolger René II. hät de Undertitel Ne toquès mi, je poins („Läng mi nìt aa, i stich“) züegfiegt, wùù spöter zù Qui s’y frotte, s’y pique („Wèr draa ribbt, sticht sich“) worre-n-isch.

Di meiste vù denne Symbol finde sich ùf de Durmspìtze vùm Palais Ducal z Nancy (links) wìdder.

Kultur

Ùfgrund vù ihrer Laag ìm düttsch-französische Gränzgebiet ùn de Zweisproochigkeit (romanischs ùn fränkischs Lothringisch) isch Lothringe de Schaublatz vù me-ne kulturälle Ussdussch zwüsche de romanische (d. h. spöter französische) ùn gèrmanische Völcher gsìì. Sällewääg hän Erfindige ùs em düttsche Ruum doo Aachlang gfunde, bevoor si sich ǜbber Frankriich verbreitet hän, bzw. französischi Erfindige, wùù sich deno ùf di Düttsche ùn s rästlig Zändraleuropa ussdehnt hän.

Ìn de Merowingerzitt isch Lothringe sowohl ìn bolitischer wie au ìn kulturäller Hììsicht e Zändrùm gsìì. Di vile Chlööster hän bi de Verbreitig vù Wǜsse ùn au vù de Merowingische Büechmoleräi e Rolle gspììlt ùn au ìn de karolingische Renaissance isch de Region mìt Persönligkeite wie em Chrodegang e Bedüttig züechùù.

Nooch ere eher rùhige Zitt hät Lothringe ìn de Renaissance wìdder an Bedüttig gwùnne; es hät Chünschtler vürebrocht wie de Bildhauer Ligier Richier, de Moler Georges de la Tour ùn de Chupferstächer Jacques Callot. Es isch au zùm Ussgangspunkt vù kulturälle Bewegige worre (di bekanntesti devùù isch de Jugendstiil), wùù sich vù doo uss ǜbber Frankriich verbreitet hän.

Zùdèm zellt Lothringe vili brofessionälli Chünschtler ùn Musiker. Soo hät ìm Juni 2009 e großi Veraastaltig stattgfunde, wùù Musiker ùn au Inschtrumäntebauer ùs ganz Lothringe (Gige- ùn Orgelbauer etc.) deilgnùù hän, wùù sich ùn ihrer Heimet e Namme gmacht hän.

Chuchi

E Mirabälletorte.

Wie ìn vile französische Regione chùnnt de Gastronomi e wichtigi Rolle züe. Di lothringischi Chuchi isch riich an draditionälle Gricht ùn findet viil Aaerkännig. Moselle, Bayonnais ùn Xaintois sìn bekannt fǜr d'Mirabälle als wichtigi Züedaat. S Fenschdaal hät d’Wagotine als Spezialität, Nancy sinni Makrone (wie au Boulay-Moselle) ùn Bergamotte, Lunéville e lothringischi Pastete, Verdun sinni Dragees, Rambervillers sii Chalbschopf ùn Vittel isch fǜr sinni Froschgricht beriehmt. De Lothringer Iidopf isch e Gricht mìt Härdöpfel, Chohl ùn Schwiinsfleisch, wùù sii Ùrsprung ìn de ländlige Gebiet vù Lothringe hät.

Flora ùn Fauna

Lothringe ghöört zù de waldriichste Regione vù Kontinentalfrankriich. 42 Brozänt vùm Wald ghöre em Staat, 32 Brivatpersone ùn 26 em Militär. D’Wälder hän e Gsamtflächi vù rund 840.000 Hektar ùn nämme doodemìt 36 Brozänt vù de Flächi vù Lothringe ii. Vosges isch s Département mìt de drìttgröschte Waldrote (48 %). Es chömme viilfältigi Arte vù Landschafte voor (Bärg- ùn flachi Wälder, drucheni ùn füüchti Zone), wäge dem findet sich au e Viilzahl vù verschìdene Ökosystem.

Di flache Wälder behärbärge Hirsch, Reh ùn Wildsäu, wùù si deilwis au ǜbbervölchere. E weniger viilfältigi Fauna biete di laandwirtschaftlig gnùtzte Fläche (z. B. Fäldhase, Füchs, Räbhiehner, Rabe), ìn de Städt hän sich Schwalbe ùn Muurseegler aagsìdelt.

D'Weiher z Moselle ùn Meuse diene vile Zùùgvögel (Änte, Reiher, Amsle, Kormoran) ùn au Chrotte als Rastblatz. Doo sìn 1983 au Bìber aagsìdelt worre.

De Luchs, 1983 wìdder z Lothringe iigfiehrt

Mìt de Bärgregione vù de Vogese wird draditionäll de Auerhahn verbunde, wùù abber hǜtt vù de Mänsche bedroht isch. Si sìn de Läbensruum vù verschìdene Hirscharte ùn Wildsäu. D’ƒGämse, wùù 1956 iigfiehrt worre-n-isch, hät sich mìttlerwili witt verbreitet, während sich de Luchs (iigfiehrt 1983) zrùckhaltet.

Literatur

• Uwe Anhäuser: Lothringen. Zwischen Vogesen und Champagne, an Maas und Mosel. Dumont, Köln 1998, ISBN 3-7701-4426-0 (Dumont Kunstreiseführer)
• Irmgard Grünewald: Die Elsass-Lothringer im Reich 1918–1933. Ihre Organisationen zwischen Integration und „Kampf um die Seele der Heimat.“ Lang, Frankfurt am Main 1984, ISBN 3-8204-5478-0 (zweisprachige Dissertationsschrift an der Universität Karlsruhe von 1983)
• Michel Grunewald (Hrsg.): Le problème de l'Alsace-Lorraine vu par les périodiques (1871-1914) Die Elsass-Lothringische Frage im Spiegel der Zeitschriften (1871–1914) Brockmeyer, Bochum 1993, ISBN 3-8196-0130-9 (Dissertationsschrift an der Universität Bochum von 1991)
• Karl Kautsky: Elsaß-Lothringen. Eine historische Studie. Dietz, Stuttgart 1917.
• Michel Parisse (Hrsg.); Hans-Walter Herrmann (Bearb. d. dt. Ausg.): Lothringen – Geschichte eines Grenzlandes. Saarbrücker Druckerei und Verlag, Saarbrücken 1984, ISBN 3-921646-54-5 (Übersetzung eines französischen Werkes: Histoire de la Lorraine)
• Franz Pesendorfer: Lothringen und seine Herzöge. Im Zeichen der drei Adler. Styria, Graz 1994, ISBN 3-222-12273-3
• Max Rehm: Reichsland Elsass-Lothringen. Regierung und Verwaltung 1871 bis 1918. Pfaehler, Bad Neustadt an der Saale 1991, ISBN 3-922923-77-1
• Eva Rimmele: Sprachenpolitik im Deutschen Kaiserreich vor 1914. Regierungspolitik und veröffentlichte Meinung in Elsass-Lothringen und den östlichen Provinzen Preussens. Lang, Frankfurt am Main 1996, ISBN 3-631-30228-2

Weblink

 Commons: Lothringen – Sammlig vo Multimediadateie

• Pierre Pégeot: Lothringen. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
• Conseil Régional de Lorraine
• A short guide to Lorraine, uf Änglisch
• Willkommen in Lothringen, Comité Régional de Tourisme en Lorraine (uf Dütsch)