Wys bron van Torpex

[[Lêer:Royal Air Force Bomber Command, 1942-1945. CH15363.jpg|duimnael|[[Tallboy (bom)|Tallboy]]-bom met sy plofstofvulsel op die omhulsel geskryf]]
'''Torpex''' is 'n sekondêre [[plofstof]], 50% kragtiger as [[Trinitrotolueen|TNT]] volgens massa.{{sfn|Gannon|1996|p=184}} Torpex bestaan uit 42% RDX,{{R|Türker}} 40% TNT en 18% gepoeierde [[aluminium]]. Dit is vanaf laat 1942 in die [[Tweede Wêreldoorlog]] gebruik, toe sommige die name Torpex en RDX uitruilbaar gebruik het, tot groot verwarring van vandag se historiese navorsers. Die naam is kort vir ''[[torpedo]]-plofstof'' ('''''torp'''edo '''ex'''plosive'' in Engels). Torpex was veral nuttig in onderwater-ammunisie omdat die aluminiumkomponent die effek gehad het om die plofstofpuls langer te laat hou, wat die vernietigende krag verhoog het. Benewens torpedo's en diepte-aanvalle, is Torpex slegs in die Upkeep-, [[Tallboy (bom)|Tallboy]]- en [[Grand Slam (bom)|Grand Slam]]-bomme gebruik{{R|Barnes Wallis}}  sowel as die [[Onbemande vliegtuig|hommeltuie]] wat in [[Boeing B-17 Flying Fortress#Ontwerpe en variante|Operasie Aphrodite]] gebruik is.{{R|Webb}} Torpex is lank reeds vervang deur H6 en Polimeer-gebonde plofstof (PBX) samestellings.{{R|Graf|Persson}} Dit word dus as verouderd beskou en dit is onwaarskynlik dat Torpex aangetref sal word, behalwe in ou ammunisie of onontplofte ammunisie, hoewel 'n noemenswaardige uitsondering hierop die Sting Ray-liggewigtorpedo is, wat vanaf Oktober 2020 in diens bly by die Koninklike Vloot en verskeie buitelandse weermagte. Die Duitse ekwivalent van Torpex was Trialen.{{R|Fedoroff}}

== Ontwikkeling ==
Torpex is ontwikkel by die Royal Gunpowder Factory, Waltham Abbey, in die [[Verenigde Koninkryk]] as 'n kragtiger militêre alternatief vir TNT. RDX is in 1899 ontwikkel. Alhoewel dit baie stabiel was en as die verwysingspunt dien waarvolgens die sensitiwiteit van ander plofstof beoordeel word, was dit te duur vir die meeste militêre toepassings en gereserveer vir gebruik in die belangrikste produkte, soos torpedo's.{{sfn|Gannon|1996|p=183}} Aluminiumpoeier is ook by die mengsel gevoeg om die effek verder te versterk. Alhoewel beide RDX en TNT 'n negatiewe [[suurstof]]balans{{refn|group=Nota|name=A}} het, is die oorverhitte aluminiumkomponent geneig om hoofsaaklik by te dra deur die uitbreidingstyd van die plofbare produkgasse te verleng.{{R|Edri}} [[Byewas]] is ook bygevoeg as 'n flegmatiserende middel,{{refn|group=Nota|name=B}} om sensitiwiteit vir skok en impak te verminder.{{sfn|Gannon|1996|p=183}} Later is byewas vervang met [[paraffien]]was, en [[kalsiumchloried]] is bygevoeg as 'n vogabsorbeerder om die produksie van [[waterstof]]gas onder hoë [[humiditeit]] te verminder.{{sfn|Gannon|1996|p=183}}

Die produksie van RDX in die VSA het die hoogte ingeskiet ná die aanval op [[Pearl Harbor]] deur die [[Japannese]]. In April 1942 is 100 ton van Samestelling C (88% RDX en olie desensitizer), ook bekend as C4, deur die Kantoor van Strategiese Dienste bestel.{{sfn|Baxter|2018| pages=25–32}} Teen 8 Mei 1945 (VE-dag) was die Holston Ordnance Works in volle produksie van RDX met geen einde in sig nie. In Julie daardie jaar het regeringsamptenare die aanleg ingelig om nie produksiekwotas te oorskry nie (soos die praktyk tot op daardie stadium was) aangesien hulle geweet het dat die [[Kernwapen|atoombom]] amper voltooi is.{{sfn|Baxter|2018| pages=135-138}}

== Bronne ==
* {{cite book |last=Gannon |first=Robert |title=Hellions of the Deep: The Development of American Torpedoes in World War II |location=University Park, PA |publisher=Pennsylvania State University Press |date=1996 |isbn=0-271-01508-X| oclc=32349009 |language=en}}
* {{cite book | last=Baxter |first=Colin F. | title=The Secret History of RDX |date=2018 | publisher=The University Press of Kentucky | doi=10.2307/j.ctt2111h03 |language=en}}

== Aantekeninge ==
{{verwysings|group=Nota|verwysings=
{{refn|group=Nota|name=A| '''Suurstofbalans''' is 'n uitdrukking wat gebruik word om aan te dui in watter mate 'n [[plofstof]] [[Oksidasie|geoksideer]] kan word. As 'n plofbare molekule net genoeg [[suurstof]] bevat om [[koolstofdioksied]] uit [[koolstof]] te vorm, water uit [[waterstof]]atome, al sy [[swaweldioksied]] uit [[swawel]], en alle metaaloksiede van metale sonder oormaat, word gesê dat die molekule 'n nul suurstofbalans het.}}
{{refn|group=Nota|name=B|'n '''Geflegmatiseerde plofstof''' is 'n plofstof wat 'n middel bygevoeg het om dit te stabiliseer of te desensitiseer. Soms is dit wenslik óf om die hanteringseienskappe van 'n plofstof te verbeter óf om sy sensitiwiteit, verbryselvermoë of ontploffingssnelheid te verminder.}}}
}}

== Verwysings ==
{{verwysings|30em|verwysings=
<ref name="Barnes Wallis">{{cite web | title=Munitions Design | website=Barnes Wallis Foundation | url=https://www.barneswallisfoundation.co.uk/life-and-work/munitions-design/ | access-date=16 Junie 2022 |language=en}}</ref>

<ref name="Edri">{{cite journal | last=Edri | first=I. | last2=Feldgun | first2=V.R. | last3=Karinski | first3=Y.S. | last4=Yankelevsky | first4=D.Z. | title=Afterburning Aspects in an Internal TNT Explosion | journal=International Journal of Protective Structures | publisher=SAGE Publications | volume=4 | issue=1 | year=2013 | issn=2041-4196 | doi=10.1260/2041-4196.4.1.97 | pages=97–116 |language=en}}</ref>

<ref name="Fedoroff">{{cite book | last=Fedoroff | first=B.T. | last2=Kaye | first2=S.M. | title=Encyclopedia of Explosives and Related Items | publisher=Picatinny Arsenal | series=Encyclopedia of Explosives and Related Items | issue=v. 10 | year=1960 | url=https://books.google.com/books?id=VdBTAAAAMAAJ&pg=RA2-PA55 | page=2-PA55 |language=en}}</ref>

<ref name="Graf">{{cite book | last=Graf | first=M.B.K. | title=Avro Lancaster | publisher=REI | year=2017 | isbn=978-2-37297-333-5 | url=https://books.google.co.za/books?id=EuFKDgAAQBAJ&pg=PA30 | page=30 |language=en}}</ref>

<ref name="Persson">{{cite book | last=Persson | first=P.A. | last2=Holmberg | first2=R. | last3=Lee | first3=J. | title=Rock Blasting and Explosives Engineering | publisher=CRC Press | year=2018 | isbn=978-1-351-41822-5 | url=https://books.google.co.za/books?id=i2C1DwAAQBAJ&pg=PA73 | page=73 |language=en}}</ref>

<ref name="Türker">{{cite journal | last=Türker | first=Lemi | last2=Variş | first2=Serhat | title=Structurally modified RDX - A DFT study | journal=Defence Technology | publisher=Elsevier BV | volume=13 | issue=6 | year=2017 | issn=2214-9147 | doi=10.1016/j.dt.2017.02.002 | pages=385–391 |language=en}}</ref>

<ref name="Webb">{{cite web | last=Webb | first=Mason B. | title=Operation Aphrodite | website=Warfare History Network | date=18 Januarie 2019 | url=https://warfarehistorynetwork.com/2019/01/17/operation-aphrodite/ | access-date=16 Junie 2022 |language=en}}</ref>
}}
== Verdere leeswerk ==
* {{cite report |last1=Rowland |first1=Buford |first2=William B. |last2=Boyd |title=U.S. Navy Bureau of Ordnance in World War II |location=Washington, D.C. |publisher=Government Printing Office |date=1947 |url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/USN/Admin-Hist/BuOrd/BuOrd-6.html |language=en}}

{{normdata}}
[[Kategorie:Chemie]]
[[Kategorie:Chemiese stowwe]]
[[Kategorie:Plofstowwe]]