Złoty
Die złoty [ˈzwɔtɨ] () is die geldeenheid van die Republiek van Pole. Dit word opgedeel in 100 groszy.
Die naam is metonimies afgelei van die Poolse adjektief złoty "die goue een" en die selfstandige naamwoord złoto "goud" - złoty beteken dus letterlik "die goue munt", "die goue geld" - net soos in Afrikaans, Nederlands en Duits waar die substantiewe gulden en geld eweneens oorspronklik van respektiewelik goud en Gold afgelei is.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Die eerste złoty
[wysig | wysig bron]Koninkryk Pole en Pools-Litause Gemenebes
[wysig | wysig bron]Die złoty (gulden) is 'n tradisionele Poolse geldeenheid wat uit die Middeleeue dateer. Die naam is in die 14de en 15de eeu aanvanklik in Pole gebruik om na allerlei goudmunte uit die buiteland te verwys wat in Pole in omloop was, veral die Duitse en Roeteense dukate. Die Poolse parlement, die Sejm, het in 1496 die daarstelling van 'n nasionale geldeenheid, die złoty, goedgekeur, waarby sy ruilwaarde as 30 groszy bepaal is. Groszy, 'n munt wat sedert 1347 geslaan en waarvoor die Praagse groschen model gestaan het, is destyds in 2 poltura of 3 solidi opgedeel.
Die naam złoty (soms is na die nuwe geldeenheid ook as floryn verwys) is vir 'n verskeidenheid munte gebruik, insluitende die 30 groszy-muntstuk wat destyds in omloop was en as die Poolse złoty (polski złoty), die czerwony złoty ("rooi gulden") en die złoty reński ("Ryndukaat") bekend gestaan het. Die złoty het egter geleidelik waarde teenoor hierdie buitelandse muntstukke verloor en is uiteindelik nog slegs as 'n silwermunt geslaan, waarby die buitelandse dukate uiteindelik teen 5 złotych verhandel is.
Met die monetêre hervorming, wat deur koning Stanisław August Poniatowski deurgevoer is, het die złoty die amptelike betaalmiddel in Pole geword, waarby 1 złoty teen 30 groszy verhandel is. Tot in 1787 was die Poolse geldeenheid teen 'n wisselkoers van 8,00 złoty aan die Heilige Romeinse Ryk se Conventionsthaler gekoppel, en gevolglik het 1 złoty gelyk gestaan aan 4 groschen. In die jare voor die derde en finale Poolse Deling is die Poolse geldeenheid twee keer gedevalueer.
Hertogdom Warskou
[wysig | wysig bron]Die złoty het ook ná die Poolse Delinge as betaalmiddel in omloop gebly, en die Hertogdom Warskou het muntstukke met drie denominasies - groszy, złoty en talar (meervoudsvorme talary en talarów) - uitgereik waarby die talar teen 6 złoty verhandel is. Daarnaas is ook banknote met die denominasie talar uitgereik.
Kongres-Pole
[wysig | wysig bron]
Vanaf 1816 is die the złoty-geldeenheid deur die Russies-oorheerste Kongres-Pole met 'n vaste wisselkoers van 1 Russiese kopek = 2 Poolse grosze, of 15 kopeck = 1 złoty uitgereik. Die Warskouse munt het tot en met 1832 grosz- en złoty-munte geslaan en daarna begin om munte in sowel die Poolse asook die Russiese geldeenheid uit te reik. Vanaf 1842 is die Russiese standaardreeks munte saam met 'n kleiner aantal munte in sowel grosz asook kopek geslaan. Die laaste munte met Poolse denominasies is in 1850 uitgereik. Daarnaas het die Republiek van Kraków tussen 1835 en 1846 oor sy eie geldeenheid, die Krakause złoty, beskik.
Die vierde złoty
[wysig | wysig bron]Na die huidige Poolse geldeenheid word dikwels ook as "nuwe" złoty (PLN) verwys, 'n nie-amptelike naam wat ná die złoty se redemoninasie op 1 Januarie 1995 ná 'n fase van hiperinflasie in die vroeë negentigerjare gebruiklik geword het. 10 000 ou Poolse złoty het op hierdie dag 1 nuwe Poolse złoty geword.
Die Poolse geldeenheid se amptelike naam het steeds dieselfde gebly sedert die Wet oor die Poolse geldeenheid in 1950 afgekondig is. Hierdie wet bepaal die złoty as amptelike betaalmiddel. Muntstukke en banknote word deur die Nasionale Bank van Pole (Narodowy Bank Polski) uitgereik.