Geslagsorgaan

Geslagsorgane is die organe van mense, diere, plante en ander organismes wat vir voortplanting verantwoordelik is. Baie soogdiere het sigbare geslagsdele: By die mens is dit die penis en skrotum by die man en die vulva by die vrou. Onsigbare geslagsorgane is die prostaat by die man en die vagina, eierstokke en baarmoeder by die vrou. Die sigbare dele word ook skaamdele genoem omdat hulle in baie kulture (bv. die Westerse kultuur) die voorwerp van skaamte is.

Voëls, reptiele en amfibieë het ’n polivalente kloaak. Ook plante het geslagsorgane, soos die manlike meeldrade en die vroulike stamper.

In die geslagsorgane word geslagselle en geslagshormone vervaardig. In die algemeen het manlike organismes net manlike geslagsorgane en vroulike organismes net vroulike organe, maar die onderskeid tussen die geslagte is nie altyd so absoluut nie: Baie diere is byvoorbeeld hermafrodiet (tweeslagtig). In die planteryk is daar 'n geleidelike ontwikkeling van die manlike en vroulike voortplantingsorgane. Skimmels en wiere vorm manlike en vroulike geslagselle deur deling van eensellige organe, te wete die vroulike oögonia en die manlike anteridia.

By varings en saadplante word verskillende soorte spore gevorm: groot, vroulike megaspore, waaruit die eiersel later ontwikkel, en klein, manlike mikrospore, wat vir die bevrugting van die eiersel verantwoordelik is. By bedeksadige plante word afsonderlike blomme vir die manlike en vir die vroulike geslagsorgane (onderskeidelik meeldrade en stampers) gevorm. By diere kan 'n onderskeid gemaak word tussen die werklike geslagskliere (gonades) en die afvoerbuis wat van hierdie kliere na buite lei.

Daarbenewens is die bou van die geslagsorgane in die geval van baie hoër dierspesies aangepas vir die paringsfunksie. In geslagskliere ontstaan die geslagselle (gamete) en die geslagshormone. Hierdie geslagshormone bepaal in groot mate die ontwikkeling van die sekondêre geslagskenmerke, die groei en die funksie van die geslagsorgane, asook die voortplantingsgedrag. Die vroulike geslagsorgane skei die hormoon estrogeen en progesteroon af, terwyl die manlike geslagskliere testosteroon afskei.

Geslagsorgane van die plant

Geslagtelike voortplanting is net moontlik as twee geslagselle, ŉ manlike en 'n vroulike, met mekaar kan saamsmelt. Hoewel eensellige organismes nou en dan ook geslagtelik kan voortplant, word geslagselle of geslagsorgane nooit by hierdie groepe plante aangetref nie. Die meeste skimmels plant ongeslagtelik voort met behulp van spore. Soms word manlike plusselle en vroulike minusselle egter gevorm. Hierdie manlike en vroulike selle kan egter nie uiterlik van mekaar onderskei word nie. Dat daar wei 'n fisiologiese verskil tussen die selsoorte is, kan 'n mens aflei daaruit dat twee selle van dieselfde plant nooit saamsmelt nie. Samesmelting vind altyd tussen 'n plus en 'n minussel plaas. Omdat 'n mens nie hier werklik twee geslagte kan onderskei nie, word gepraat van relatiewe seksualiteit.

Manlike organe

Die hoër skimmels en die wiere (afdeling Phycophyta) het eensellige geslagsorgane: manlike anteridia (enkelvoud anteridium), wat baie vryswemmende saadselle vorm, en vroulike oögonia (enkelvoud oögonium), wat elk ŉ groot, onbeweeglike eiersel bevat. Manlike en vroulike organe kan op hierdie plante afsonderlik of in groepies voorkom. By die bruinwiere lê hulle in bolvormige uitstulpings (konseptakula) van die tallus (weefsels van die laer plante). Die saadselle swem met behulp van twee of meer sweephare na die vroulike organe (as daar genoeg water aanwesig is) en bevrug dan die eiersel.

'n Oöspoor of sigoot word so gevorm. Mosse (Bryophyta), varing (Pteridophyta) en saadplante (Spermatophyta) het almal meersellige voortplantingsorgane, wat duidelik van die ander liggaamsweefsel onderskei kan word. Mosplantjies vorm in 'n sekere stadium flesvormige vroulike organe (argegonia, enkelvoud argegonium) wat 'n eiersel bevat, asook bolvormige manlike organe (anteridia). 'n Groot aantal spermatosoïede ontstaan vanweë reduksiedeling in die anteridia.

Elke spermatosoïed het twee sweep hare. Wanneer die eiersel ryp is, begin die selle in die "nek" van die argegonium verslym. Hierdie slym bevat rietsuiker, wat die saadselle stimuleer. Die saadselle swem met behulp van hul sweephare na die argegonia en bevrug die eiersel. Uit die bevrugte eiersel ontwikkel ŉ gesteelde spoorkapsel, wat op die mosplantjie bly sit. Die spoorkapsel bestaan uit diploïede selle en die mosplantjie uit haloïede selle: dit verteenwoordig die geslagtelike generasie. Die geslagsorgane van varings stem baie met die van mosse ooreen. Hulle word egter op baie klein protallia (enkelvoud protallium) gevorm. Die protallia is hartvormige, groen weefselplaatjies wat uit die spore ontstaan.

Die manlike anteridia is koepelvormig en die vroulike argegonia is, net soos die van die mosse, flesvormig. Albei is op die protallium geleë. Die spermatosoïede het trilhare waarmee hulle na die eiersel kan swem. Die spermatosoïede word aangetrek deur appelsuur wat deur die argegoniumselle afgeskei word as die eiersel ryp is. Saadplante vorm 'n groot aantal saadselle, maar hierdie saadselle besit geen sweep- of trilhare waarmee hulle na die eiersel kan beweeg nie. Hulle moet deur die wind of deur diere na die vroulike organe gebring word.

Die naaksadiges (Gymnospermae) het geen egte blomme nie, Kelk- en kroonblare, meeldrade en stampers is dus nie teenwoordig nie. Die manlike organe bestaan uit stuifmeeldrade wat aan die onderkant twee stuifmeelsakkies dra. Die stuifmeeldrade is om 'n sentrale spil gerangskik, sodat die bloeiwyse soos die van ŉ keël lyk. Die stuifmeel word deur die wind voortgedra. Dikwels is daar net manlike keëls op 'n plant, terwyl die vroulike keëls op 'n ander plant geleë is.

Die mees gedifferensieerde plante is die bedeksadiges (Angiospermae). Hierdie plante het blomme waarin die geslagsorgane voorkom: manlike meeldrade en vroulike stampers. Die meeldrade is opgebou uit 'n helmdraad, 'n helmknop, wat die helftes verbind. Binne-in die helmknop is vier stuifmeelsakkies, waarin die stuifmeel deur reduksiedeling gevorm word. Die vorm en die aantal meeldrade wissel tussen plantfamilies. By sommige soorte is daar onvrugbare meeldrade of meeldrade wat tot ander organe omgevorm is (staminodiums), aanwesig.

Die meeldrade van baie, veral spesiaal gekweekte, plante is tot kroonblare omgevorm, waaruit die sogenaamde dubbelblomme ontstaan het. In sommige gevalle is die differensiasie tussen manlik en vroulik so ver gevorder dat daar in een blom slegs meeldrade voorkom (eenslagtige blom). Dikwels kom hierdie blomme saam met vroulike blomme (wat slegs stampers besit) op dieselfde plant voor (eenhuisige plant), maar in baie gevalle is die skeiding tussen die twee geslagte volledig en dra een plant slegs manlike blomme of slegs vroulike blomme (tweehuisige blomme),

Vroulike organe

Die flesvormige argegonium van die mosse bestaan uit 'n groot eiersel, 'n buikkanaalsel en 'n paar nekkanaalselle, Wanneer die eiersel ryp is, verslym die nekkanaalselle sodat die spermatosoïede nou die eiersel kan bereik. Die argegonia van varing plante stem baie met die van die mosplante ooreen, hoewel die bou daarvan in die verskillende klasse ietwat van mekaar verskil. Die watervarings (subklas Hydropterides) vorm geen protallium soos die anteridia en argegonia nie, maar twee verskillende protallia: een met slegs manlike organe en 'n ander met slegs vroulike organe. Daarbenewens ontwikkel die protallia nie afsonderlik van die spore soos in die geval van die ander varings nie, maar binne-in die spoorkapsel.

Hier is die geslagtelike fase dus van die ongeslagtelike fase afhanklik – presies die omgekeerde van die situasie by die mosse. By saadplante is die geslagtelike fase nog meer afhanklik van die ongeslagtelike fase: die haploïede geslag is tot die stuifmeel en die saadknoppe gereduseer. By naaksadiges bestaan die vroulike organe uit vrugskubbe waarop een of twee saadknoppe voorkom. Die vrugskubbe is om 'n sentrale as gerangskik, die kenmerkende keëlvormige bloeiwyse van denne en ander naaksadiges.

Die vroulike keelskubbe verhout of word vlesig, soos byvoorbeeld die jenewerbessie, Juniperus communis. In vogtige weer sluit die skubbe sodat die sade beskerm kan word, Die saadknop bestaan uit 'n saadknopkern (nusellus) wat omring is deur 'n eiervlies (integument) waarin 'n porie, die mikropilum, voorkom. Deur hierdie porie dring die stuifmeelkorrel na binne. Die nusellusweefsel vorm 'n embriosakmoedersel, waaruit vier haploïede selle deur reduksiedeling ontstaan.

Die onderste sel ontwikkellater in die embriosak, terwyl die ander drie selle verdwyn. In die embriosak (kiemsak) word twee of meer flesvormige orgaantjies wat elk 'n eiersel bevat, gevorm. Daarbenewens ontwikkel die kiemwit (endosperm) ook uit 'n deel van die embriosak. In teenstelling met blomplante word die kiemwit reeds voor bevrugting hier gevorm. Die vroulike orgaan van blomplante is die stamper. Daar kan een of meer stampers in 'n blom wees. Die stamper bestaan uit 'n vrugbeginsel, 'n lang of kort styl en een of meer stem pels.

Die stempels skei ŉ klewerige stof af waaraan die stuifmeelkorrels vaskleef wanneer hulle op die stempel val. Die vrugbeginsel word gevorm uit 'n aantal vrugblare wat inmekaargroei. In die vrugbeginsel (ovarium) is een of meer saadlyste (plasenta) met saadknoppe. Die saadknoppe kan regop staan (ortotropiese saadknop), hang (anatropiese saadknop) of effens gebuig wees (kampilotropiese saadknop). Net soos in die geval van naaksadiges, het hierdie saadknoppe porieë waarlangs die stuifmeelbuis die eiersel kan bereik. Ook hier bevat die saadknopkern nusellusweefsel waaruit 'n embriosak en daarna vier haploïede selle ontwikkel. Een hiervan vorm later die embriosak, terwyl die ander drie verdwyn.

Die kern van die embriosak verdeel herhaaldelik en agt kerne ontstaan uiteindelik, waarvan een die egte eierkern word. Hier is daar egter geen flesvormige organe soos by naaksadiges nie. Die bevrugting van die eierkern word deur een van die twee generatiewe kerne van die stuifmeelkorrel moontlik gemaak. Die ander generatiewe kern vorm saam met twee van die oorblywende sewe kerne (die poolkerne) die kiemwit (endosperm).

Geslagsorgane van die dier

Net meersellige diere het egte geslagsorgane. Eenselliges kan deur seldeling of konjugasie (die versmelting van twee selle), gevolg deur seldeling, voortplant. 'n Hele aantal ongewerwelde diere het geen spesifieke geslagsorgane nie. By hierdie diere funksioneer die uitskeidingsorgane ook as die afvoerkanaal vir voortplantingsprodukte, Trilhaarwurms (klas Turbellaria) het egter ware geslagsorgane.

By primitiewe spesies van hierdie wurms ontwikkel geslagselle op willekeurige plekke in die liggaamselle tot bevrugte eierselle wat deur die liggaamswand uitgeskei word. By die meer ontwikkelde spesies van hierdie wurms ontwikkel die geslagselle op bepaalde plekke in die liggaam en word dan via afvoerkanale na buite gelei. Sekere inkvisse (klas Cephalopoda) sonder een van hul tentakels af om die sperma te vervoer en so te versprei. Alle ander ongewerwelde diere het geslagsorgane wat duidelik onderskei kan word.

Hoewel hermafroditisme (tweeslagtigheid) ŉ algemene verskynsel by ongewerwelde diere is, is heelparty eenslagtig (gonochoristies). Hermafrodiete produseer tegeIykertyd eierselle en saadselle, Selfbevrugting vind egter selde plaas, Bevrugting vind gewoonlik oor en weer plaas. Partenogenese (voortplanting sonder bevrugting) is by baie ongewerwelde diere 'n normale verskynsel.

Manlike geslagsorgane

Baie werweldiere wat in die water leef, se manlike geslagsorgane bestaan net uit die geslagskliere self en 'n afvoerkanaal na buite. Wanneer paring plaasvind, word die saadselle sonder meer in die water losgelaat en bevrugting word aan die toeval oorgelaat. By baie vissoorte en amfibieë is dit die normale gang van sake. Egte paringsorgane is dus in die meeste gevalle by hierdie diere afwesig. Lewendbarende visse van die familie Poeciliidae, soos guppies en ander bekende akwariumvisse, is egter 'n uitsondering. Die anale vin van hierdie diere vorm 'n tuit (gonopodium) waarmee die sperma in die kloaak (die gemeenskaplike uitmonding van die urineleier, anus en geslagsorgane) van die wyfie gestort kan word.

By haaie (Selachii) is die binneste rande van die buikvinne tot twee geutvormige paringsorgane omgevorm. Slegs een word vir paring gebruik. In reptiele vind bevrugting ook plaas met behulp van 'n kloaak. Hoewel inwendige bevrugting ŉ algemene verskynsel by voëls (klas Aves) is, het slegs volstruise (orde Struthioformes) en eendagtiges (familie Anatidae) paringsorgane. Die meeste voëls paar deurdat hul uitgestulpte kloake teen mekaar gedruk word. Die geslagsorgane van soogdiere (klas Mammalia) word reeds in die embriostadium gevorm.

Aanvanklik is die embrio tweeslagtig, aangesien differensiasie tot 'n manlike of vroulike dier eers later plaasvind. Die testes wat in 'n manlike dier gevorm word, beweeg kort voor of onmiddellik na geboorte na die skrotum, wat buite die buikholte geleë is. By 'n aantal soogdiere (veral die wat in die see leef vind hierdie afdaling van die testes (descensus testiculorum) nie plaas nie, sodat die stroombelynde vorm van die dier se liggaam behou word.

Die saadselle ontwikkel in die twee testes, waarvandaan dit deur die epididimis na die prostaat beweeg, waarin die urineleier ook uitmond. Sommige soogdierspesies het meer van hierdie geslagskliere. Die vloeistof wat deur die prostaatklier vervaardig word, vorm saam met die saadselle die sperma. Die sperma word deur 'n gemeenskaplike kanaal (die urogenitale kanaal) na die voorpunt van die penis gevoer, waarvandaan dit tydens paring in die liggaam van die wyfie gestort kan word.

Vroulike geslagsorgane

By die meeste diere bestaan die vroulike geslagsorgane uit twee eierstokke (ovaria) en twee eierleiers wat na buite uitmond of, in die geval van lewendbarende diere, na die baarmoeder (uterus) lei. Vroulike insekte het 'n receptaculum seminalis, 'n klein sakkie waarin die sperma wat tydens paring ontvang word, 'n tyd lank geberg kan word.

Sommige wyfie-insekte het 'n spesiale lêbuis (ŉ gewysigde angel) waarmee die eiers op 'n geskikte plek gelê kan word (byvoorbeeld op blare). By bye is die eierstokke van die werkers nie volledig ontwikkel nie. Slegs die koningin is vir voortplanting verantwoordelik. Die meeste voëls het net een eierstok, gewoonlik aan die linkerkant. Die regtereierstok is of swak ontwikkel, of heeltemal afwesig, Heelparty diere is lewendbarend. Die embrionale ontwikkeling (van eiersel tot fetus) vind dan nie buite die liggaam nie, maar wei binne die moederliggaam, plaas in teenstelling met diere wat eiers lê. Albei eierleiers mond hier in ŉ baarmoeder uit en die baarmoederwand voorsien die embrio en later die fetus van voedingstowwe.

Dit is kenmerkend vir alle lewendbarende nie-plasentadiere, soos lewendbarende reptiele en visse. By hoër soogdiere of plasentadiere (subklas Eutheria) is daar 'n verbinding tussen die embrionale membrane en die wand van die uterus, wat tot die vorming van 'n plasenta lei. Voedingstowwe en suurstof uit die moeder se bloed word deur die plasenta na die embrio gebring, terwyl afvalstowwe en koolsuurgas weer via die plasenta en dan die moeder se bloed uitgeskei word. Die geslagsorgane van hierdie diere is die meeste gedifferensieer.

Die vroulike soogdier se baarmoeder ontwikkel uit 'n dubbele orgaan wat uit twee buise bestaan en tydens die embrionale ontwikkeling saamsmelt tot 'n gemeenskaplike ruimte (die uterus). Die graad van versmelting verski l tussen dierspesies. Konyne het 'n dubbele baarmoeder (uterus duplex); ape het een baarmoederholte soos die mens (uterus simplex); perde en beeste het 'n intermediêre uterus (uterus bicornis). Die bokant van die baarmoeder word gevorm deur die uitmondings van die linker- en die regtereierleier. Die onderste deel eindig in die serviks (baarmoedernek), wat in die vagina uitmond.

Die vagina mond weer deur middel van die geslagsopening (vulva) buite die liggaam uit. Die binnelaag van die baarmoeder bevat talle klierselle (endometrium), en die gespierde buitelaag van die baarmoeder word die miometrium genoem. Die rekbare baarmoeder kan tydens swangerskap geweldig uitsit en na die geboorte van die kleintjie weer tot sy normale grootte terugkrimp.

Geslagshormone

Die manlike geslagshormoon, testosteroon, word gevorm deur die selle van die interstisiële weefsel, wat tussen die saadproduserende selle in die testes geleë is. Die afskeiding van testosteroon word deur die hipofiese in die brein beheer. Die afskeiding van die vroulike geslagshormone, progesteroon en estrogeen, word ook deur die hipofiese beheer. Kort voor ovulasie is die estrogeenvlak in die bloed op sy hoogste en die wyfie raak bronstig.

Die hoë konsentrasie estrogeen prikkel die hipofiese om die luteïneringshormoon (LH) af te skei wat ovulasie tot gevolg het. Dit stimuleer ook die follikelwand wat die eiersel omhul, sodat die corpus luteum ontwikkel. wat progesteroon afskei. Hierdie hormoon word ook die swangerskap-beskermingshormoon genoem. As geen bevrugting na ovulasie plaasvind nie, skei die hipofiese FSH (follikel-stimulerende hormoon) af, wat die hele siklus van eierselrypwording, ovulasie, ensovoorts weer aan die gang sit.

Manlike geslagsorgane van die mens

Die geslagskenmerke van die man en die vrou kan as primêr en sekondêr onderskei word. Primêre geslagskenmerke is die geslagsorgane. Sekondêre kenmerke is ander verskille tussen die man en die vrou wat gewoonlik tydens puberteit intree, soos die vorm van die strottehoof, die ontwikkeling van die vrou se borste, die verspreiding van die liggaam se vet, die verskil in liggaamsbou en veral die bou van die bekken.

Geslagskliere

Die geslagskliere van die man bestaan uit twee testes. In die puberteitsjare van 'n seun (gewoonlik 13-14 jaar) begin die hipofiese (geleë onder die brein) hormone afskei wat die geslagskliere stimuleer (chonadotropiese hormone). Hierdie hormone is die follikelstimulerende hormoon (FSH) en die luteïneringshormoon (LH). Die FSH stimuleer die testes om saadselle te vervaardig, terwyl LH die produksie van testosteroon teweegbring. Testosteroon word in die stutweefsel van die testes tussen die kanaaltjies waar die saadselle gevorm word, geproduseer.

Die chonadotropiese hormone bevorder die groei van die testes, terwyl testosteroon verantwoordelik is vir ander veranderings tydens die seun se puberteit. Dit sluit onder meer die ontwikkeling van sy stembande, penis en baard asook sterker spierontwikkeling in. 'n Man is gewoonlik op 16-jarige ouderdom geslagtelik volwasse. Die testes bestaan uit 'n aantal gekronkelde buisies wat aan die binnekant met slymvlies bedek is, waarin die saadselle gevorm word. oaar is sowat 600 van hierdie kanaaltjies in elke testis.

Die kanaaltjies kan altesame honderde meter lank wees en daarom is die buisies baie gekronkel sodat dit in die klein ruimte wat die testis bied, kan inpas. Die testes is in 'n huidplooi, die skrotum, geleë. 'n Termostatiese spier kan die skrotum vergroot of verklein, afhangende van die temperatuur, om die testes sodoende verder van of nader aan die liggaamshitte te bring. Saadselle kan net by 'n temperatuur laer as die van die liggaam vervaardig word.

Vervoerstelsel

Die testes vervaardig saam sowat 200 miljoen saadselle per dag. Die saadkanaaltjies loop aan die rugkant van die testes inmekaar en vorm daar 'n kanaal wat oor die hele oppervlak van die testes strek. Hierdie gekronkelde kanaal, wat tussen 4 en 6 meter lank kan wees, word die epididimis genoem. Saadselle word in die epididimis geberg en 'n deel van die saadvloeistof word ook hier vervaardig. Die onryp saadselle (spermatosoë) wat deur die slymvlies in die wand van die saadkanaaltjie vrygestel word, moet deur passiewe beweging die epididimis bereik.

Die saadselle is nog nie volgroei nie en word in die epididimis geberg, waar hulle ontwikkel tot ryp saadselle bestaande uit 'n kop, ŉ middelstuk en 'n draadvormige stert. Die volwasse saadsel kan met behulp van sy stert selfstandig voortbeweeg. Aan die onderkant maak die epididimis 'n skerp boog na bo en gaan oor in die vas deferens (ductus deferens). Die vas deferens is deel van die funikulus spermatikus, wat deur die inguinale kanaal van die agterkant van die testes na die buikholte loop.

Benewens die vas deferens is daar ook senuwees, bloedvate en spierweefsels in die spermatiese koord, waaraan die testes hang. Die vas deferens volg aan elke kant 'n ompad deurdat dit aan die voorkant van die skaambeen na bo beweeg en dan aan die agterkant van die urineblaas weer in die rigting van die penis beweeg. Agter die blaas mond daar aan albei kante 'n saadblasie (vesikula seminalis) in die vas deferens uit. In die saadsakkies word 'n jellie-agtige vloeistof afgeskei wat deel van die spermvloeistof uitmaak. Die vas deferens bereik uiteindelik die onderste deel van die prostaat, ŉ klier wat ook 'n deel van die saadvloeistof vervaardig. Hier mond die vasa deferentia in die uretra (urinebuis) uit, wat van die urineblaas na die penis loop. Die uitgestorte saad (sperma) het 'n volume van enkele milliliter; in 1 ml is daar tussen 40 en 60 miljoen saadselle.

Penis

Die penis bestaan uit drie sponsliggame: twee langs mekaar aan die bokant (corpus cavernosum) en een aan die onderkant (corpus spongiosum) om die urinebuis. Die ereksie van die penis tydens seksuele prikkeling word veroorsaak deurdat hierdie sponsagtige liggame met bloed gevul word. Die sponsliggaam om die urinebuis word aan die bokant van die penis breër en vorm daar die eikel (glans penis). Die eikel word in normale omstandighede deur die voorhuid bedek. Tydens ereksie word die voorhuid teruggetrek. Dit gebeur soms dat die voorhuid nie heeltemal teruggetrek kan word nie (fimose), wat mediese behandeling nodig kan maak.

Vroulike geslagsorgane van die mens

Die bou van die vrou se geslagsorgane is meer ingewikkeld as die van die man omdat die fetus tydens swangerskap hier lewend gehou moet word.

Uitwendige geslagsorgane

Die uitwendige geslagsorgane van die vrou bestaan uit die mons veneris, wat aan die onderkant oorloop in twee huidplooie (labia majora). Onder die labia majora is 'n tweede paar huidplooie, bekend as die labia minora. Hierdie plooie bedek die klitoris gedeeltelik. Die klitoris en die penis ontwikkel uit dieselfde embrionale kern. Die klitoris is egter heelwat kleiner en bevat geen urinebuis nie. Die ruimte tussen die labia minor word die vulva genoem. Aan die bokant van die vulva mond die afvoerbuise van twee kliere uit (Bartholin se kliere). Hierdie kliere skei ŉ olierige vloeistof af wat die weefsel om die vulva beskerm.

Vagina

Die skede (vagina) is ŉ kanaal van tussen 10 en 12 cm lank, wat van die opening van die vulva tot by die serviks strek. Die wand van die vagina bestaan uit spierweefsel. Die slymvlies wat die vagina aan die binnekant uitvoer, is baie geplooi en die wande lê gewoonlik teenaan mekaar. As geslagsgemeenskap nag nie plaasgevind het nie word die opening van die vagina deur die maagdevlies (‘n vou van die slymvlies by die ingang van die vagina) bedek. Die vlies word gewoonlik met die eerste geslagsgemeenskap gebreek en kan met effense bloeding gepaard gaan.

Baarmoeder

In die baarmoeder (uterus) ontwikkel die bevrugte eiersel tot ŉ lewensvatbare baba. Die onderste deel van die uterus mond met ŉ hoek van sowat 90 grade in die agterste deel van die vagina uit. Die baarmoeder het die vorm van 'n afgeplatte peer en bestaan uit 'n spierwand wat aan die binnekant met ŉ slymvlies uitgevoer is. Die baarmoeder is gewoonlik sowat 8 cm lank en is aan die bokant sowat 6 cm breed, maar dit kan tydens swangerskap geweldig rek.

Na die bevalling krimp dit egter weer na min of meer dieselfde grootte as voor die swangerskap terug. Die deel van die baarmoeder wat in die vagina uitmond, word die portio vaginalis uteri (portio) genoem. Hierdeur word toegang tot die baarmoeder verkry - die baarmoedermond. Die baarmoedermond van 'n vrou wat nog nie die lewe aan 'n kind geskenk het nie, is baie nou en dikwels rond. Die opening is gewoonlik groter na 'n bevalling. Die portio vorm deel van die onderste deel van die baarmoeder, naamlik die baarmoedernek (serviks). Bokant die serviks lê die baarmoederliggaam. Die binnekant van die baarmoederliggaam is uitgevoer met 'n slymvlies wat talle kliere en bloedvate bevat (die endometrium).

Eierstokke

Die eierstokke (ova ria) is die geslagskliere van die vroulike liggaam. Hulle is amandelvormig en tussen 2,5 en 5 cm lank en sowat 2 cm breed. Wanneer 'n meisie haar puberteit bereik (tussen haar tiende en veertiende jaar), begin die hipofiese geslagshormone afskei, wat daartoe lei dat eierselle in die ova ria begin ontwikkel. Vroulike geslagshormone (estrogeen en progesteroon) word dan afgeskei. Hierdie hormone is vir die sikliese veranderinge van die endometrium verantwoordelik.

Die estrogeen is ook vir die ontwikkeling, soos byvoorbeeld die ontwikkeling van die borste en die vroulike liggaamsbou. Die eiersel ontwikkel in die ovarium tot rypheid. 'n Ryp eiersel is in die eierstok geleë in 'n blasie wat met vloeistof gevul is (Graaf se follikel). In die eierstokke van ŉ pasgebore baba is daar byna 400 000 follikels. Wanneer 'n meisie haar puberteit bereik, is daar nag net sowat 200 000 follikels in die eierstokke teenwoordig, omdat die follikels tydens haar kinderjare gedeeltelik ryp geword en gesterf het.

Hierdie rypwordingsproses duur na haar puberteit voort. Elke maand word een of twee follikels heeltemal ryp en ontwikkel dan tot die follikels van Graaf. Gewoonlik word daar op die 14e dag van die siklus 'n ryp eiersel deur een van die ovaria vrygestel. Die follikel van Graaf bars oop en die eiersel word vrygestel. Hierdie proses word ovulasie genoem. Die eiersel beland in die tregtervormige openinge van die fallopiaanse buis. Albei fallopiaanse buise mond aan weerskante bo in die baarmoeder uit. Die binnekant van die fallopiaanse buis (Fallopius-buis) is uitgevoer met 'n slymvlies wat uit trilhaarepiteel bestaan. Die epiteelselle is bedek met trilhare wat die eiersel help om deur die fallopiaanse buis, wat 8 tot 10 cm lank is, na die baarmoeder te beweeg.

Die eiersel word ook deur sametrekking van die gespierde wand van die fallopiaanse buis gehelp om na die baarmoeder te beweeg. Bevrugting vind gewoonlik in die buis van Fallopius plaas wanneer ŉ saadsel met die eiersel saamsmelt. Die bevrugte eiersel beland na ŉ paar dae in die baarmoeder en word daar aan die slymvlies vasgeheg. ŉ Onbevrugte eiersel word nie aan die slymvlies vasgeheg nie, en word dus afgevoer.

Embrionale ontwikkeling

Nog voor die bevrugte eiersel die baarmoeder bereik het, is die geslag van die embrio reeds bepaal. Dit duur egter 'n aantal weke voordat die embrio duidelike manlike of vroulike eienskappe besit. Die geslag word deur die geslagschromosome bepaal. Een geslagschromosoom is in die eiersel teenwoordig (X-chromosoom) en die ander in die saadsel wat die eiersel bevrug (X- of Y-chromosoom).

As die saadsel 'n V-chromosoom bevat, sal die eiersel in 'n manlike fetus (XV) ontwikkel. As die saadsel egter 'n X-chromosoom bevat, sal die geslag vroulik wees (XX). In die vroeë stadium van embrionale ontwikkeling is daar geen verskil tussen die manlike en die vroulike embrio nie. Wanneer die embrio sowat vier weke oud is, ontwikkel 'n geslagsplooi (urogenitale plooi) in die wand van die primêre liggaamsholte. Hier ontwikkel die geslagskliere later. Wanneer die embrio agt weke oud is, word die testes uit die primitiewe geslagskliere van die manlike embrio gevorm.

Die ander manlike geslagsorgane word nou onder die invloed van die geslagshormone gevorm. By die vroulike embrio is dit die inwendige geslagsdele wat uit die primitiewe geslagskliere ontwikkel.

Verwysings

Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409494 band

Sien ook